Keerzijde. Een krans van mirtenbladeren.
Om d e n r a n d , b o y .e n a a n :
E E R P R Y S DES O ECONOM: (i s c h e n ) ÏA K S . («)
5 3 3 . P l a a t XLIX. (1780.)
De kleinere prijspenning, incest in goud uitgedeeld, is aan den grooteren gelijk, maar heeft
op de voorzijde een S , als door S c h e p p gegraveerd, en op de keerzijde boven een lauwerkrans
het opschrift :
E E R E N P R Y S DES OECONOM: (i s o h e n ) TAKS. (l)
De Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem, het oudste van dergelgke ge-
nootschappen hier te lande, werd in 1752 opgerigt (3) en vierde alzoo in den jare 1777(21Mei)
zijn vijf-en-lwintig-jarig bestaan. D ir k . H e rm a n v a n d e n H e u v e l , Gri flier van het Hof van
Justitie te Utrecht, mededirecteur der Maatschappij geworden, gaf destijds uitvoering aan een
voornemen, reeds voor eenigen tijd gekoesterd en ten papiere gesteld, om op het voorbeeld
van andere landen, aan de Hollandsche Maatschappij een Oeconomischen Tak toe te voegen.
Die. Tak zou jaarlijks prijsvragen uitschrijven, Verdiensten heloonen en het 'beproeven van
nieuwe hulpmiddelen ondersteunen, in één woord, kunsten, handwerken en koophandel
trachten te bevorderen (*). Het ontwerp, daarvan vervaardigd, werd door v a n d e n H eu v e l
destijds in eene rede aangeprezen en het programma van de op te rigten Maatschappij, of
liever van den T a k , op de reeds bestaande te enten, door het geheele land rond gezonden.
Zoodra zieh in eene plaats een zestal Leden opdeed, zou één daarvan tot Bestuurder gekozen
worden ; voorts twee Bestuurders op de vijftig Leden, en één voor elk vijftigtal daarboven. De
leden moesten bezield zijn met palriottische (5) gevoelens en metterdaad bereidwillig, om,
door het begünstigen van aile inlandsche voortbrengselen en handwerken boven vreemde,
ook in den koophandel het oogmerk der Maatschappij te bevorderen.
Groot was de belangstelling, door dit plan opgewekt (•), ja op de eerste vergadering, den
15—22 September 1778 te Haarlem gehouden (7), bleek, dat de Oeconomische Tak toen reeds 57
Departementen en bijna 3000 Leden telde. In deze bijeenkomst, welke door den Lutherschen Pre-
dikant te Haarlem en Secretaris der Hollandsche Maatschappij, G. G. H. v a n d e r A a , met eene
aanspraak geopend en door den Burgemeester, Mr. C. A. v a n S y p e s t e y n , als Voorzitter bestuurd
w e rd , leide men de grondslagen van het Genootschap en stelde een uitvoerig programma
vast, waarbij over verschillende vakken prijzen werden hepaald. De leden, naar hunne woon-
plaatsen terug gekeerd, poogden ald aar, ieder in zijn Departement, dezen of gen en tak van
nijverheid, naar de aldaar bestaande behoefte, door de uitloving van prijzen te ontwikkelen.
Intusschen, de Oeconomische Tak von d , gelijk al wat nieuw is , niet weinig tegenstand en
gaf aanleiding tot menigen pennestrijd , zoo in rijm als onrijm, en somtijds op vrij scherpen,
( i ) Zie Ned. J a e rb ., 1 7 7 9 , bl. 879.
( 2 ) » Is geresolveerd (1 October 1779) een tweede goude médaillé te doen slaan ter waarde van de helft der groote, om de-
zelve bÿ gepaste gelegenlieden te kunnen uitdeelen” : Resolution, tweede v e r g ., bl. 68 ; terwijl men in die der derde verg. (14
Junij 1 7 8 0 ), bl. 9 0 , leest: » dat wegens zeker toeval de tweede gouden medaile eerst nu gereed en de médaillés geschroefd kim-
nen worden.'’
(® ) Zie hierboven Vervolg, Stuk V .,n ° . 3 2 8 , b l. 363.
