
46 D I S S E R T A T I O N SUR LA
3, l e c h a n g e m e n t q u i (c f a i t d a n s c c S a c r e m e n t , /iîTao-iWis, o n T r a n f u h J I a n t i a -
„ t i o n . C e G r é g o i r e p r e n d la q u a l i t é d e P r o t o f y n c e l l e d e la g r a n d e J r g l i f e , &c
„ Eùfoit fa r é f i d e n c e d a n s u n M o n a l t e r e d e l ' i f l c de C h i o . Il t é m o i g n e d a ns
, , là P r e f a c e ê t r e r e d e v a b l e d e la m e i l l e u r e p a r t i e de f o n O u v r a g e à ( a ) G e o r -
„ ge C o r e f f i u s , q u ' i l q u a l i f i e l ' u n d e s p l u s f a v a n s T h é o l o g i e n s de Ton E g l i f e,
, , & q u i p r e n d e n e f f e t l a q u a l i t é d e T h é o l o g i e n de la g r a n d e E g l i f e , & qui
, , c t o i t aufTi M e d e c i n de p r o f e f f i o n . Ce C o r e l f i u s , qui à é c r i t a v e c b e a u -
„ c o u p d e c h a l e u r u n l i v r e des e r r e u r s des L a t i n s , a m i s à la t c r e d e c e t O u -
„ v r a g e (on a p p r o b a t i o n , o ù il t é m o i g n e ( b } q u ' i l n e c o n t i e n t q u e des l e n t i -
„ m e n s v r a i s & o r t h o d o x e s.
„ O u t r e cet O u v r a g e , il en f u t c o m p o f é un b i e n plus c o n f i d é r a b l e en
, , i ( j 3 8. p a r M e l e t i u s S y r i g u s c o n t r e la C o n f e f l i o n de F o i a t t r i b u é e à C y r i l le
„ L u c a r P a t r i a r c h e d e C o n f t a n t i n o p l e , & i m p r i m é e à G e n e v e e n G r e c & e n L a t i n.
„ Le t i t r e d e c e l i v r e , q u i n ' a p o i n t é t é i m p r i m é , eft c o n ç û t d a n s les t e r m e s q u ' on
„ v o i t i c i n o t e ( c ) . L ' A u t e u r r e f u t e f o r t e m e n t c e t t e p r é t e n d u e C o n f e f l j o n de
„ l ' E g l i f è O r i e n t a l e , p a r u n g r a n d n o m b r e de p r e u v e s t i r é e s d e s P e r e s & des a i i -
„ très E c r i v a i n s E c c l e f i a f t i q u e s j u f q u ' à n ô t r e ficcle, & fait v o i r é v i d e m m e n t,
, , q u e la C o n f e f ï i o n d e C y r i l l e a é t é t i r é e des O u v r a g e s de C a l v i n ; p u i s à la
„ f i n d e fon livre il a j o u t e une D i f l c r t a t i o n p a r t i c u l i è r e t o u c h a n t le m oc
, , ixiThelaiffis, o u T r a n f u b f t a n t i a t i o n , & il m o n f t r e p a r p l u f i e u r s e x e m p l e s , q ue
„ bien q u e c e m o t n e f o i t pas d e l ' a n c i e n u f à g e , o n a c e p e n d a n t r a i f o n de
3, s ' e n f e r v i r a u j o u r d ' h u i , o u de q u e l q u e autre f e m b l a b l e , à c a u f è des H é r c -
„ tiques de c e tems. Et p o u r m i e u x e x p l i q u e r le c h a n g e m e n t q u i fe f a it
, , d a n s le S a c r e m e n t d e l ' E u c h a r i f t i e , o n p r o d u i t ici (d) c e t t e D i l l e r t a t i o n tra-
„ d u i te
( a ) Les Proteftans ont parlé de ce George Coreffius, de Grégoire & de plufieurs auti'es, comme de
mifèrahUs, àt gens afame! latinifts ^out un peu d'argent. Cyrille dans une lettre traite CoreiTius de
, d, e P_A rafne & à'infame. B„ ella„r min, . d' itt-.ijlf eenncco re, rß fon femù/ant de
•e point Pttpiße. Il ne ß v T f a t h i f e point avec eux, parce qnils le m é p r i f i n r . V o y . Monttnnas AUtenticjttet
rx ^ r , > 1 - . . A . y^ijs yéfuta-
p. 108. L e Commentaire du S. A y n T eft abfolui f dans le même ^s
tions bien Apoftoliques, Se des détails bien conformes au cai-aâère du véritable Chriftianifme !
