bekwaäm te maken , hebblende in het jaar 1826 den naarn vart : Taal en
L e t t e r o e f e n e n d e Ma a t s c h a p p i j : Tot Nut der Jeugd
aangenomen en teilende thans ruim 120 leden ; d eMa a t s c h a p p i j
t o t j t an m o e d i g i n g d e r Bouwkunde, die sedert 1818 bestaat
en 530 leden heeft; liet g e n o o t s c h a p t o t a a n k w e e k i n g
v a n t e e k e n - , S c h i l d e r - , b e e i d h o u w- en g r a v e e r -
k u n s t ; het genootschap : T o t v e r m e e rd e r in g v a n k ü n d e
op g o d s d i e n s t g e g r o n d j eene aanzienlijke a f d e e l i n g d e r
Ma a t s c h a p p i j v a n F r a a i j e Kü n s t e n en We t e n s c h a p -
p e n , uit ruim 200 leden bestaande ; het Let terkundig genootsch
ap: Tot Nut en beschaving ; en het genootschap: Do c t r i n a et
Ami c i t i a , dat in September 1838 zijn vijftigjarig bestaan vieren
z a l, ruim 450 effective , 23 honnoraire en 50 buiten leden telt en
een eigen gebouw heeft.
D e S t a d s s c h o u w b u r g , bij de Leydsche poort, is gebouwd
ter vervanging van eenen, die vroegerop deKeizersgracht stond enden
11 Mei 1772 door brand verteerd werd, waarbij ook ondersclieidene men-
sehen omkwamen. Het tegenwoordige gebouw, dat 43 eil. 2 palm. 9 duim.
lang , 22 eil. 6 palm. 4 duim. breed, en 13 eil. 2 duim. hoogis , rust op
eenen gemetselden steenen voet, is voor het overige van hout opgetrokken ,
en kan nagenoeg 1600 personen bevatten. Het tooneel, voorhetwelk een
groot orchest geplaatst is , dat door de eerste meesters der stad bezet
wordt, beslaat 8 eil. 2 palm. in de breedte , omtrent 17 eil. in de
lengte 9 en^9 eil. 3 palm. 4 duim. in de hoogte, en bezit een groot
aantal fraaije decoratien. Behalve dezen schouwburg, waar de stuk-
ken in de Nederdnitsche taal opgevoerd worden, heeft men hier nog
eenen f r a n s e h e n en eenen Ho o g d u i t sehen s e h o uwb u r g -
alsmede zoogenaamdeliefhebberij-comedies , zijnde : Le e r z aamYer -
ma a k in de Elandstraat; hetHui s in ’t Bosch, thans genaamd :
J t u n s t g e n o e g e n , in de Joden-Kerkstraat, een in de Amstel
straat, enz.
Bij de schouwburgen zouden wij kunnen voegen h etDool h of , dat,j
om de daar gevonden wordende mechanische beeiden, alsmede om de
oude en vermaarde wapenrustingen, verdient bezocht te worden.
Het is wel te denken , dat het eene stad , die zoo vele gestiebten en inrig-
tingen,aan de wetenschappen gewijd, bevat,ook niet aan geleerde en andere
beroemde mannen ontbroken hebbe. De volgende zijn de voornaamsten
geweest.
Go d g e l e e r d e n : A l la r d u s van Amsterdam , geb. 1490 f te Leu-
ven in 1544 , na een groot getal godgeleerde, wijsgeerige en taal-
ttundige werken geschreven, en zijne boekerij,, bij uitersten wil,
aan het burgerweeshuis zijner geboortestad gemaakt te hebben; K o r -
n e l i s K r o o k , of C o r n e liu s C r o c u s , een leermeester aan de Latijn-
sehe school zijner geboortestad, die zieh als sclirijver van verscheiden
godgeleerde en taalkundige werken zoo beroemd maakte, dat
; e “ lnfi va” Portugal hem eene Hoogleeraarsplaats aanbood, hij
t 1 5 8 b ; Jan S n y d e r s , meer bekend onder den geleerden naam van
J o an n e s S a r t o r iu s •{• 1570 , die als zeer ervaren in de Hebreeuwsche ,
brieksche en Latijnsche talen , en tevens als sclirijver eener uitleqqinq
der groote en kleine Profeten vermeld wordt; J o an n e s Timannus , die in het
jaar Io53 een werk over 's Ileeren Avondmaal in het licht gaf; J oann es
i onsenius , die omtrent den zelfden tijd eene uitleqqing over eeniqe
duistereplaalsender II. Schrift en eene verhandeling over het Avondmaal
schrcef; J acobus J a n s en iu s geb. 1547 f 3 0 Jnlij 1 6 2 5 als bestuurde
van het pausselijk collcgie te Leuven , na ondersclieidene uitlegkundige
Schriften geschreven te hebben ; M a x im ilian u s Sandeus. geb. 15/8
1656 als Hoogleeraar in de godgeleerdlieid te W urtzburg; J acobus
L aurentius, geb. 1584 f 1644, na zieh als sclirijver van eenige godgeleerde
werken te hebben beroemd gemaakt; S imon L piscopius ,
de eerste Hoogleeraar aan de kweekscliool der Rcmonstranten , geb.
