Z i b. de
■Ifaac.cap.i.
| | ij. é*
ifaac. cap.
4 - .& 6.
Cant. j.
Cent. 4.
1587 Commentarius in
■confabulator , aflìduus civis fanttorum -, compiantati« A
'virnuibus, prapofitus omnibus terrenis animantibus, ma-
tinis, volatilibiis , totum mundum fuam poffelfionem pu-
tabat , qnem Dominus tuebatur ut opus fuum, neque ut
¿onus parens atque auttor deferebat. Denique eoufque
■creatimi fovit, ut abdicatimi redimerei., eliminatimi re-
cìperet , morraum paflìone filii fui unigeniti refufcitaret.
¿Eft ergo hominis auttor Deus , Se diligit opus fiumi operator
bonus , nec derelinquit bonus pater quem etiam
•Jlcut dives paterfamilias ceiifu-propria hareaitatis rede-
mit. ^
40. Caveamus ergo ne hominem iftum ., id eft , votw B
mulier illa, id eft, pallio fenfuum noftrorum delettatio-
•ne & ipfa decepta atque illufa effeminet, Se circumfcrip-
tum in leges fuas& fententiam trahat. Fugiamus dele ¿tati
onera ficut ferpentem., multas artes habet & maxime
in homine.TÌam alia animantia cibi aviditare capiuncur ,
homo quanto plures fenfus oculorum auriiunque habet >
tanto majora pericula. Itaque cave ne vigor mentis tua: ,
•coiai quodam corporea voluptatis inflexus emolliatur ,
•atque in ejus onnies amplexus refolvamr > & fontem ejus
aperiat, qui debet eiTe claufus & feptus iritenrionis ftudio
8e cortfiieratione rationis '.Hortus enim claufus , fons fignatus.
Namque refoluto mentis fenfu , fe corporales 1
delettationes effùndunt pernitiofa nimis , 8c in appeten-
tiam plenam gravis periculi profluentes ; quas fi mentis
vivida confiderata manfiffet cuftodia, refranaffet.
41. Emiffiones-, inquit, tua faradi fits malorum f unico-
rum cum pomorumfruBu, cypri cum nardo ■> nardus & crocus
, fifiulo' & cinnamomum cum univerfis lignis Libani ,
mirrha & aloe cum omnibus primis unguentis. Laudantur
muñera animaqua miífa fünt à Sponfo , quibus dotata
veniebat ( Deo autem pia anima boni odores funt ) myr-
tha , aloe, crocus & alia, quibus fpirat hortomm gratia »
•& peccatorum fastor abolerar. Itaque tanto fecura pra-
conio , conquiefcere aquilonem gravera vennim petit,
ne flores difcuriat : fpirare auftram , hoc eft, velut hye-
. raera praterire, Se molfioris fl.ims vernare temperiem. Incitar
Sponfum in horram fuum , defeendit fponfus , Se
fruttuum ejus diverfitaie delettatus , latatur quod invenerit
forti orem cibum, invenerit etiam dulciorem. Eft
enim velut panrs quidam Verbi & mel ,alius vehementior,
alius fuaforius fermo. Eft & fides alia ferventior , ut vi-
num : alia Iucidior , ut fucciis eft lattis. Hunc cibimi
'Chriftus epularar in nobis , hoc pocuÌomr bibit , & ejus
potus ebrietate nos provocar, ut ad rneliora & optima
ab mferióribus faciamus exceffum.
42. Audiens hac anima haufit myfteriomm ebrietatem
caleftium , & velut foporata à' vino, & quafi in exceflii
vel ftupore polita, dicit : Ego dormio , & cor meum vigilai.
Tum Verbi prafentis lumine percuifa , exciratu r à
Verbo. Quartus autem liic proceflìls eft anima. Primiìm
etenim caritatis impatiens , & Verbi moras non ferens ,
rogabat ut ofcula nierererur , Se meruit defideraram vi-
dere. Secundo introduca in cubiculum regis » cùm mutua
mifeeret alloqflia, in umbra ejus requievit, & fubitoei
Ver bum medio fermone difcefllt > quarenti tamen non diu
abfiiit, fed faliens fupra montes & tranfiliens fuper colles
advenir. Nec multo poft quafi capreolus àut cervorum
hinniculus dum affarar diledtam, exfilivit & reliquia Ter-
tiò cùm in cubili & n'o&ibus »in civitate& foro, in piareis
quafitum non reperir s & aliqilando orationi.bus fuis
gratia quarentem revocavit > adeo etiam utpropiusvoca-
rerar à fponfo. Quarto ipfa jam dormiens an ipfo excita-
tiu', quamvis corde vigilaret •, ut continuo vocem pul-
fantis audiret : fed moram paffa, dum furgit ( quia veloci-
tatem Verbi non potuit comprehendere ) dum aperit of-
tium 3 tranfivit Verbiun, & ipfa exivit in Verbo ejus : &
per vulnera requifiram fed vulnera caritatis » vix tandem
invenir, & tenuit, ut poftea non amitteret. Ad fummam
hac compendiofo fermone perftrinxi, nunc.difcutiamus
lìngula.
