ZWITSERLANB, B E S E L B E R , BEVREBIGING VAN HET WESTEN (BE VENBÉE)
M IN CIO, ETSCH, STRAALSUNB. — GEBOREN TE B R IVES , IN 1768;
GESTÖRTEN TE AVIGNON IN 1815.
Oe v ie r la a ts t b e s c h r e r e n p e n n in g e n d o e n bij o n s d e g e d a c h te n « h e r le r e n y a n ’e e n ig e we -
k e n r a n a n g s t e n e n t s t e l l e n « Toor o n s V a d e rla n d . E a g e lsc h e e n K u s s isch e S o ld a te n , te n
g e ta le Tan Tele d m z e n d e n , k om e n o o g en so h ijn lijk a ls T rie n d e n om o n s te T e rlo sse n T an h e t
m e e r e n m e e r lä s tig e j u k d e r F ra n s c h e b eT rijd e rs . Zij gaTen T o o r , h e t S ta d h o u d e rs c h a p te
w i l l e n h e r s te lle n e n in d e rd a a d is d e E rf p rin s Tan O ra n je in h o n m id d e n , m a a r z o n d e rg e z a g ,
a ls b lo o t to e s c h o uw e r , d ie g e e n b eT e len geTe n k a n , d ie ze lfs d e w a n d a d e n n ie t To o rk om en
o f s tra ffen k a n , te g e n w e e rlo o z e n b e d reT e n e n w a a r z a n d e h e r in n e r in g n o g in No o rd h o llan d
n i e t IS u itg ew is c h t. Al w a t hij d o e n k a n is , p ro c lam a tiê n u i t te z e n d e n e n zoo z e e r w o rd t
bg h e t l e g e r , d a l to t h a n d h aT in g z ijn e r r e c h t e n gek om e n h e e t , d e e e rb ie d Toor zijn per'soon
o f h e t b e la n g z ijn e r z a a k in ’to o g g e h o u d e n , d a t in d e k a p i tu l a t i e , d o o r d e n G e n e ra a l Bnum
e ig e nm ä c h tig m e t d e n H e rto g T an Y o e k g e s lo t e n , zijn n a am n ie t e e n s g e n b em d w o r d t , of-
s c h o o n m e n z ie h n i e t s c h a am t , d e T lo o t, d ie z ie h o p ’tg e z a g Tan d ie n n a am h a d OTergegeTen,
a ls g o e d e n b u i t n a a r d e E n g e le ch e h aT e n s m e d e te n em e n . Het wa s in tu s s c h e n g e b le k e n , d a t
d i e wijze Tan e e n T e r a n d e rin g T an z a k e n t e b e p ro eT e n w e l e e n ig e T e rad em in g a a n Oosten-
r i jk e n de V e n d ée g e sc h o n k e n h a d , d o o r ee n ig e F ra o s c h e tro e p e n d e n iljjn a f te lo k k e n , d o ch
d a t zij g e e n m e d ew e rk in g h ie r te la n d e g e r o n d e n h a d . I n ’s L a n d s T e rg ad e rz a a l h a d geen
n e e rs la c h lig h e id o f w a n o rd e g e h e e r s c h t: d e anarchistm o f révolutionnaire!, w a re n rü s tig
g e b le r e n . De TOorspiegeling Tan h e t h e r s te l e e n e r h e e rs c h e n d e k e r k h a d g e e n in d r o k ge-
m a a k t, e n h e t g e s c h ik te ja a rg e tijd e om T e ld to c h te n te d o e n in d e H o llan d sch e m o e ra s sen
w a s T erT lo g en . R e ed s b e g o n n e n d e G e a llie e rd e n te T r e e z e n , z ie h d e n te ru g to c h t te z ie n af-
g e sn e d e n e n o o rd e e le n d e , d a t h a lf g e k e e rd b e te r w a s d a n h e e l g e dw a a ld , g a r e n z i j , n a d e n
k rijg tw e e m a a n d e n te h e b b e n g e r o e r d , h e t o p , e n w a s e r re e d s v66i D e cembe r g e e n En-
g e ls c hm a n o f R u s m e e r o p o n z e n b o d em o f n ab ij o n ze k u s te n te b e sp e u re n .
