tijdgenoot en ooggetuige in Friesland geeft yen de algemeene stemihing in die dagen het na-
volgende levendige lafereel, brj de lezing waar van men echter ih ’t oog moet houden dat het
uit een zeer Frinsgezinde pen gevloeid is (').
» De oneemgheden met den Keizer baarden zeer vele onrustige gedachten, algemeen had men
vrees, dat wij met Oostenrijk in eenen openbaren oorlog komen zouden. Maar de onvergenoeg-
en en al diegenen, die in ons vaderland naar eene omkeer van Constitutie en yerandering
van Regenten yerlangden, trokken uit die gebeurtenis, en gedurende de onderhandelingen, een
groot voordeel, want zoodra men van de oneenigheden algemeen onderrigt was, hoorde men
overal, zoowel in de hoogste yergaderingen des lands als in die yan de sieden en. distrioten,
j a , m koffijhuizen, herbergen en kroegen, de kreeten uitgalmen: »wapen het yolk! j a ' geef
pns geweren 1 wij zullen ons eigen vaderland verdedigen ! Neen ! geen gehunrde troupes kun-
nen dat-zoo goed en met die hartelijke welmenendbeid doen, als de natie zelve.” En zietdaar,
het schoone middel gevooden, om, zoo het scheen met de beste oogmerken, Neêrlands yolk
gewapend te krijgen. Vele brave regenten gaven ook, in die oogénblikken met de beste be-
doehngen, daaraan hunne goedkeuring, en zoo waren er ook vele particulière ingezetenen,
d ie ,, in den beginne, dat soldaatje speien zeer noodzakelijk beschouwden En toen hoorde
en zag men, dat er overal door het geheele vaderland zoogenaamde vrijkorpsen wierden opge-
rigt en in den wapenhandel onderwezen, waartoe vele gepensioneerde Militaire personen ge-
bruikt wierden, die voor hunne onderwijziug zeer goede belooning ontyingen. Dat werk wierd
met de grootste drift miel alleen aangemoedigd, maar daar en boven lagen er inteekeningen en
wierden er aanzienlijke sommen geschunken, voor- hetgeen wat daartoe benoodigd was. Doch
voor duizenden was het doel verborgen, hetwelk men met die zoogenaamde vaderlandsliefde
op het oog had ; zoo wei ten platten lande als in de steden, wierd zulks met alle kracht doorge-
zet en geene moelle, nog kosten wierden gespaard, nog te groot besohouwd om de geesldrift
des volks gaande te maken. En daartoe gebruikte men, in den beginne, de uitzigten van ’t
groote gevaar, waar zieh het vaderland ten opzigte van den Keizer van Oostenrijk in be-
vond. Ja ieder, die hét wagen durfde, om de voorstellen om het völk te wapenen, a it regent,
tegen le werken of, a it particulier, het geweer weigerde, werd voor een läge ziel aangezien,
veracht en bespot, of voor iemand besohouwd, die geen liefde voor het vaderland had, of als
een. verrader van ’t zelve, aïs de pest, gehaat. Aldus vond men eené menigte middelen uil
om honderden vreedzame en stille ingezetenen in den strik le lokkeh, Waarin zij spoedig zoo
vast zaten, dat zij zieh van alle kanten bekneld gevoelden, wanneer zij beweging maakteh om
achterwaarts te treden. — Spoedig was men zoo verre gevorderd, dat men het Volk in Compagnies
en in Bataillons verdeelde en alzoo eenige malen, in den zomerlijd, deed exerceren.
Ten platten lande, wierd daartoe ook al den Zondag, als den geschiksten dag, beschouwd en
zoo.had men, alle Zondagen in het beste van den zomer, dan hie r, dan daar zulke Bataillons
exercities, welke door de naast liij elkander leggende dorpen wierden le zamen gesteld, waar
bij men alsdan buiten de exercerende leden eene menigte menschen uit de omliggende» dorpen
en Steden zag te zamen komen. — En zoo wierd de Godsdienstdag ingerigt tot eene losbandig-
heid ja tot eene trapsgewijze aankweeking van eenen ondankbaren opstand, tegen de wellige
en goede regering des lands, gelijk ons vervolgens blijken zal. — Na het eindigen der
exercitien werd het Volk meestal door dezen of genen vermögenden in de herbergen getrac-
teerd, en , bij die gelegenheid, op de innemenste en gelijkheid aanduidende wijze,- door zeer
aanzienlijke personen , hetzij uit de steden derwaarls gereisd of op het land woonachtig, aan-
gesproken en over hunne vorderingen in de exercitien zeer geprezen, maar ook levens k u ten
sterksten aanbevolen, om, gelijk wäre en welmenende patriotlen betaamde, daarmede vooral
aan te houden. Voorts wierd de avond, ja menigmaal tot dat dedageraad van den volgenden
dag hun eenen wenk gàf om hun nuttig vee te verzorgen of hunne weldadige landen te plöe-
(> ) A. Bin k sma (Apothecar te H a r lin g e n )Nederlandsche Gebeurtenissen, I . bl. 6 6 , en op bl. 84—92 van dit vrij lijvig
H. S . , komt de schrijver nograaals op de vrijkorpsen terug , en bespreekt de kosten van hun uitrusting, liun officiercn, de mid-
d e len , aangewend om den ijver voor 't exerceeren levendig te liouden, waaronder b. v . liet aanscliieten van k rijgsmansgewaad,
het opricliten van muzijk-korpsen bij eenige bataljons enz.