43. Fons hortorum , puteus aquarum viventium . qua
flumt impetu de Libano. Habes hac in Salomone , quia
' Proverbia ejus moralia, Ecclefiaftes naturali s > in quo quali
yanitates iftius defpicit mimdi ; myftica funt ejus Can-'
Cantica cantic. iy88
tica canticorum. Habes & in proplieta : Sminate vobisad ofie. io.;
juflitiam > v in demi at e ad fruStum vita > illuminate vobis lumen
cognitionis ; hoc eft enim lumen cógnitionis', habere
caritatis perfe&ionem. Ideoque diéfcum eft : Ne tirneas ; 1. lohan.^
caritas enim timorem excludit foras.
44. Ut cognofcamus autem quia Salomon ita hos in-
terpretaras elf tres puteos » quos fodit Jacob ; ut ad morä-'
lem dodtrinam & naturalem referrét Se myfticam, in fin-
gulis libris fuis , quos de moralibus Se naniraiìbus vel.
myfticis fcripfit , pofuit hos puteos. Narn Se in Prover-
biis, cùm declinanaam fpeciem dicerèt facularis illecebra,
àit : Eibe aquam de tuis vafis, & de puteorum tUorum fonti- Prev. j.
bus , & Jùperfluant tibi aqua de tuo fonte. Et infra : Fons ¡bidtmi
aqua tua fit tibiproprius , & ¡mandare cum uxore qua ab.
adolefcentia tua ; eo quod adverfus tentamenta mundi re-
medium nobis vera fapientia fit. Moral'is quoque dottrina
qua imaginem mundana voluptatis meretriciis qiiibuf-
dam illitam fucis irriguo fuo diliiat, & fluento fui fontis
abftergat.
45. De naturalibus quoque habes in Ècelefiafte ipfum :
Feci mihi ptfeinas aquarum ad irrigandum ex bis faltunt Ewr. i<
germinantem. Neque te moveat quod pro puteo’ pifeinas
pofuit 3 quia & M'oyfes puteum latitudinis dixit reo quod
l à follicinidme omni 8e anguftiis folvitur , qui mundum-
hunc pia mente tranfeenderit. Non immerito ergo pifei—
nas habet Ecclefiaftes, qui ,vidit nullam abundantiam elfe
fub fole : fedii qmsabundàre velie ,in Chrifto abundet.
46. De myfticis & puteus fupereft nobis > quem etiam
ipfum repesiraus in Canticis canticorum > dicente Script
tura : Fons hortorum. puteus aqua viva. & impetu dejcen-
dens a Libano. Etenim fi myfteriorum altialdinem perfe-
quaris s puteus. tibi videtur tamquam in profundo fica
myftica effe fapientia : fi vero haurire velis aftluentiam
caritatis, qua major Se uberior eft , quatti fides Se fpes #
rane tibi fons eft. Exuberat enim caritas > ut & haurire
D eam cominùs, Se rigare ejus affluentia hortuìn tuum pof-
fis > fpiritalibus frutti bus redundantem. Et quia ipfe puteus
latiradinis eft, qui caritatem habet v ideo dixit s qiuas
ubi caritas eft, ibi impetus magnus defeendit à Libano.
47. Ne quid autem moveat, quod Se puteiim 3 Se fontem
eumdem dixit ; etiam Evangelium te inftraat,in quo
fcriptum eft : Quia venit Je fits in civitatem Samaria. qua fohan. 4.
di ci tur Sichur > juxta pradium quod dedit Jacob Jofeph filio
fuo. Erat autem ibi fons Jacob : Et fatigatus, inquit, fe-
debat fic fuper puteum. Unde ad myfticam dottrinam hunc
referri puteum etiam ibi cognofeimus 3 quia ibi Samaritana
illa j id eft, cuftos ( cuftos autem caleftium pracepto-
rum) haufit de puteo ilio divina myfteria eoghöfeens'
quia Deus fpiritus eft , & non in loco adoratur > fed in
fpiritu : & quia Meflìas venir, qui Chriftus eft. QuibuS
auditis mulier illa qua fpeciem Ecclcfia gerir 3 Legis fa-
Cramenta cognovit Se credidit.