Het ligt niet in onze bedoeling, hier een orerzicht te geren Tan de landing der eerste En-
gelsche troepen (27 Aug. 1799), ran de mislukte pogingen om hen te Terdrijren (10 Sept )
Tan den slag bij Bergen (19 Sept.) of bij Kastrikum (6 Oct.). Wij Terwijzen naar debronnen’
daartoe in orerrloed (1) roorhanden. Ereumin willen wij hier treden in een beoordeeling
der bedrijren, waardoor zieh in dezen Teldtocht ’t z j de Opperberelhebber der Fransche en
( 1 ) Onder die bronnen noemen wij :
1. L . C. T o s * ( * ) , E a d d idm U de,- L m d in , eu d e r trtjg e led rijom in rrieeland en Gelderlend. Haarlem ,1 8 0 1 . z Jeden ■
compleet heelt h e i werk regialera en rea platen van D ia * l i m * ™ , , in loco (d e voorhcricU IT ) getohetat en door K. T.z-l
KELES gegraveerd. Verg. B i ld e r d ij k , Gesch. des Vad., X I I , blz. 338 (*).
2 . Dagverhaal wegens de landing d e r Engekche en Russische troepen, ongehoorde wreedheden door deceive gepleegt en eindelijk
d e schandelijke afto g t. Alkmaar, 1799. 12°. 50 blz.
3 . Luit.-Gen. Baron Krayenh off , Geschiedkundige beschouwing van den oorlog op het grondgebied der Bataafsche Republiek
1799. N ijm., 1832. 322 blz. en 186 blz. Bijlagen.
4 . Veldtogt van den Generaal Br ü n e in de B a t. Republiek. . . . . . beschreeven door een Officier van zijn Etat-Major. Uit het
Fransch. Haarlem bij A. L o o sje s P z . , 1801. 116 blz. 8°. Zie Vad. L e tt. 1 8 0 1 , blz. 316.
- 5 ‘ Geschiedenis van de Landing d e r Engelschen en R u ssen .. . benevens aneedoten omirent de bevelhebbers, opgesteld door een
officier (?) van den Generaal Brüne. (Zie blz. 67 .) Gouda,.1 8 0 1 / 1.— , 85 blz. Uit het Fransch, met de aantt. van den
Hoogduitschen vertaler. De aneedoten zijn niet vleiend. L o o s je s , Vad. Hist. Verv. LXV . blz. 1 7 6 , noemt ze . partijdig” .
V g l/ Levensbericht van M r. M. C. v a n Ha l l , in de Handel, der. M. v . Nederl. Letterk . Leiden, 1 8 5 9 , blz. 17 (»).
6 . A. L o o s je s P z . , Geschiedkuhdig gedenkstuk van het voorgevallene te Haarlem in d e la a tste h e lft van het ja a r 1799. Haarlem
, 1800. (Van een ooggetuige.)
7 . Précis des évènemens e t opérations historiques e t m ilitaires des armées Franco-Balaves e t Anglo-Russes, sous les ordres du
général Brune e t le duc de Y o rk , dans la campagne de la Nord-Hollande. 8°. La Haye , J . v a n C l e e f , 1799. 2 p a rties. Uit
dien t it e l, die wel in Fransche woorden vervat i s , maar van 't begin tot het eind voor een Franschman onverstaanbaar zijn zou,
moet men opmaken, dat men hier met een spekulatie van een onkundig vertaler te doen heeft. — Trouwens, een « historische
verrichting” zou even dwaas in 't Hollandsch luiden als een opération historique in 't Fransch.
(*) Zie over Vonk Navorscher, IX , blz. 3 3 4 , X , blz. 81. Deel I van het werk is beoordeeld in de Vad. £ * # .1 8 0 1 , blz. 859.
Ba-
Bataafsche troepen B ru n e ( i ) , ’ t zij de onderbevelhebbers D a e n d e ls (2) , Dumonceau ($) of anderen,
mochten onderscheiden. . Zeker is h e t, dat zij, met betrekkelijkgeringemiddeien, den
vijand wislen te stuiten en dat zij — om de bloemriike taal van die dagen te spreken — den
Bataafschen Leeuw wisten te ontslaan van den Britschen dog en den Russischen beer, die hem
zoo onverhoeds op ’tlijf waren gesprongen. De penningen, door ons beschreven, en andere
bewijzen meer (*) getuigen, dat men zieh niet ondankbaar toonde jegens hen, aan wie men
8. Rapport des opérations de la division du Lt.-Gén. D a e n d e l s depuis le 2 2 Aoû t, jusque'au 18 Oct. 1 7 9 9 , La Haye 1799.