( h ) Dogmata vera ^ omnino orthodoxa hoc concinere ego Georgius CoreJJitts magna EceUJitc Theologus att
i f t c r .
( t ) Meletii S j r i g i Hieromonachi confuutio ConfeJJIonis fidei Chrijliant à Cyrillo Confiantinopolitano édita,
nomme ommum Ckrifiianorum Ecclejîa Oriemalis f c r i p t a.
( d ) In confeflb quidem eft apud nos, ipfam Em (fimu^(fisrwn
iuTsae) tranfubftantiationis vocem non extare a
pud >ud prifcos iS Theologos t nondum enim ulla uil, hsrefi refi circa myfterium nyfterium illud exorti, ft eos excipias, qiii qui
vc
ram Verbi ïncarnationcm negabant, nova formare nomina Sanftis Pati'ibus non cur® fuir. Verüm de
voce nobis non eft difputatio: non enim in verbis, potiiis quam in rebus, pietatis vim fitam efle voliimus.
Itaque, fi apud Theologos invenerimus qitod nomine tranfubftantiationis fignificacur, quid
vetat quominùs iftà diâione, vel aliâ huic fimili utamur? Quippe Patrem abfque principio, immortalem
& ingenitum, nusquam in Scriptura invenimus; (Imiliter nec Filium ejusdem cum illo fubftant
i i , nec Spiritum Deum efle expreflb verbo deprehendimus. Sed nihil vetat, imô pietatis eft ac neceffitatis,
ob hsrefes quoe nafcuntur ex aliis quibusdam quaî eôdem tcndunt, voces iftas fovmare, ut
res q u i intelligitur meûùs pcrcipiatur, & ii, qui aliud fentiunt, refellintur. Quid enim unquam detrimenti
poiïit iis accidere, qui pietate erga Deum affedi funt, fi vocibus diverfis eundcm conceptum
religiofuni exprimant, minime video. Unanimi autem confenfu Theologos profitc-ri panem fanftificatum
in fubftantiam carnis Dominiez verè transmutari, qiiod idem cft ac tranfubftantiario, jam allata
teftimonia manifeftè profeftô probant. Juftinus enim d i x i t , eiim qiiâ racionc potuit carncm aflumcre,
eâdem eciam potiiifTe panem in fuum corpus converterc. Sccundiim autem Cyprianum, Panis quem Dominus
miniftrabat Apoftolis, mutatus non Tpecie, fed natura, omnipotente verbo faÖus cft cavo. Cyrillus
Hierofolj^itanus dixit, Ciim aquam fuâpte voluntate in vinum mutaverir in Cana G a l i l x s , à
fide non videtur alienum, illum vinum converciffe in fanguinem. Icerum, panis qui videtur
non e f t , quamvis id guftus proemonftret, fed Chrifti corpus: ità quod videtur vinum, non elt
vi-
num, etfi illud guftus monftret, fed eft Chrifti fanguis. S. Ambrofius ait, Panis illc ante verba
quibus Sacramenta peraguntur, panis e f t ; fed poftquam fanftificatus fuit, è pane fit caro Chrifti.
Crcgorius Nyiïenus ait, Refte igitur credimus, panem qui Dci verbo fandtificatus f u i t , in corpus Dei
Vcrbi converti. Joannes etiam Chrj'foftomus Homilia i 8 . in Matth. Nos vices miniftrorum gerieïi
R E L I G I O N DES GRECS. 47
„ duite d u G r e c e n L a t i n , q u e M o n f i e u r A r n a u d a i n f c r é e en F r a n ç o i s d a ns
„ fon d e r n i e r T o m e de la P e r p c t u i t é.
