quam facile sit, troncala offerendo verba , pulchras in animadvertere præsumpsi, sed ita ante me scripsit, ne-
ridicnlum tenorem redncere sententiaa. mine reclamante , Feller in suo Diclionario t « On re-
Quanto magia eiaminandis refntandisque critici »f3P | marqoe dans tons sea denta (de saint Augustin) un
gnmentis incumbimus, tanto minus ¿os possumus cohi. a génie vaste| un esprit pénétrant, nne mémoire heu-
bere, quin ejus vel perfldiam, vel cæcitatem admiremur. » reuse, une force de raisonnement admirable , un style
Eapungendus est, ipsius judicio, sennoXXJTVI, quia » énergique, malgré les mots Hnpropres et barbare)
prorsus inutilia est, nec diei potest quo finefuerit pro- » dont il se sert quelquefois. Les pointes et les jeu x de
nuntiatus. Et quareî quia nibil est quod adconfirman- » mots dont il est semé , surtout dans ses homélies, ont
dos aut corrigendo) audilorum animos conferre queat; ,> faitsentir combienilétait aurtlessousdes autres Pères
Be quo autem ibi agiturî ipse enarrai, argumenlum s pour l'éloquence. 11 s'arrête sur des détails de peu
rescribens velut inane. Quid autem illud exhibet argu- » de conséquence , commente des nombres et des me-
oientum? Jonam fuisse figurant Christi moriontis, Christi » sures, etc... 11 est admirable dans quelques morceaux
sepulti, Christi resurgentis. Ergoinaniter loquitur orator, » particuliers, mais '¿fatiguepar ses antithèses, quand
qui adimpletas Veteris Téstamenti figuras in Christo os- » on le lit de suite, » Nota, quæso, Fellcr divo Augus-
tendit. O stupendum raliocinium , quo damnantur om. tino omnia exprohrare, quæ tu exprobras novis ejus sep-
nés simul religionis defensorcs-, sive antiqui, sive recen- monibus s Unde fil ut tuas ipsas exprobrationes in aulhen-
tes lo quam sæpe ego Christianus orator inaniter locutus ticitatis argumenta convertantur. — Sed promittit in
sum quando ex cathedra evolvens figurarom veterum principio sermonis prohationes resurrecüouis, quas pos-
mysteria, fidelium animos confirmare mihi propone- tea non affert. Quid inde? ex hoc ad summum conclude
ham! Noli, Angustine, ut sæpiusfccisti, Christum cum integrum sermonem ad nos non pervenisse , et quod a
veterihus Patriarchis comparare, quia post tanta sæcula nobis editum est nibil esse nisi fragtnentum. —- Sed in
inanis dissertator audies. Si ita loqueris, ostendes audi- festis Paschalibus ad exprobrationem iùdæorum conver-
torum sulutem tibi nullo modo cura; cordique fuisse, tilur. Et bene quidem ; nam hic erat veterum mos in
Non autem iterum critico perfidiam exprobrabo , vocem diebus Paschalibus de Passione a Judæis crudeliter et
unam , nempe qui, italicis distinguendo, cum in nolis irreligiose patrata disserere. — Sed præposilio in bis
correda sit, quanquam et defendi facile posait ; et argu- contra régulas ponitur. Morlui résurgentes dicuntur ap-
mentum deducendo ex duohus verbis, quæ et puncto paratóie mullis in cmlatem. Yellcs ergo quod orator
exclamationis digna reputat, cum nihil aliud sint quam dixisset in cintate; non ergo motus erat in us qui ex
notarii menda, quæfacillime corrigi potuissent, si co- tumulis in civitatem pergebant? Christi autem divinitas
dicem sæpe deficienlem ex integro servare noluerimus , descendisse irljnfernoi velles sane ut infernum. At dieta
aliqua sagacitati legentium dimittentes. Si autem corri- superins reviseet tacere cogeris; quanquam et hic te ro-
gendi studio nimis indulgere voluissemus, potuissemus, gare cupio , ut mihi dleas utrum opus de Cintate Dei
et quidem merito, indigitare, notarium facili errore po- sancto Augustino abjudicare qontendas , quia sic ibi le-
suisse lanieri pro autem, quæ sæpius in manuscriptis gitur : a Michæaspropheta Christum ipfigura ponens
commutantur, et multa prò (intesi, qua' ita torni a similis »magni cujusdam monlis, etc. (i) ■ » Sed barbare
sunt, ut unum pro altero non raro assumantur. Sed ad dicit futura aterna monumenta. Si intellexisses, non