( 4 ) Fad. H itt. V e rv ., XXV. bl. 15 5 ; Ned. Ja e rb ., 1777, bl. 745—76 7 ; Vad. Hist. Beschr., V. bl. 104—10 5 ; Stuart ,
III. bl. 111.
( ®) Dit woord bad toen nog geen andere beteekenis d a n ’t Fransche patriotique.
( 6) Zie den HerderKjken B r ie f van II. Berendtsbn , R. C. P. te Maarssen en Aartspriester van Utrecht, ter aansporing tot
deelneming : Ned. J a e rb ., 1777, bl. 1024— 1030.
(7 ) Ned. Ja e rb ., 1 7 7 8 , b l. 899—94 7 ; 1 7 7 9 , b l. 852—874 (zijnde de Notulen dier Vergadering),en Vad. Hist. Verv., XXV.
ja groven toon gevoerd (•). In de beginselen der hedendaagsche Staathuishoudkunde was men
echter destijds nog niet ver genoeg gevorderd, om de hoofdketterij, bescherming vaninlandsch,
door uitsluiting van vreemd fahriekaat, als zoodanig te erkennen en te bestrijden (*).
Even als de Staat zelf, werd de Oeconomische Tak in *t vervolg van tijd niet zelden ver-
doopt. De Nationale Vergadering, die haar reeds in 1796 in günstige bescherming genomen
had (s), en haar zelfs in ’t volgende ja a r , op voorstel van haar medelid Mr. G. v a n L e n n e p ,
bij een uitdrukkelijke en door hem gestelde proklamatie, der natie aanbeval (*), erkendehaar,
bij Decreet van den 10 November 1797, onder den nieuwen naam van Nationale Nederlandsche
Huishoudelijke Maatschappij; op welken naam deze dan ook op haar eerste Algemeene Vergadering
besloot alle stukken uit te geven (B). In 1807, onder het Koningrijk Holland, moesten
de beide eerste adjectieven natuurlijk plaats maken voor dat van Hollandsche en d it, in 1814,
wederom tegen dat van Nederlandsche verwisseld worden.' Eindelijk, in 1835, werd de oude
naam geheel afgelegd en die van : Nederlandsche Maatschappij ter bevorderintj der Nijverheid,
kwam daarvoor in de plaats.
5 3 4 . P l a a t XLIX. 1778.
Op d e n v i j f - e n - tw i n t i g s t e n v e r j a a r d a g d e r a a n n e m in g v a n d e n g e e s -
t e l i j k e n s t a n d d o o r J o n k v r o u w e G e e r t r u i d a M a r ia W i t t e r t .
2 9 S e p t e m b e r 1 7 7 8 .
Voorzijde. Het fraai gesneden wapen van W i t t e r t , doorsneden met een faas van goud:
boven van la zuur, met drie boven elkander geplaatste sterren van zilver, beneden van keel
met twee gekuifde vogeltjes van goud.
Om d e n r a n d :
* ’IO N X Y R O UW E G e E R T R U D I S M A R IA W IT T E R T G E B O O R E N D EN
2 9 *7(septem)B E R * 1 7 2 7 TO T AMST ERDAM
I ( 1 ) Ook in de aanspraken van va n den Hbuvsl , v an der Aa en Couperus werd de gulden middelmaat overschreden.
Die van laatstgemelde werd gebouden tot sluiting der eerste vergadering. Zie Aanspraken gedaan in de Ee rste Alg. Verg. d e r
Oecon. Tak 15—22 Sept. Leyden, 1778. Ook verscheen eene lijst der aangeboden prijzen in 1778 te Haarlem bij J . Bosch.
( s ) Onder deze geschriften vallen voornamelijk in 't oo g : 1. Aan mijn Vaderland, by gelegenheid d e r oprichting van den
Oeconomischen Tak, Leyden, 1 7 7 8 , 8°. ( Vad. L e t t . , 1 7 7 9 , I . 1 , bl. 77. De tweede druk van dit werkje (1 779) was geteekend
door Mr. Rhijnvis Feith. Deze dichter liep zeer boog met de zaak, welker bezwaren bij echter ook opgeeft (b l. 8 ). — 2.
