godsdienslig gebruik ingerigt, en dienl tlians niet sleehts voor de Nederd.
nerv. , maar ook voor de Waalsehe gem., die hier einen Predikant
heeft en 170 zielen telt.
Voor dat deze laatste kerk bij de Herv. in gebruik was, hadden zij
nog twee andere kerken , namelijk de St. Janskerk, en de ßroe-
renkerk. Het oostelijke gedeeltedereerstgenoemde is door de Malthezer
Bidders , benevens het konnnandeursknis , dat naast de kerk stond , ge-
bouwd ; men gelooft, dat het westelijke gedeelte, in de afgodische
tijdcn , tot eenen Heidenschen tempel gediend had. Zij was van een
zonderling maaksel, en werd , in het jaar 14215 , door den feilen brand ,
die Arnhem toen teisterde, eenigzins geschonden, maar later veel
fraaijer herbonwd en met eenen tweeden toren versierd. Deze kerk
is echter afgebroken , en niel ver van* de plaats, waar zij gestaan
heeft, werd in het jaar 1857 eene nieuwe koepelkerk gebouwd , die
bijna voltooid is, en wederom de S t. J a n s k e r k zal genaamd
worden. De Broerenkerk, die voorheen de kerk van het Min-
derbroedersklooster geweest is , en later door de Waalsche Herv. ge-
brnikt werd , terwijl de Nederd. Herv. daarin ook eens ter week dienst
deden , is reeds voor vele jaren afgebroken.
De E vang. Luth. hebben hier ook eene fraaije kerk, met een sier-
lijk orgel. De gem.', die 640 ziel, te lt, behoort tot den ring van Utrecht.
De eerste godsdienstige bijeenkomst dier gezindte, van welke men hier
melding gemaäkt vindt, was eene avondmaalviering , die den 12 Maart
1645, ten huize van eenen boekdrukker op St. Walburg, plaats had.
De gem. scliijnt destijds reeds zeer talrijk geweest te zijn, daar toen
aan meer dan 100 leden liet H. Avondmaal, door eenen Predikantvan
Utrecht, werd uitgereikt. Zij hield echter hare bijeenkomsten nog in
het geheim, daar de Overheid der stad de vrije uitoefening harer
godsdienst volstrekt niet duldde , en meermalen de vergaderingen , welke ,
ondanks de geheimhouding, bekend werden , verstoren liet. De eerste
grondleggers dezer gem. zijn vermoedelijk Duitschers geweest, die uit
hun vaderland waren gevlugt, en hier eene schuilplaats hadden gezöcht.
Na den Munsterschen vrede, in 1648 , verloor de gem. dan ook een
aanzienlijk getal leden, die naar hunne verlatene haardsteden terug
keerden. In hetzelfde jaar werd Michael R a p p ie s , als eerste vaste Pre-
dikant , beroepen, op raad en door bemiddeling van zekeren Baron van
P allandt ,' Erfmaarschalk van het hertogdom Kleef. Van dien tijd af
is de gem., ofschoon nog lang van den kant der Regering, weinig
begunstigd, hetgeen zelfs den volgenden Predikant H oppibs bewoog, om
tot de Herv. over te gaan, onafgebroken door eigene Predikanten be-
diend geworden.
De R. K. , wier getal 6400 beloopt, hebben hier eene statie , met twee
kerken, zijnde de St. Walburgskerk en de Kerk in deVarkens-
s tra a t. De St. W a l b u r g s k e r k, die in het jaar 1421 werd ingewijd ,
is gestieht door een kapittel van Kanonniken , dat voorheen in de stad
Tiel door W algek , Graaf van Teisterbant, opgerigt was , maar in het
jaar 1528 zieh genoodzaakt zag , die stad te verlaten , en alzoo te Arnhem
eene schuilplaats vond. Dit kapittel heeft van ouds rijke prebenden
en eene zeer vermaarde proostdij gehad , zijnde, onder anderen , de ge-
schiedschrijvers W illem H eda, P ontes H eeteres en J ohan B aptista Grammaye
aldaar Proosten geweest. Ook beweerde men , dat Graaf R einoed een aanzienlijk
gedeelte van ’s Heerenkruis uit Doodenweert herwaarts had laten
overbrengen , en aan deze kerk vereerd. Na de Kerkhervorrning werd het
gebouw tot een Lands-arsenaal en later tevens tot een Stadsmagazijn
gebrtiikt. In het jaar 1810 gaf Koning Lodewijk het aan de
R. K. gemeente terug, waardoor het tot zij ne aanvankelijke bestem-
ming wederkeerde. Thans is deze kerk, die met twee evengelijke
torens prijkt, en in welke de dienst door eenen Pastoor en twee
Kapellanen verrigt wordt, zeer doelmatig tot haar tegenwoordig gebruik
ingerigt. De R. K. k e r k in de V a r k e n s s t r a a t , welke aan
den H. Eusebibs is toegewijd, levert niets bijzonders te vermelden op •
zij wordt door eenen Kapellaai) bediend.