48. Fons hortorum y puteus aquarum viventium . & im- II8*
petus defiendens a Libano. Hos impetus Ecclefia deduxit S‘er7 ^7'
à Libano, hoc impetu diliiuntur peccata , hoc imperapuri
fontis Spiriras lantti adfuit à Libano Sponfa » Se à principio
fi dei tranfivit faculum, & pertranfivit ad regnum.
Aliis fons eft » aliis puteus pro capra noftuo gratia fpirita-
lis : aliis horras claufus , fons fignatus, aliis hortorum
fons 3 qui in Ecclefia dòte numeratur : aliis impetus def-
cendens à Libano, & magnus impetus qui numquam deficit.
Non enim deficiunt de petra ubera , neque nix à
Libano, neque aqua qua ferrar valido vento virgini Hie-
rufalem.
49. Defeendit impetus à Libano > quando collettis in Ad. 1.
unum apoftolis Se pluribus ctedentibus » fattus eft fubito
de calo fonus > tamquam vi magna fpiritUs ferretur , &
repleti fimt omnes Spiritu fantto diverfìtates donante
linguaaun. Bonus impetus qui laderc nefciat, norit im-
plere. Si quis iginir hunc impetum fupervenientis è calo
gratia vuft mereri 3 defeendat etiam ipfe oculis in decur-
fus aquarum. Qui hunc primum impetum fuierit > ilium
merebitur. Defeendit oculis fuis in hos duttus aquarum, Lue. 7.
qua lacrymis in Evangelio rigavit Domini pedesì Se ideo
fidei fua pretio emit anima fua Se eorpori fanitatem, jam
noiifanguinis proflua, fed gratia fpiritalis.
Lib. de Na-
bathe, c-12.
ted i. J.
p. li. ^
Uh. 3. de
Virg.
Vtov. 9-
Lib. i . de
Virg.
rfal. i l8.
Sern¿. 11.
ver/.
Matth. 13.
Cap.f. f . i .
Lib. de boni
mortis, c . f
I lIT T
1589 E fcriptis S. Ambrofii collettus. i^ o
^o. Defeendit ergo David propheta , ideo de peccato A
gratiam retulit. Defeendit in aquarum duttus , hoc eft ,
replevireos,& decurrentium aquarum lacrymis fuis Allenta
cumulavit, aut inanes-& vacuos duttus folis replevit
flctibus. Aut quod elocutionis moralis quofdam fenfus
ollendit, defeendit in aquarum duttus , tranfivit eos. Et
poffemus dicere, tranfeendit eos, Se fupergrellus eft : fed
minuirar vis eloquii ,quo vis major affluentia defeenden-
tis, quàm adfeendentis exprimitur. Vide, rogo, quid de
ufu verba habeant, impetum fuum fermo propheticus
nonamittat, lieet ufus ipfe fcriptonun fenfui fervire, ma-
jore decore confueverir.
51. Puteus aquarum viventium ; puteus enim fi nihil hau- B
rias , inerti otio Se degeneri fitu facile corrumpitur : ex-
ercitatus autem nitefeit ad fpeciem , dulcefcit ad potum.
Ita & acervus divitiarum, cumulo arenofus, fpéciofus eft
ufu, otio autem inutilis habetur. Derivato igitur aliquid
de puteo hoc : Jgnem enim ardentem refiinguit aqua . &
eleemofyna refiftit peccatis. Aqua autem ftativa cito ver-
mes facit : non ftet thefaurus tuus 3 ne ignis tuus ftet. Sta-
bit in te, nifi eum operibus tua miferationis averteris.