Van den Heuvel , Aanspraak aan de Classis van den Oeconomischen Tak binnen Utrech t, 1778 (Ned. Jaerb. 1 7 7 8 , bl. 1192__
1212. 3 . He voordeelen van den Oeconomischen Tak voorgesteld en aangedrongen door * * * , ’s Gravenh. 1779 ( Vad. L e t t . , 1 7 7 9 ,
bl. 2 87. 4 . Nederiands verpligting to t het handhaven d e r nuttige Maatscliappyen en Genootschappen in ons Vaderland, inzonder-
heid hare betrekking hebbende op den Oeconomischen Tak d e r Vad. Maatschappy te Haarlem, door E . B e k k e r Wed. A. W o lf f
en A. Deren , Hoorn, 1 7 7 9 , bij T. Tjallingius , die op de keerzijde van het titelblad dit rijmpje plaatste:
Tot bewijs van waare Echtheid
Leezer: zoo gij ziet: aldus
Is elk exeinplaar getekend
Met mijn naam Tjallingius.
Dit belette echter niet dat J. B . Elwe en D. M. Langeveld het g edieht, alleen met een nieuw titelblad voorzien, in 1784 nog
eens aan den man zöchten te brengen, ( Vad. Lett.) I . 1. b l. 615. Zie voorts over de algemeene vergaderingen o f die der departe*
tementen in de eerste twee jaren na de oprigting betrekkelijk Utrecht, Ned. Jaerb., 1 7 7 9 , bl. 1 0 3 , 4 5 4 ; Le y d en , ib. 615;
IIdo Algemeene, ib . 1039—1 0 8 0 ; 1165—1189; Utrecht,, ib . , 1 7 8 0 ,b l. 370 , 64 3 ; Bolsward, i b . , 1 7 8 0 ,b l. 3 9 5 ; Bbrgen-
op-Zoom, ib ., 1 7 8 0 , b l. 8 8 5 ; voorts 1 7 8 1 , bl. 2 0 8 8 ; 1 7 8 2 , bl. 71 6 ; 1 7 8 3 , bl. 1061: 1 7 8 7 , bl. 1 653; 1 7 8 8 , b l. )2 2 8 ; 1790,
bl. 1784, 2 2 3 6 , 2 422; 1 7 9 2 , b l. 2 9 ; 1 7 9 3 , bl. 141; 1 7 9 6 , b l. 1960. Verder de stukken te Haarlem bij J . Bosch uitgegeven,
getiteld: Resolutien bij de tweede algemeene vergadering des Oecon. Taks, 21 September 1779. — D e rd e , 14 Jung 1780 e n z ., en
Prijzen aangeboden door den Oecon. T a k , 1 7 7 8 , bl. 1—3 6 ; Vervolg, 1 7 7 9 , bl. 37— 81 enz. — Over het 1® Deel der Verhande-
lingen (1 4 ) over den Landbouw, 1788—1 7 8 9 , Haarlem, 1 7 9 0 , Zie Vad. L e t t., 1 7 9 2 , bl. 54 4 ; over het 2® D e e l, bevattende
Verslagen over de Handwerken en Fabricquen, Zeevaart, Visscheryen, TVerktuig- en Scheikunde, Koophandel en Colonien, Haarlem,
1790: Vad. L e t t., 1 7 9 2 , b l. 593.
( 3) Zie Dagverh. der Nation. Ve rg ., D. II. bl. 1 8 ; N . Nederl. Ja a rb ., 1 7 9 6 , bl. 2635—2645.
( * ) Zie Dagverh. der. Nation. V e rg ., D. IV. b l. 454 ; D. V. b l. 1 5 , 828.
( 6 ) Zie Stukken by gelegenheid der viering op den 14 Juny 1803 van het v y f en twintigjaarig bestaan d e r Nationaale Nederlandsche
Huishaudelyke Maatschappye te Haarlem, by A. Loosjes, 18 0 3 , b l. 38.
Heer-
1811111