Centj. 6.
Rem. ? .
lerem. j .
V- 7*
Lib. \. de
Virgin.
f . 8.
f . i o .
Lib. ; . de
Virg.
irsi.
Lib.de Ifaac
**}■ 5-
f - 9.
In P fa l.ir t.
Z T x . 1'
eum pofteaquam amifit vifum oculorum 3 vidit enim qui
dixit : Quises Domine ? Videbat utique Chriftum , quem *
etiam Dominum fatebatur. Et infra, Domine, inquit,
quid me visfacere. Non ergo videbat eum, cujus exfpectabat
21. Ergo illi qui habitabant cum Jofeph » & de Aigypto .
exierunt , animi funt : qui autem cùm effent Angeli Dei »
hoc eft v iti probitate Angelorumimitantes gratiam (Qui
enim non ducunt uxores, & qui non nubunt, erunt ficut Angelt
Dei in cxlo ) qui ergo cùm Angeli viderentur, capti
Tunt decore femineo > hi caro funt , ficut dominus Deus
dixit : Nonperrnanebit jpiritus meus in hominibus in xter-
mm, propter quod caro funt. Et merito exfpertes libidi—
nis j Angelis comparantur, caro enim nonl'imt ; quia non
fune in carne, fed in fpiritu : quales erant illi qui dodto-
remApoftolum fequebantur, quibus aie: Vos autem non
efiis in carne , fed in fpiritu. Qui autem corporea femi-
narum capiuntur libidine, caro funt : atque utinam caro
tantum, & non etiam equi adhinnientes : Quia, inquit,
in uxorem proximi fili adhinniebant.
xi. Tota es formofa proxima mea, ifr reprebenfio non efi
in te. Pulcritudinem vero quis poteft majorem exiftimare
decore ejus , qua: amatur à rege , proba tur à judice, de-
dicatur Domino , confecratur Deo. Semper fponfa, fem-
per innupta 3 ut nec amor finem habeat , nec damnum
pudor. Hxc profc&o vera pulcritudo eft » cui nihil deeft>
qux folameretur audire à Domino: Tota es formo fa proxima
mea > & reorehenfio non efi in te.
23. Veni bue a Libano ., veni bue a Libano : tranfibis &
pertranfibìs à principio fidei, a capite Sanir & Hermon. 1
d latibulis leonum . à montibus pardorum. Quibus indiciis
oftenditur perfetta & irreprehenfibilis virginalis animx
pulcritudo , alcaribus éonfecrata divinis, inter occurfus
& latibula fpiritalium beftiarum non inflexa mortalibus,
fed intenta myfteriis Dei, meruilfe dile&ùm, cujus ubera
piena Ixtitix ■> Vmum enim Ixcificat cor hominis.
24. Et odor , iuquic , vefiimentorurn tuorurn , ficut odor
Libani. Veni d Libano fponfa, veni d Libano : tranfibis &
pertranfibìs a principio fidei : tranfibis in fxculum certa-
tura, pertrar.'fibis ad Chriftum triumphatura de fxculo.
Audifti quia te à leonum & pardorum» id eft, à fpiritalium 1 nequitiaram ineurfionibus feparavit : audifti quia placet ei
tuarum pulcritudo virtutum.
25. Ades buca Libano fponfa-, ades bue d Libano : tranfibis,
& pertranfibìs d principio fidei, a capite Sanir, & Her-
moniim, d fpeluncis leonum, d montibus pardorum ; hoc eft,
egredere de corpore, & cotam te exue. Non potes enim
mihi adellè, nifi ante peregrineris à corpore 3 quoniam
qui in carne funt, peregrinantur àDei regno. Ades, inquit
, ades. Bene repetivit, quia five prxfens fi ve abfens, ‘
adeffe & piacere domino Deo tuo debes: adefto prxfens,
adefto abfens, etfi adhuc in corpore es 3 mihi enim omnes
prxfentes funt, quorum fi ics mccum eft. A.ieftmihi qui ;
exiit de fxculo : adeft mihi qui me cogitar, me intuetur,
de me fperat, cui ego portio fum : adeft mihi qui abfuerit
libi : die mecum eft, qui intra fe non eft 3 quoniam qui in
carne eft, non eft in fpiritu : die mecum eft, qui ex feip-
fo egreditur : die juxca me eft qui extra fe fuerit :ille mihi
integer, qui propter me peraiderit animam fuam 3 &
ideo , Ades, ades jponfa, tranfibis & pertranfibìs dprin-
cipio fidei. Tranfit & pertranfit ceteros, qux ad Chriftum
pervenit : tranfit fidei merito,& opernm clari tate, qux lu-
cet ficut Sanir & Hermon, hoc eft, via lucernx ; tranfit
devictis tentationibus fxculi , & fuperatis nequitiis fpiri-
talibus, legitimi petens coronam certaminis. j
2 6. Vulnerafii cor meum fiorar mea jponfa, vulnerafti cor
meurn in uno oculorum tuorurn , & in uno crine colli tui.