fidempromerendam maxima dehebatur codicibus vene- hanc emisisses incusationem. Tib i, data çlav%, sensum
ratio, textusque integer, prout legebatur, exponendus aperiam. Sic enim conslruenda est sententia ¡«Hæcan-
erat, nisi corrigendi ineluclabilis urgeret nécessitas. Licet ■ iiiversaria vota celebramus , ut maneant monumenta
autem voxprcedicta minus exactasit, tamen excusari » ætema, deinceps futura usque ad consummationem
potest in oratore extemporaneam habente concionem , » sæcoli. » — Sed barbarius dicit, quod tarditas pigra
prsesertira cum actionessint voces quædam, quibus oc- »lentescerc {active ! ) posset, etc.» Et ego adbibito rur-
gitationes sensibus submittuntur ; unde duplex distingui susadmirationispuncto, inhancexclamationemerumpo:
potest prsedietionis genus, unum per oris, alterumper Sic ergo latinum intelligis! sic er^o ab auctoris sensu
operisvocem. continuo aberrasi Non ita, ebetissime, non ita; verbum
Sermonem XXXYII cum solita perfidia impugnat ad- lentescere non active assumitur, sed neutraliler. Audi
versarius, qui primo cóufiteri debuisset hunc sermonem sensum, et errorem agnoscéns, cruhesce. Quod non est
non a nobis proferri nisi dubitando, cum sic dicamus pronomcn relativum, sedcst conjunctio quæcumaccentu
in argumento : « iltrum parva styli duritas , et illa va- gravi quòd significai quia; non est accenWs , quia nos*
» riorum exordiorum simililudo sufficit ad rejiciendam tra editio , sicut et tua , occeiltus nullos ffiibet; in quo
» eodicis antiqui et authenticiauctoritatemlector videatj» nos, sicut et tu, Bcnedictinofum cæterorumque veterum
quanquam postea adderò operæ pretium duxinius : « Ego editorum morem secuti sumus. Sic ergo se habet aenten-
» neo rejiciendum credo, nec andeo rejicere , cnm Stylus tia : “ Quòd, id est quia, tarditas vestra posset esse en-
» divi Augustini aliquando duras evadat, et orator Chris- » tier (seu quod idem est lentescere), ideo per totam tcr-
» tianussæpius atque ex abrupto loqnens, idem exordium » ram vestrum scelus nox de medio ilici jussa est nun-
» bis aut edam ter usurpare potuerit. » Quod autem du- » tiare, » — Sed in eadem plirasi alternantur voces tu ,
rior sit aliquando divi Augustini stylos, non ego solum vos, lu i , vestii, etc. Quid probat hæc dtversttas, nist
(r ) Augustin, de Civ. Dei lib, xxm, cap. xxx, n
X V I I
aut errasse oratorem ex tempore loquentem , quod; ex tinum eadere benesensisse, ut patét ex aliis ejus scriptis*
abrupto ìoquentibus quotidie accidit, : aiit scriberido riec minus certum est auctorem ipsius serráoüis cosdem
male accepisse notarium? — Sed'àiàüa-barbârüsùüe sensus habuisse. Idem enim, qui bunc sermonem emisit,
plàteàlis viator, algìs halecibus aut kabenibus, etc. edidit et sèrmoném xxxvn, ut legentibusutrumque facile
At media in pagina hàbes fatales litteras (sic), quæ irá- patebit. Hic autem súám màgis evolvens sententiäm ita
dicant hìc dèficere codicem , et absurditates psi quæ loquitur : « Non bîc sènsus huráarius nec Christianus
sint, scriptori esse ascribeñdas, non oratori. ! » fallitar animus ; non à Patire retìnqùitur Filius ; sed1
Ad'Seímonem XXXVIII eædem recurrunt rationes>f idèo dictum estj: Dèus rhèïcs, quccrè dèreliqüislime?'
quæ dètæ sunt eirca sermonem præcedentem. Quædam: » ut ostenderetur quia corpôralibùs poeois nîon tangitur
quadrant cum sermone appendicis Benedictini 15.7, cæ- » Deus; » Restât igitur ut hoc tiiium démonstremus,
tera differunt. Quæ ad hunc sermonem accedunt, non nempe sententiara scriptoria posse ad legitimará reduci
ráagisi peccant contra numerum pbrasis, quam versio sigriificationerá. Nihil autem fáciíius, si velis intelligere
Benedictina. Contrarium posset defendi. Numerùs enim Deum éxpulsümJuisse, quoad speciálem assistentiam,
melius reperitur in duobus adverbiis -, ' quorum prius et pariter quoad spècialem assistentiam exwisse , non.