gen en te bezaaijen, döorgebragt met'gesprekken over den tbestaud vah'lfet vaderland, over
de daden en bedWjven van de Stadhoudhrsg'in'zonderheidv over die van den'deslijds in leven
zijnde'j ov'er de' regerfng van ons vaderland en bijzandier over die van Friesland: over de regten
van den mensoh'en b u rg e ro v e r vrijheid’, gelijkheid en broederschap en over meer andere
niets beteekehende aanmerkingen, die in de beToerde herssens der zoögenaamde verlich-
ters en hoofdbeWerkers van h et beklagenswaardige patribtismus de aanlokkenste'en naar ge-
, lang der tijden de geschikste bevonden werden, om het exercerende gedeelte des Volks haat
■en afkeer in te boezemen tegen Z. D. H; WmtaM V, fegen de verdere regenten van den Lande,
tegeh de bestüurders van steden en districten i ja tegen alle ingezetenen die-hunne bijzondere
en vreemde soort van vaderlandsliefde niet waren toegedaan. — En ongelukkig degene, die
"het durfde wagen om in zoodanige Mjeenkomsten de zaak van Stadhouder en regenten te
verdedigen. —
»Oök in de steden namen de exercitien der Vrijkorpsen ten sterksten-toe en de volksvergade-
ringen verkregen daardoor een veel grooter getal leden, want ieder gewapende dier vrijkorpsen
was van zelf een lid' der welmenende Sooieteiten, die alle avonden door de meesteh bezogt werden,
alwaar men toen, met meer vrijmoedigheid met de uiikomende week- eumaandwerken als-
mede de Couranten, durfde te voorschijn komen en de zoogenaainde voorlichters des Volks en andere
hoofdbewerkers en pilaren van het Patriotismus kwamen toen trapsgewijze, en van tijd tot
tijd slouter en onbewimpelder met hunne smaadredenen en beledigende gesprekken over Z. H.
den Stadhouder, over die regenten, die geen belijders van het Patriotismus waren en o.ver hun
besluur te voorschijn. Want men ioat toen gewapend en geen Stadhouder, nog Staatsvergade-
ringen hadden toen meer het regt, althans zij scheuen het niet te durven onderüemeät die
vrijheid (zoo als men dat in die dagen noemde) het vjjlk weder te ontnemen.
» Butten de genoemde Vrijkorpsen beslonden e r , in de steden„ook nog de van ouds beitende
Schulterijen, welke ingerigt waren om binnenlandsch en Vooral Stedelijk oproer te keCr te
gaan, bij nacht, de rust en veiligheid te bewaren en , ingeval van b ran d , de goede orde en
tevens de goederen te beveiligen van hen, welke zulke rampen overkwamen.'T- Maar door de
langdurige rust en vrede, waarmede het vaderland van binnenlandsche geweldenarij tot aan
de dagen van het Patriotismus gezegend geweest was, waren de schulterijen, ofschoon noghe-
staande, in de meeste Steden in verval geraakt. Doch vermits men toen eene algemeene zucht
tot den wapenhandel en exercitie bespeurde, moest die ook in beter orde en aanzien gebragl
worden, zoodat zij uit de stedelijke kassen geheel van nieuwe geweren en wapens en tevens
ook van nieuwe officieren voorzien werden, dewijl veel van hen te oud geworden waren om
zieh dagelijks met exerceren te kunnen bezig houden.
»Er bestonden alzoo in de meeste Steden, twee bijzondere Burgerkorpsen, die ofschoon hunne
leden burgers en inwoners van eene ,en dezelfde stad waren, evenwel niet altijd de beste
vrienden waren. De schulterijen wierd alles, behalven de wapens der officieren, uit de ste-
deljke kassen bezofgd, stonden ook meer bepaald onder het opzigt en de Orders der stedelijke
regeringen en ontvingen van deze hunne wetten en reglCmenten; om welke reden de leden
der vrijkorpsen (die- in alles vrij verkozen te wezen), de schulterijen voor een ^esubordineerd
en afhankelijk korps beschouwden. — En dat was aanstootelijk-genoeg om hen‘alleen daarom
minder te achten; ook hadden zij, in de meeste steden, geen onderlinge conversaties en
hielden hunne exercitie geheel afzonderlijk, zoodat zg zieh als van elkander ohderscheidene
kgrpsen beschouwden en met onverschilligheid aanzagen. De minachting hieruit ontstaande
werd nog vermeerderd toen men later bij sommige schulterijen meer .genegenheid ontwaarde
voor de belangens van den Stadhouder, de regering en de constitutie als voor de nieuwe en v
onbeslaanbare gevoelens der vrijkorpsen; doch gelukkig hebben e r, voor zooveelmij bekend
i s , althans in Friesland geen dadelijkheden van eenig belang tusschen de twee Stedelijke Bur-
gerkorpsen plaats gehad.” enz.
Het bovenstaande 'tafcreel vertoont ons de zaak zoo als zij zieh vo.ordeed toen zij reeds in
volle werking wat-, ons is het nog opgelegd, in körte trekken te vermelden, hoe zij in wer-
kmg kwam. Wij zullen ons hierbij bepalen met, bij wijze van voorbeeld h o e ’t in het algemeen