Oculi enim mentis ifti funt oculi, ftilicet interioris hominis
, non hi oculi qui minifterio funguntur obturus. Eft
enim oculus & mentis & carnis, fed ille coecus eft oculus
qui non videt qux divina funt, qui fruftra mente carnis
inflams eft. Eft & alius oculus fenfus Chrifti, quo Eccle-
fia videt Chriftum, ficut ipfe dicit ad Sponfàm : Corde nos
cepifii ab uno oculorum tuorurn. Merito uno oculo videtur
Chriftus 3 quia non videtur oculo carnali, aut quia duos
oculos habens Ecclefia , moralem & myfticum , fidei
oculo plus videt Chriftum 3 myfticus enim ocidus acuti
or eft, moralis dulcior.
27. Et fortaffe ifti oculi funt , quibus Paulus videbat
Sternaubi coepit temporalia non videre. Denique qui
Chriftum non videbat, priufquam oculos *mitterec, vidit
imperium ? Quibus igitur oculis videre Paulus plus
carpir, nifi iis quos. nobis ipfe monftravit, dicens : Orabo \-Cor. 4.
fpiritu, orabo & mente ? Denique ut feias quia vi dit oran-,
do : Falinm efi, inquit, revertente me in Hicrufalem, eum n»
or arem in tempio, pavorem habui, vidi illum dicentem mihi :
Fefiina,exi citius de Hierufalem ; non enim recipient tefit-,
monium tuum de me.
28. Ifti ergo oculi in verbum Dei deficiunt, & dicunt :
B Quando confolaberis me ? Iftis oculis prophets dicebantur Pfalm. 11 s:
videntes3 quia per revelationem ea qux erant abfcondi-. Myumto
ta, mente cernebant. Sed quia oculus mentis & oculus
carnis unus oculus funt, & rune homo confolarione ful-
citur, ciìm caro & mens diverfa non cupiunt, fed unum
defiderant, & unum requirunt 3 ideo intenti ad eum qui
ait : Ego & pater unum fiumus. Ifti quoque oculi unum Ithan. t o3 effe fe confitentur 3 quia uno acque eodem defiderio offi-
cioque funguntur. *
29. fulcriora funt ubera tua vino, & odor unguent orum f. to '
tuorurn fuper omnia or ornata, f t infra : Odor vefiimento- 3* de
rum tuorurn ficut Libani. Vide quem nobis tribuas, virgo, Vtr*'
2 proceffum ? Primus enim odoj tuus fuper omnia aroma-
ta,qux in Saivatorismiffafuntfepultura,& morraos cor^, '
poris mocus membrorumque redolet obiiffe delicias. Se-
cundus odor tuus, ficut odor Libani »Dominici corporis
integritatem , virgines florem caftitatis exhalat. Favum
itaque mellis tua opera eomponant. Odor etiam vefti-
mentorum eft odor a ¿tuum noftrórum. Admove igitur
manus naribus tuis, & odorem aótuuin tuorurn indefefta
ac pervigili alacritate mentis explora. Mulccbit te odot
dexterx tux, & flagrantiam relurreilionis tua membra
redolebunt, myrrham digiti tiii fudabunt, hoc eft, verx
) fidei gratiam fpiritalia gefta flagrabunt. Capis ergo, virgo,
ex interiore tuo torpore volupracem,& ipfa tibi dul-
cis, ipfa tibi fuavis es, ipfa tibi ( quod peccantibus fxpe
contingit) nonincipisdifplicere.
30. Favus difiillans, labia tua, jponfa. Favum itaque mel- f *lJ
lis tua opera eomponant 3 digna enim virginitas qux api- Lit' l’ *
bus conmarenir, fic laboriola,fic pudica, fic continens : K,r*‘
rore palcitur apis, nefeir concubitus, mella comporne.