Onder de liefdadige gestichten en inrigtingen noemen wij eerst: het S t.
Ca t h a r i j n eGa s t h u i s , dat in het jaar 1506 , door Graaf R einoud I ,
gestieht werd , uit de vereeniging van twee verschillende gasthuizen ,
waarvan het eene reeds in het jaar 1226 bestond, en het andere kort
te voren , door zij ne zuster M aria , was opgerigt. Dit gasthuis werd
in het jaar 1656 uit de Bakkerstraat, waar het eerst stond , in het gewe-
zen Agnieten-klooster overgebragt, terwijl het gebouw in de Bakkerstraat ,
dat geheel vervallen was , ten behoeve van de stad bij gedeelten aan
partikulieren verkocht werd.Het tegenwoordige gasthuis heeft verscheidene
ruime vertrekken , en strekt om er oude burgers te onderhouden , en
krankzinnigen tehuisvesten ; sommige lieden kochten er voorheen hunne
kost. Voorts heeft men hier het S t. Ni k o l a a s h o s p i t a a l , welks
inkomsten voornamelijktot onderhoud van behoeftigen gebruikt worden •
het B u r g e rw e e s h u i s , en het N i e u w eW e es h u i s , grootendeels
door den vermaarden Hopman J akob de W ild gestieht; twee W ednwen-
hui ze n ; eene S t a d s - A p o t h e e k , in 1856, onder het toezigt
van het algemeen armbestuur, opgerigt; eene Mi l i taire ziekenzaal , ire
het voorm. St. An t o n i e - o f L e p r o z e n - g a s t h u i s , waarvan de-
fondsen thans onder toezigt van het algemeen armbestuur beheerd worden;
Vroeger had men hier nog het St. P i e t e r s-g a s t h u i s , welks fondsen
medte onder toezigt van het algemeen armbestuur worden beheerd r
terwijl het gebouw tot woning van partikulieren dient, en eene Onde r -
l i n g e B r a n d w a a r b o r gma a t s c h a p p i j .
Tot de wetenschappelijke inrigtingen behooren: de Lat i jnsche-
scl iool , in een groot gedeelte van het oude l i n d e r b r o e d e r s -
k l o o s t e r gevestigd, die ongeveer 20 leerlingen te lt, aan welke
door eenen Rector en eenen Conrector onderwijs gegeven wordt; eene
St a d s F r a n s c h e en N e d e r d u i t s c h e s c h o o l , metruim 5®
leerlingen; een departement der Ma a t s chappi j : Tot Nut van
't Algemeen, dat sedert den 15 December 1809 bestaat, ruim 180 ledere
te il, en in het jaar 1828 eene Tu s s c h e n s c h o o l heeft opgerigt r
in welke aan ruim 400 kindereren onderwijs wordt gegeven ; eene S t a d s
Le e r - en S p i n s c h o o l , die thans door 550 leerlingen hezocht wordt T
enwaaraan l Hoofdonderwijzer, 2 Ondermeesters en 5 Hulponderwijzers
verbonden zijn ; het T e e k e n - e n b o uwk u n d i g g e n o o t s c h a p ,
onder de zinspreuk: Kunstoefening, hebbende 6 Directeuren, ongeveer
80 contribuerende leden , en eene teeken- en -bouwkundige school, bij
welke 5 onderwijzers geplaatst zijn, die aan ongeveer 160 jonge lieden
les geven in de teeken-, bouw- en wiskunde, onder welke leerlingen
vele minvermogende zijn, die het onderwijs kosteloos genieten,
terwijl, volgens den uitersten wil van den voormaligen Protector van
dit genootschap, den Admiraal van K insbergen , jaarlijks zilveren
medailles aan de meest gevorderden worden uitgereikt; het N a-
t uur - en L e t t e r k u n d i g g e n o o t s c h a p : Prodesse conamur,
dat in het jaar 1792 is opgerigt, een bijzonder fraai kabinet
heeft en 50 leden te lt; het L e t t e r k u n d i g g e n o o t s c h a p ;