51. Exfiurge aquilo » & veni aufier, adfpira h or tum meum»
& perfiuant arornata mea. Audifti,Chrifti fponfa, quia piacerei
tuaram pulcritudo virtutum, audifti quia veftimen-
toram tuoram aromata, hoc eft, bonum odorem inte- C
gritatis omnibus odoribus pratulir. Audifti quia horras
es claufus, fuavium pomiferarum refertus frugibus. Pere
igitur ut adfpiret tibi Spiriras fanttus, adfpiret fupra cubile
raum, acque odorem pia mentis, Se gratia fpiritalis
accumulet. Excita Spiritum fanttum dicens : Exfiurge
aquilo, dr veni aufier, adfpira hortum meum » & perfiuant
aromata mea. Defeendat fraternus meus in hortum fuum > dr
manducet fruStum pomiferarum fluarum. Horras Verbi ,
anima vernantis affettus eft , Se in pomiferis virratis eft
fruttus. Venie ergo , Se live manduces , five‘ bibas, fi
Chriftum invocas, adeft. dicens : Finite, manducate panes
meos 3 & bibite vinum meum. q
' 53. E*finge, inquit, aquilo, & veni aufier, adfpira hortum
meurn,.& perfiuant aromata mea. Ex omnibus enim par-
tibus mundi odor facra religionis adolevit, quo diletta
virginis membra flagrarant. Unde & Ecclefia altitudinem
fervans myfteriorum caleftium, rejicit à fe graviores venti
procellàs, Se invitat vernantis gratia fuavitatem -, & feiens
quod horras fuus Chrifto difplicere non poffit, advocat
Sponfum fuum : Exfurge, inquit, aquilo, dr veni aufier.
Plerique hac ita accipiunt , quafi projiciamr aquilo , Se
invitetur aufter. Quod fi ita accipiunt, exturbatur ab Ecclefia
perfidia glacialis afperitas, ne fiat fuga noftra hye-
me vel fabbato, & invitarne auftralis verna temperies. £
54. Aut certe : Exfurge aquilo, hoc eft, fàrge qui dor-
-• mis, & exfurge d mortnis. Populus nationum qui diu ante
dormifti, evigila aliquando > & illucefcet tibi Chriftus.
Poftremo omnes invitanrur ad Ecclefiam , & Synagoga
populus Se gentilium: fedprius'Synagoga , quia priorCs
ex Judais apoftoli credidenmt, Se per ipfos poftea natio-
,mun populi congregati funt. Vide ergo venientem fo-
lem noftrum ad auftrum , poftea girantem ad aquilonem.
Hierufalem , Hierufalem : venit utique ad eam , quam ;
eciam vocare dignatus eft : fed hac Hierufalem terrena eft,
quaoccidit propheras , hoc eft, Synagoga Judaoram:
Quotìes, inquit, volui congregare filios tuos , ficut gallina F
pullos fùos , d~ noi iti ¡li ? Ecce relinqnetur domus veflra deferta.
Giravit iginir ad gentes : girando autem giravit
Spiriras D e i, Se in gyros fuos converfus eft , ut fieret
Deus omnia in omnibus.
C A P U T QJJ I N T U M.
, 1.17 Eniat dileBus meus in hortum meum , dr comedat
' V fruBum pomorum fitorum. Hinc liorram illum libi
' Plato compofuit, quem Jovis hornim alibi, alibi horram
mentis appellavit i Jovem enim Se Deum Se mentem dixit.
In hunc introiviffe animam quam venerem nuncu-
pat, ut fe abundantia Se. divitiis horti repleret, in quo re-
pletus poni jaceret, potu qui nettar effunderet. Hoc ijgi-
tur ex libro Canticorum compofuit •, eo quod anima Deo
adharens in hortum mentis ingreffafit, in quo eilet abun-
S. Ambr. Tom. I.
H i
dantia diverfarum virturam , florefqué fennonum. Quis-
autem ignorar quod ex paradifò ilio quem legimus in Genen
habere lignum vita, & lignum feientia boni Se mali,
Se ligna cetera , abundantiam virtutum putaverit tranf-
ferendam, Se in horram mentis effe plantandam ?
i . Quem in Canticis canticorum hortum anima lignificai
, vel ipfam animam 3 fic enim fcripram eft : Hortus
claufus fponfa , for or mea -, hortus claufus , fons fignatus.
Et infra ait anima : Exfurge aquilo, di’ veni aufier ,perßa
hortum meum, & deftuantunguenta tua , defiendat frater
meus in hortum fuum. Quanto hoc pulcrius , quod anima
ornata virmram floribus, horras fit ; vel habeat in fe pa-
radifum germinamelo , in quem hornun invitat Verburn
Dei defeendere 3 ut anima illa Verbi imbre caleftis,& ejus
copiis irrigata fruttificet ? Verbum ^autem Dei pafeitur
anima virtutibus, quoties animam obedientem libi & opi-
mam invenerit : & carpir fruttus ejiis , Se his delettarar.