1583 f 4 April 1643; J ohannes Ceoppenburgh , geb. 1592- f 1652 ,
na ecrst Hoogleeraar in de godgeleerdhcid te Harderwijk en vervolgcns
te Fran^ker te zijn geweest; J oannes van der W aaijen j* in. November
1701 als Hoogleeraar in de godgeleerdhcid te Franeker; Gerard Croese ,
onder anderen bekend door zijne Historie der kwakers, geb. 1642
j - 1710 ; P hilippus van L imborch , geb. 19 Junij 1633 •f 50 April 1712 ,
Hooglecraar aan de kweekschool der Remonstranten ; de Doopsgezinde
liel’deprediker Marten S chagen, geb. 1700 B 20 Oct. 1770, meest
door zijne Godgeleerde, historisch en philosophische vermakelijkheden
en zijne Historie der Waldensen bekend ; P etrus Curtenius , geb. 7
Dec. 1716 i 3 Aug. 1789, Hoogleeraar in de godgeleerdheid aan
de doorluektige school in zijne geboortestad, en P aulus Chev-allier ,
geb. 10 September 1722 + 7 Maart 1793., Hoogleeraar in de godgeleerdheid
aan de liooge school te Groningen.
R e g t s g e l e e r d e n : N icolaas E verhardi , f in 1577 Hoog-
Iceraar in de Regten aan de hoogeschool te Ingolstad ; H ermanus N oord-
k e r k , geb. 28 Jan. 1702 f 6 Nov. 1771 , vooral door het bewerben
eener nieuwe uitgave van de Privilegien, Handvesten, Costurnen,
Welten en Keuren van Amsterdam beroemd geworden ; Jan M elchior
K em per , geb. 26 April 1776 f 20 Julij 1824 , Hoogleeraarjn de regten
te Leyden ;; B enjamin P etrus v a n W esele S chölten , geb. 25 Sept. 1765
f 26 Apr. 1829 , een der drie opstellers v a n Koning L odewuks bur-
gerlijk wetboek; en Carel A s s e r , geb. 15 Feb. 1780 t 5 Aug.
1836, Sckretaris van het ministerieele departement van Justitie, en
van de Commissie tot het ontwerpen der Nederlandsclie wetgeving.
Gene e s - , Heel - en K r u i d k u n d i g e n : Gtsbertus H orstius
(G ysbert van der H orst) inl5o8 , na verscheidene geleerde wrerkenuit-
gegeven te hebben; B ernardus D essenius K roonenburg , de scbrijvervah
vele genees- en kruidkundige werken , geb. 1510 1874 ; P ieter P a uw t
geb. 1564t als Hoogleeraar der ontleed- en kruidkunde te Leyden;
M aarten J anszoon K oster , de eerste , die te A msterdam openbare lessen in
de ontleedkunde gaf, f kort na het jaar 1600 ; Vonscus F ortunatus P lem-
Eius , geb. 1601 , +, als Hooglecraar in de geneeskunde aan de hoogeschool
te Leyden, 12 December 1671 ; J oannes van H ohne , geb. 1621 f 5 January
1670 , als Hoogleeraar in de ontleed- en heelkunde aan de-
zelfde hoogeschool ; N icolaus F ontanus (N icolaas F ontein) , die verscheiden
geneeskundige werken geschreven heeft ; diens broeder
J oannes F ontanus, de Lijfinedicus van Prins M aurits ; Goverd B idloo ,
geb. 21 Maart 1649 t April 1713, na eerst Hoogleeraar in de genees-
<n ontleedkunde aan de hoogeschool te Leyden , later Lijfinedicus van
W illem III, Koning van Engeland, te zijn geweest, en zieh ook
als Nederduitsch dichter te hebben beroemd gemaakt ; zijn zoon
N icolaas B idloo , die Lijfarts van den Russischen Keizer P eter I was ;
N ikolaas T ulp , geb. 1593 f September 1674, die vooral in het vak
der ontleedkunde , waarin hij een tijdlang openbare lessen gaf, moet
uitgemunt hebben; J ohannes Commelin , geb. 1629-J-1692 als Hoogleeraar
in de kruidkunde aan de doorluchtige school zijner geboortestad; de
genees- en ontlecdkundige J ohannes S wammerdam, geb. 1637 f 1680;