Ros quoque virgini eft fermo divinus 3 quia ficut ros Dei
verba deicendunt. Pudor virginis eft intemerara natura,
partus virginis eft foetus labi orum, expers amaricudinis , :
fertilis fuavitatis : in commune1* labor , communis eft
; frudus. Quam te velim filiam imitatricem effe hujus api-
' culs, cujus cibus floseft, ore foboles legitur, ore com-
ponitur. Hanc imitare cu, filia 3 verba tua nullum doli
velamen obcendant, nullum Jpbeant fraudis involucrum3
ut & puritatem habeant, & plena gravitatis fint. Meri-
torum quoque tuorum tibi xterna pofteriras tuo ore pa-
riatur, nee foli tibi, fed etiam pluribus congreges quid Luc-
fcis enim quando à te tua anima repofcatur 3 ne recepta-
cula horreorum frumentis coacervata dimittens, nec vi-
tx tux ufui futura nec meritis, rapiaris eo , quo thefau- Luc- >4*
rum tuum ferre non poffis. Dives igitur efto, fed pau-
peri, ut naturi participes tux, participes fint etiam fa-
> cu lta tum .
31. Favus difiillans labia tua fponfa. Quis fit favus, doce
nos Salomon? Tu enim dixifti , Favus mellis fermones Prov.ij.
boni. Et vere bonus favus , quem manducar Ecclefia, '
multorum prophetamm veluc apum fpirituali ubertate
congefta mella redolentem. Hoc eft mel de quo ait : Man- Cant- S*
ducavi panem meum cum mellemeo. Stillant mel labia prx-
dicantis, quando collifa duris cafibus velruinis, lapfx
animx membra refoventur. Favum difiillant labia tua ,
Jponfa, mel& lac fub lingua dia ; os enim jufti diftillat
fapientiam : de ore jufti luavitacis & mifericordix mella
procedunt : in ore jufti nullus dolus, nulla fallacia, nulla
eft amaritudo peccati. Audit Ecclefia verba jufti, audit
plebsDei verba fapientis, dele&aturalloquii fuavitate,
moralis difputationis jucunditate mulcetur, dicens : Quam Pfalm. 11«.
dulcia faucibus meis verba tua, fuper mel & favum ori mvo !
Quia mel apum ad horam dele&at, fed cito fapor ejus
evanefcic,
evanefcit, & plcrumque vifcera vitiofa lxduntur : ver- A débitos .cultus deferamus. Conftituit etiam fcientix bo:
borum autem moralium etfi pungunt mella, non Ixdunt.
32. Cognofcc tarnen cui illa credantur 3 fcriptum eft
enim : In aurem infipientis nihil dicas ; ne quando irrideat
prudentes fermones tuos. Evomer enim & re|icict fermo-
nem tuum ftultus » qui ejus fentire non poteft fuavitatem.
Quomodo poffunt verba Dei dulcia eue in faucibus tuis
in quibus eft amaritudo nequitix ? Qaorno do mel & lac
fM in g u ma , cùm dolum lingua tuacomponat 3ut aliud
pedtore concipias, aliud forenfi fermone prxtendas » ut
decipias incautum ? Cùm tibi Petrus apoftolus dicat, ut
depor.as omnem malitiam, & fucum fimidationis abji
& mali feminarium 3 homo enim folus in ceteris animan“
tibus terrenis, habet fcientiam boni & mali. Alia quoque
illic plantaría diverfa, quorum frudtus virtutes funt. Sed
quia fcicnri® capax hominis affedlus cogninis eftä Deo,
quqd eirius ad aftutiam inclinaretur, quam ad fummum
prudentiX3 neque eum ju licem qui fines certos in anima
r.oftra conftituit, operis- fui qualicas latere poterát: eliminare
voluit aftutiam de paradifo, quafi providus audkor
noftrx falutis, & vitx ftuaium & difciplmam pietatis infundere.
Ideoque prxcepit homini, ab omni ligno quod
— paradifo guftandum eft , de ligno autem fcientix boni
eias,. dicens: Sicut dudum geniti infantes, rationabiles & ß & mali non elfe guftandum. Sed quia creatura omnis paffine
dolo, lac concupifeite. Often dens enim nobis quid fii
fioni obnoxia eft , ideo deledtatio ficut ferpentino illapfu
humanis irrepfic affedtibiis.