51 pag. Ook uit he t Fransch vertaald. Zie Vad. L é tt. 1 8 0 0 , blz. 428.
9 . Over de Landing d e r Engelschen aan onze kusten. Ter leering en waarschmoing voor het vcrvolg. N . Alg. IC en Letterb.
X II , 1 7 9 9 , blz. 146—148. Uit de Algem. Zeitung.
10. General Graham , Memoirs with notices o f the campaigns in whichhe was engaged 1779—1801. E d it. b y J . J. Graham ,
Edinb., 1 8 6 2 , 8°. Chapt. XVI. The Campaign in Holland.
11. Menü von Minutoli (Pruiss. Majoor), Der Feldzug in-Nord-Holland. B e rlin, 1810. 8°. 136 blz. Vertaling van cen
. Eng. werk van Walsh . Zie Bil d e r d i jk , X I I , opheld. blz. 3 3 8 , alwaar ook wordt vermeld:
12. Histoire de la Campagne f a ite en 1799 en Hollande, traduite de l'Anglais p a r Mac Ca rtiiy . P aris, 1818.
13. Meno von Min ü to l i, Der Feldzug in Nord-Holland. B e r lin , Mi lit. gesch. Den kw., I . 1 8 0 2 , I . S. 2 2 0 , I I , S. 172.
Vergelijk n°. 11.
14. Feldzug der Engländer und Russen in Nord-Holland. 1799. Zeitsch rift f ü r Kriegsk. 1 8 4 3 , VII. S. 3 4 , 1 6 5 , 243 ; V I I I , S. 55.
Verder: Ned. More. 1 7 9 9 , blz. 389—3 9 4 ; 411—430; 449— 455 ; 461—465 (met een kaartje van he t Deport. Texcl) ;
481—4 9 1 ; 533 en 553—556. Vad. H ist. Verv. CXX en CXXI*“ B o ek , Deel LXV. Amst. 1808. Dagverhaal, Dee l V. V a n
d e r A a , Gesch. van den jongstgeëindigden Oorlog, VIII. K o n in g , Tofereel der S ta d Haarlem, I I I , blz. 381—-386 met een
plaat : He t Artilleriepark bij Haarlem.
Over de pla ten, die tot den veldtocht betrekking hebb en, zie men Navorscher V , blz. 3 6 , 177— 178 ; over portretten van
bevelhebbers Van d e r Aa , op B rüne , en Vad. H ist. Verv. LXV.
( 1} Br ü n e bekwam op 9 Januari 1799 het kommando over de Fransche troepen hier te lande en op 2 2 Juni daarenboven
dat over de troepen der Republiek, Ned. Merc. 1 7 9 9 , blz. 1 9 , 323. Op 2 3 Nov. keerde hij naar Parijs, ald. blz. 574. In de
Gescliiedenis, op blz. 4 8 0 , noot 1 , sub n°. 5 genoemd, blz. 6 6 , wordt verhaald, dat B rüne gedurende een gevecht zieh in zij n
tuin te Alkmaar bezig hield met rupsen te zoeken ; dat hij op eigen gezag bevorderingenmaakte, die door het Bataafsch bestuur niet
erkend werden en dat zijn verdrag met York hem weinig eer aandeed. ( Verg. Bosscha , Ned. Heldendadon'• te Land , I I I , blz.
2 98.) Voorts nog wordt aldaar, blz. 5 0 , het navolgende oordeel over hem geveld : » Wie Brune kent moet toestaan, dat dezc
« man meer geluk dan wijsheid heeft. Hij is vrij agteloos en verlaat zieh geheel op den ch e f van zijn Generaalsstaf en zÿnc
» adjudant en. Hij is een groot liefhebber van genever; voor 'toverige goed van character. Hij bemint zeer de pracht en
« heeft een ongemeene stoet (Suite). Zijn militaire talenten zijn middelmatig, maar hij is zeer bekwaam om militaire vertoo-
« ningen te maken en te verrassen. Zijn manlyke schoonlieid en krygshaftig voorkomen z ijn toereikend om de troepen wanneer
»h y hun aanspreekt, in vuur te brengen.” Van de bekendheid des schrijvers met Brüne meer dan van zijn gcvoel van dank-
baarheid getuigen de navolgende woorden op blz. 67 : » Ik z elf ben aan dezen veldtogt den titel van c h e f do brigade verschuldigd” .