deest in editis : « Nec prædicare ráagnifice, nec memori- qiioad actualérá ¿t realem præsentiam. Sic autem hæc
» ter enumerare prævaleo. » Diademata autem , zonas , verba interpretanda esse ex eo ráanifestum est, quod et
calce amen ta , species esse ornamentoruin quis dubitet paritcrinterpretànda sunt ipsa Scrip tu ræ verba. Si enim
nesciò v et cur impugnetur hæc diclio prorsus admiror. Christus excl^ráat : Dens' rneüß, 'qiidrè me dereli-
Cum autém criticus vocem consistorium italicis quasi ^'rá^'dicit sedérelicturánon modo absoluto, sed solum
ridiculam distinguât, ilium certe nec ipsam Scripturam quantum àttinet ad' specialerá assistentiam. Forte autem
legisse crediderim , cum in libro Esther de Assuero di- et hoc ad' rebellein convincèndam mentem non sufficit,
catur : Ille sedebat super solium suumin consistorio’• Audi ergo Ambrosiani fortiora multo et duriorà expo-
palatii (\ )i . • ì' > , ; ; , ñéntem i'ïÙlàmàns',inqtut,'’(Cbr&tiís^vo&'magMesé-'
Si tam docto Criticò'fides adhibeatur, Sermo- XXXIX -irpiravit. In quo vèlprofessio gloriosa usque ad mortem
expungendus est , utptfte qui ludiera et hæreticà; córá- ¿-'sé pro 'nóstrkdócetíefíéie pëôcàÜs;;., Vel evidéns ráani-
plectatur. Et primo intégrum adducitur argumentará-,* »Festatío contestantis'Deis'éèésrsïbneÀ*'MvirïkafàeVcor-
non ut ostendatur vanas esse res quæ tractandáe indigi- » poris. Sic enim babes : Deus, DeUs meusdqdafe me
tantür, sed ut concludatur sanctum Augustinum non po- » derelïqüisti ? Glamavit homo divinitatis separation«
tuissetambrevem sermonem edere circa res tanti momenti.' » moritums.^zxa cum divinitas mortis libera sit, utique
Morosus est iste, et cui^difficillime satisfiat ; si grave est « mors èsse non poterai, niSi v/te' discedèret(3) . » Quid
argumentum, vel sr leve, päriter ilium murmurantem dé iis censes verbis? Num abjudicabis sancto Ambiosio
audies. Cónsilium inclamandi suscepit, et consilio lidelis expositionem in sànctam Lucam , contra Benedictino'rum
usque in finém perseverat. Quæ autem sint ludiera vi- auctoritatem? vel Ambrösiuni' .bætesi infectum declara-
deamus. Judæis crudelitas exprobralur ; ludicrum est. bis ? Una notula totam éxplanant difficultatem docti edi-
Cobors Judæorum vocatur cohqrs inf 'dmice; ludicrum tores bis verbis concepta : «Respondent P. Lombardus
est.¿tlapispollutis cassa dicitur Salvatoris facies; ludi- » et sanctusThoráasrecéssissé’divinitaterá, quod ad ef-
crum est^ ; alapeepollutce quid sunt?.Et apudHieronj- » fectum , id est protectionem sublraxisse; etenim si
mnm quid est hoc quod dicitur contra Vigilantium de » non cohibuissetpotentiarn, ihquitille, sed exercuisset,
reliquiis Martyrum : « Favilla nescioquæ jacet linteamine » non moreretur Christas. » Discat ergo criticus bæresis
» convoluta , ut polluta omnia polluât, etc. (2)?» Fa- labem non tam facile veterum scriptis esse infligendam.
villa polluta quid est ? Manus et pedes ejus ; infixione Sermonem XL impugnare prorsùs non est aùsus, licet
clavorum, Ugno damnantur ; ludicrum est. Nox in terram illum prorsus admitiere noluerit. Positiva requireret ar-
extenditur, Judæorum crimina involvens , dum inferi gumenta, quasi veteris codicis auctoritas non arguráenti
luce ingrèssa ad eos recreantur ; ludicrunfi est. Omiiia illi vim positivam haberet.
ludiera sunt, sive turpia, sive insana, sive crudelia, sive Sermonem XLI Gæsarium sine ùlla probatione sapere
læta. Sed adgravioremhæresisincusationem attendamus; dicitar ; hinc nihil serio objicienti, nihil respondendum,
sic apùd oratorem legitur ■: « Postquam Deum ( Judæi) ■ Idem et de XLII sermone dicendum , qui, licet duo-
» expulistìsex bomine, scelus vestrum clàmat in cruce, et bus in codicibus antiqùis sancto Augustino tributas ,
'» poenas vestras caro ccepif agnoscere, postquam se Deus rejiciendus videtur, quia Augustinianæ sublimitati cri-
» jussit exire. » Ergo , dicit adversarius, divinitas exivit tico videtur multo inferior.
ex humanitate, ut caro tormenta sentirét.' Sed revoces in ' Sérráo XLIII de die Pentecostés loquax dicitur et nu-
memoriam, precor, quæ de interprelationè sànctòrum Pà- gatorius, alléganturque in dicti probationem multæ sen-
trum tradunturfegulæ.Quando'verba legitimum possutìt tentiæ, quæ nihil nugatorii, nihil loquacitatis præ se
sensum assumere , et aliunde certo cognOscitUr' aliis ejus- feront. Criticunì'verbis citatis assértionem suam confur
dem auctoris sermonibus éum recte de'fide cogitasse", t'àfe:vóluisse credidéris. Quatuor voces italicis distinxit ;
æquitaset ratio postulant, ut verìaa objecta in bònam ¿nr autemfecerit ,'assèqui minimepotuimus.
partem convertantur. Porro certum èst sanctum AugUs- Sérmonem XLIV, qui nobis visus est sUppleráenturá
( 1) Esth, V, X. — (a) Hieron, Epist. xxxvit. -— (J j% . 'Ambr. exposit. Evangel, sec. Lue. lib. x, n. tiy.
e