: 37- Laque non immerito fandtus Moyfes deledtatio»-
nem ferpentis figuravit fimilimdine 3 prona eft enim in
ventrem ficut ferpens , non pedibus incedens , aut ullis
elevata cruribus : fed finuofo flexu totius velut corporis
fui lubrica. Ei terra cibus eft ficut ferpenti , quoniam
efeam nefeit cxldftem 3 corporalibus enim pafeitur, atque
mel 8c lac habere fublingua, docetutnon maledicere
maledicentibiis, fed benedidtionem referre noverimus:
nefuamus odiffe nifi viam iniquitatis , ut facere quod ex-,
fecramur, reludianti caveamus affedtu.
33. Hort us conclufus forar mea jponfa, hortus conclujus
fonsfignatus. Emiffiones tus, &c. Eoquodinhortis ejuf-
modi impreffam fignaculis imaginem Dei, finceri fontis
un la refplendeat, nec volutabris fpiritualium beftiarum
fparfa cceno fluenta mrbentur. Hinc ille murali feptus
ípiritu pudor clan di tur,ne pateat ad rapinam. Itaque ficut
hortus furibus inacceffus, yitem redolet, flagi ' ‘ "1
rofam renidet 3 ut in vite religio, in oleap
in varias mutatur fpecies cupiditatum, & tortuofis
angulatur amfradtibus. Venenum in dentibus habet ,
quibus unufquifque fe evifeerat luxuriofus, helluo in-
oleam, C ternecat, abliguritor perimit. Quantos ruperunt vina ,
in rofa diffolvit ebrietas , diftendir eruditas ! Nunc intelligo qua
Gencj. 1 7 .
Tfal. 14
Lib.de lfaa
cap. f.
pudor facratx virginitatis inolefcat. Hic eft odor quem caufa Dominus Deus infufflavit in faciem homiìiis 3 "ibi
Jacob patriarcha flagravit, quando meruit audire : Ecce enim fenfus omnes » ibi fedes atque illecebra deledtarioodor
fìlii rnei, ficut odor agri pieni. Nam licet plerius om- nis, in oculis, auribus, naribus, atque in ore 3 ut' fen-
nibus fere frudtibus patriarchi fandti fùeritager, ille ta- iiis noftros adverfus deledtationem fortiorès faceret. Hxc
men fruges majori virtutis labore generavit, liic flores. ergo nobis ficut ferpens aftutiam infudit 3 non enim de-
Accingere itaque virgo , & fi vis hujufmodi tibi ut hor- lectario, fedlabor & diuturna meditatio cum Dei gratia
tus adfpiret, propheticis eum clauie prxceptis : Pone J n.
cufiodiam ori tuo, & ofiium circonfiantia labiis tuis.
34. Hortus conclufius fior or mea jponfa, hortus conclujùs,
fonsfignatus ; emijfiones tux paradijùs malorwnpunicorum,~Q
cumfruttupornorum cypri. Laudatur Sponfa eo quod hortus
f it,-habens in fe odoremagri illiuspieni, de quo di-
Ctnef.x 7. cit Ifaac : Odor fìlii mei, tamquam odor agri pieni. Bona
ergo anima flagrar qiqres jufticix. Et fortalfeager eft patriarcha
, hortus eft anima inferioris alicujus, quafi agri
portio: & Hortus conclujus, ne incurfetur.à beftiis : &
Fonsfignatus, qux integritate fignaculi, perfeverantia-
que fiiei propria peccata diluerit. Nam qui de Ecclefia
accepecit3habet quod ad virginitatis gratiam.referat3 eo
quod in paradifo deledtationis polita fine labore frudtus
capiat fpiritales , ut ei patriarcharum animi rurali quodat
perfedtam pmdentiam. Tamen quia ferpentis fraudi-
bus involuta eft humani generis hxte liras, in eo aftutiam
ferpentis fequamur , ut caput noftrum non projiciamus
11 pericula , fed prx ceteris integrum cuftodiamus3caput
autem noftrum Chriftus eft. Hoc maneat incolume, ut
ferpentis venèna nobis non poflìnt nocere : bona enim
eftfapienna cum hxreditate,iieft, cum fide 3 quoniam
eft h i editas credentium in Domino.