Voor verdere levensbijzonderheden (ook over die van AbercrombiE) verwijzen wij naar de verschillende historische woorde-
boeken en de Biografische N o tiz , S . 450—452 met Beilage I , Dienstestat des Marchalls B rüne m it einigen biografischen Ergänzungen
achter de Correspondance du général Bru ne , commandant en che f de Varmée de Suisse. Archiv f ü r Schweizerische Geschichte.
Zurich, 1 8 5 8 , X II - , S . 233—448. Beilagen S. 448— 496. G. J . P yman , B ijdragen, blz. 89 (*) cnz.
( 2 ) Zie boven blz. 297. De c lief de brigade, in de vorige aant. vermeld, noemt blz. 34 (m) hem » een der zonderlingstc
» en opzichtlykste menschen. Zijne rustlooze werkzaamheid en doldriftigste moed liadden hem in onze armee tot che f de
« brigade gemaakt. De Revoluüe van 11/12 Junij 1798 in den Haag zou hy zonder ondersteuning van de Fransche Gcneraals
» J oübert en Reudbl niet hebben kunnen volbrengen, in weerwil van zyn maxime » men kan alles doen wat men wil” ”
enz. enz. Zie ook blz. 3 6 , 3 8 , 43 ( p ) , 5 7 , 63—65.
( 3) M. C. v a n Ha l l , die in 1799 naar het leger werd afgevaardigd, kende aan den Bataafschen Generaal Dumonceau
een raerkelijk hoogere waarde toe dan aan B rüne. Levensberigt t. a. p l . , b lz. 17. Zie over hem voorn. het Biogr. woordenb.
van V. d. Aa : Monceau ( J ean Ba pt ist e du) bijgenaamd le Général sans tache.
( 4 ) Zoo als de f 100,000 en de gouden degen aan B rune geschonken. Geschiedenis blz. 82. Zoo sebonk ook de club
Tot nut van het Vaderland hem den penning 849 in goud : verder de sabels en het zilveren horologie met de inscriptie Bataille
van Bergen den 19 Sept. 1 7 9 9 , bij het overhandigen van drie vaandels door den Voorzittcr van het Üitvoercnd Bewind geschonken.
Vad. Hist. Verv. L X V , blz. 229. Vonk , I , blz. 190— 191. De gedichten a) P. Moens : De woeste aanval en schandelijke
a fto g t der B ritten en Russen, in twee zangen. ’s Hage (1800). Met eene aanbeveling van Bs. Bosch. 18 Jan. 1 8 0 0 , 28
blz. 8°. — b) Aanspraak (en zangstultjes) in den Amsterdamschen Schouwburg aan den Generaal en ch e f Br u n e . Oct. 1799.
Amst. P . J . Uylenbroek. — c) Aberkrombien en zijn Doorlugtige Hoogheid aan de H e ld e r, o f de a fto g t der Engelschen’en
Rttsschen: Klugtspel en Pantomime. In den Haag 1 7 9 9 , 1 2 ° , 46 blz. Het is een paskwil, waarin o. a. vermeld wo rd t, hoe
aan den Helder de kerkklokken luiden naar oude gewoonte en de predikant mantel en be f draagt — als kenteekenen dat de
heerschende godsdienst is hersteld. Verg. Vad. H is t. Ve rv ., L X V ., blz. 205.
Geheel in strijd met den geest van dit stukje waren de ringetjes van ijzer met paardenliaar, d ie, naar men beweerdc, in
het werkhuis te Rotterdam waren vervaardigd en aldaar op de kermis verkocht werden. Men las e rop : V IV A T O R A N IE .
1799. Cat. W ksthoff, n°. 3432 en 2llc coll. Munnicks v an Cl e e f , h®. 1714.