Cum autem defeenderit in eam Dei Vcrbum , defluirne
ex ea falubrium imguenta verbonmi , & diverfarum flagrant
longelateque redolentia gratiarum fpiramina. Unde
ait Sponfus ( Sponfus autem anima, Deus Verbum eft, cui
anima legitimo quodam connubi! feedere copulatur )
3. Ingreffus fium in hortum meum, forar mea fponfa, vin-
demiavi myrrham meam cum unguentis meis , manducavi
panem meum cum melle meo, bibi vinum meum cum laBe meo.
Edite, proximi mei, di’ bibite dr inebria/nini ,fratres mei,
Ego dormio, & cor meum vigilai. Cognofcamus quos- -
fruttus velcibosepulerar Deus, vel quibus deletterar.
Delettatur*eo, fi quis mortificet peccatimi fuum, oblitte-
ret culpam fuam, fepeliat atque abolcfaciat iniquitates
fuas 3 myrrha enim eft fepultura mormorato, mortila autem
peccata funt, qua vita fuavitatem habere non pof-
funt. Perfiindunnir autem divini fermonis unguentis , &
fortiori cibo verbi velut pane , & fuaviori fermone velut
melle curantur quxdam vulnera delittorum. Sermones
autem cibos elle docer & alibi-Salomon, dicens: Favi Prov.iit
mettis fermones boni. In ilio ergo horto fermones boni
funt, alius qui culpam coerce'at, alius qui ìniquitatem cor-
ripiat, alius qui mori faciat infolentiam, Se velut fepeliat
eam,quandocorrepnis aliquiserroribus fuis renunriat.
4. Eft etiam fermo fórtior , qui confirmat cor hominis.
validioribus fcriptura caleftis alimentisi Comedi favum *film. 118.
cum melle meo, bibi vinum meum cum laBe meo. Eft enim
fermo fuaforius dulcis ut mel, & tamen peccatoris con-
fcientiam in ipfa fua vitate compungens. Eft etiam ferven-
tioris fpiriras fermo, qui inebriat ficut vinum, Se cor hominis
latificat. Eft denique latteus fermo, punis Se can-
didus. Hos cibos dulcinm utiliumque ferraonum epulan-
dos Sponfus proximis fuis dicit : Edite proximi mei, & bibite,
dr inebria/nini ,fratres mei. Proximi autem funt qui
eum fequuntnr, Se ejus nuptiis interfunt. Quo cibo &
potu ( bibit-enim unufquifque aquam de fuis vafis, Se de
puteorum fuorum fontibus ) replera anima, atque inebriata
, faculo dormiebat, vigilabat Deo. Et ideo ficut pofte-
riora docent, aperiri libi Deus Verbum ejus januampoftu-
labat, ut eam fuo repleret ingreflù.
5. Hinc ergo epulatores illi Platonici, hinc nettar illud
ex vino Se melle prophetico, hinc fomnus ille tranflanis
eft, hinc vita illa perpetua quam deos fuos dixit epulari,
quia Chriftus vita eft. Ideoque talium fermonum femini-
bus, anima ejus repletus eft venter, atque ipfa exivit in
Verbo : qua autem exit anima à fervido ifto, Se elevar fe
à corpore, Verbum fequitur. Aliter ,ut fuperius aliquan-
ralum repetamus : Hortus conclufus for or mea fponfa, hortus
conclufus, fons fignatus. Quo lignificar fignaram debere
apud te manere myfterium 3 ne violerai' operibus
mala vita , atque adulterio caftitatis : ne divulgetur quibus
non convenir, ne garrula loquaci tate difpergatur in
perfidos.
. 6. Bona debet ergo fi lei tua effe cuftodia,-ut intemerata
vita ac filentii integritas perfeveret. Unde Se Ecclefia al-
tiradinem fervans myfteriorum caleftium, rejicit à fe gra-
viores venti procellàs, & invitat vernantis gratia fuavitatem.
Et feiens quod hortus fuus Chrifto difplicere non
poffit, advocat ipfum fponfumdicens : Exfurge aquilo,
& •peni aufier : perfia hortum meum, & ftuant unguenta
H h h h h ij •
Pfalm. 103.
Prov. s-
Sup- cap. 4.
Lib. de In ir.
cap. 9.
¡11
I I
1 1
I H !
!
SII
l i !