38. Quod fi primus homo , qui cum Deo loquebatur
in paradifo pòfitus, labi tam facile potuir, ex terra crea-
tus virgine : qux ad verbum Dei formata 8c creata recenti
fuerat exortu, nondum ea parricidali ceterorumque concreta
fanguine,' flagitiis & dedecore polluta, nondum
carne . nòftra damnara maledióto obnoxix hxreditatis :
quanto facilius poftea, lubrica ad peccandum via, mdjus
dam animx fux labore frudtus fuos conférant, quo îfta £ advexit humano generi prxcipitium, cùm deterior tole-
Epifi. a A
Sabinum.
capere poffit perpemam fuavitatem : qux merito fóns
fignams dicitur, eo quod imago in illa Dei invifibilis ex-
primatur.
35. Hortus conclujus foror mea Jponfa, hortus conclujus,
fous fignatus. Omnes dottores congruunt in paradifo, &
lignum vitx ralicatum & lignum feientix, quo difeernat
bonum & malum : ceteraque ligna plenayigoris , piena
vivificarionis, fpirantia & racionabilia. Ex quibus colli-
gitur paradifum ipfum tcrrenum videri polle, non in folo
aliquo, fed in noftro principali, quo animatiu & vivi-
ficatur anima virtutibus & infufione Spiritiis fandti. Denique
Sa!
rabiliòn per vices generationis fuccefferit ? Etenim fi ma-
gnetes lapis tantam naturi vim habet, ut ferrum ad fe
trahat, & trans fondar fe in illius fpeciem 3 ita ut pierii—
que experiri volentibus, cùm plures annulos ferreos ad
eum lapidem ailmoverinr,omnes pari teneat modo. Deinde
fi ei annulo cui adhxferit lapis, alium admoveasannu-
lum, &rurfumper ordinem fingulis fubftituas3 licet in
omnes penetret per ordinem ex ilio lapide vis naturi,
tamen priores nexu vehementiore conftringit, pofterio-
res remillìore : quanto magis humani generis conditio
atque natura, ex puriore ftam in deteriorem lapfa eft ,
m, fpiritu paradifum in homine effe evi- p quanto nequiorem adtigit ? Nam fi per eas fpecies immidenter
declaravit. Et quia myfteria exprimit vel animi
& Verbi, vel Chrifti & Ecclefix 3 ideo' ait de virgine anima
vel Ecclefia, quam volebat virginero caftam adfignare
DanttUi 13. Chrifto : -Paradijùs claufus foror mea fponfa', paradifus
claujìis ,fons fignatus. Paradifus grxce, latine horms dicitur.
Denique Sufanna in paradifo erat, & fic legitur latine
: & Alani in paradifo erat, & fic legimus. Ergo non
te moveat quod.alii codices latini hortum habent., alii
paradifum. Ibi ergo eft calta uxor, ubi & virgo. Licet
virgo exeepta habeat clauftra fua & fignacula, fed utra-
que in paradifo 3 ut adverfum xftus corporis & carnis
flagrantiam re fri gerctur virtutum umbraculis.
36. Ergo paradifus in principali noftro eft, filvefeens
plurimarum opinionum plantariis , in quo principaliter
lignum viticonftituit Deus, id eft, pietatisradicem. Ea
eft enim viti noftrx fubftantia, fi Dommo & Deo noftro
S. Ambr. Tom. I.
niiitur natura, qux non funt culp^e capaces : quanto magis
per animos atque armslabe pollutos fcelemm, virtiis
ejus hebetatur. Undequia vincente malitia , abolita in-
nocentia fuerat, non erat qui faceret borvitatem, non erat
ufque ad unum. Venit ergo Dominus , qui reformarèt
naturi gratiam , immo augeret 3 ut ubi fuperabundavit
peccatum, fuperabundaret gratia.
39. Ergo liquet quia auétor hominis Deus» 8c quod unus
Deus, non multi dii 3 fed unus qui mundum operatus eft,
8c unum, non mulros mundos » ut dicunt philofophi.
Primum ergo mundum creavit, deinde habitatorem mundi
, cui tòtus mundus patria foret : nam fi ho die quocum-
que accefferir fapiens, ubique civis eft, ubique fua intel-
ligit, nufquam fe peregeinum, nufquam hofpitcm judi-
cat : quanto magis ille primus homo, totius mundi erat
incoia , 8c ut grxce dicitur, cofmopolites » Dei recens
H h h h h