„ N o u s a v o n s de plus d e u x E d i t i o n s d u l i v r e {a) d ' A g a p i u s M o i n e G r e c du
„ M o n t A t h o s , d o n t la p r e m i e r e e f t de 1 ^ 4 1 , & la f é c o n d é de 1 6 6 ^ , 6c
, , t o u t e s d e u x de V e n i f è , fous le tître de ac^npU, Le J a l u t ^ s p ê -
„ c h e i i r s . C ^ o i q u e c e t A u t e u r c o i i f e r v e les m o t s a n c i e n s furalpiiTui • I l^iTXTirOllïv y
musî ille autem eft qui ea famftificat & çfficit. Joannes Damafccnus, Panis propofitiis, vinumqu? cum
aqua per invoLStionem & illapfum Sanfti Spiiitus divinitus convercuntur in Chrifti corpus & faneuincm.
Theophylaiftus Bulgaria, jcfus erga homines benevolus, (peciem quidem panis & vini (ervat
fed in virtutem carnis & fangainis transmutat. Coeceriim, qua ratione piifci Ecciefia Doctori.-s fumpferunt
productionem, aut transmutacionem , aut convcrfionem , auc exiftentiam , aur traufclementationem
, aut qnid fimile , eidem nupcri Theologi tranliibftantiarinnem intelliguiic. Sicut enim'
illi pcr illas voces pinem propriè ac verc in corpus Chrifti converti affirmant, ira hi càdcm omnino
ratione idem intclligunt per voccm tranfubftantiationis, novo invento vocabulo, ob Imefcos novitatem.
Cijm enim qitidam'Berengarius & illius Difcipuli afleruifTent, pancm accipere quidem gratiam aliquani
corpons Dominici fecundum accidens à Deo, non verô fubftancialiter convsrti in Chrifti corpus, fed'
mancre non mutatimi, & qtialis erat ante confecrationem ; qui tunc faniores erant Theologi, uc infanam
illius doftrinam everterenc, dixerunt panem tranfubftantiari in corpus Chrifti, non v e ' o in aliquod
corporis Chrifti accidens per quamdam altcrationem mutai'i, fed panem fubftantiaUter fic-ri Chrifti
corpus. N.im ficut ante infanam Arii hxrefim, nomen {hixoswo«) confubftantiale, neque in fcripl
o , ncc extra fcriptiim andiebatur ; ubi autcm impudenter Filium à Pacris fubftantia ille I'cparavit publicatum
eft nomen illud à primi Concilii Patribus, qui confefli funt Filium confubftanrialem eflc Pat
r i , ejusdemque ac unius fubftantice, ut illos everterent qui amarulenter divinitatem feparabant • ita &r
in omni state, qui rcftè Ecclcfiam gubernant, novorum autores funt vocabulorum propter novitates
obortas, quod & in prifenti Sacramento faûum videtur. Nam ante feotimam Synodum ferè omncs
de eo fimpliciter locuti funt; poft feptingentos autem à Chrifto annos, ubi qui venerandas imagines
jmpugnabant in quadam Synodo i Conftantmo congregatd, cjuam falfo feptimam appellabant, impudenter
publicaffent, unicam effe imaginera Chrifti, panem fcilicet, qui datur in Euchariftia' ex eo
tempore qui poftea fuerunt Patres ccepenmtin fcriptis fuisdeclarare, panem confecratum non elTe ficruram
corporis Chrifti, fed veritatem, uti viderc eft in fepcima Synodo, & apud Joannem Damafcenutn 8c
qui eum fecuri funt Pactes. Poftquam autem Berengaru hoerefis, qui n^at ClTrifti corpus & fargui-
1 effe fubftantialiter in div lis fymbolis, pervenit in noftras Provincias,
— J i i t u — J i '
Cf45roüïiWi:J tranJliblut
ftantiatio inventa e f t , quoe nullatenus difFert quoad fcnfum à transmiitatione, auc convcrfione
aansantiqua
elementatione, quam prifci Patres adhibuerunt, uti jam didum fuit. Si cut igitur Religio ' f i t antiqi
mutare vocabuîa, quafi aUenum fit à pietate illorum voces mutare in alias, que ejusdem omnino fine
fignificarus, quamvis illud fit ridiculum, modo tamen has voces eâ ratione fufcipiat, qua ufi funt Patres,
non erit cur nos ei oppotiamus: fed ilium uti nobifcum confentientem recipimus, illius quidem pietatem
laudantes, at fimplicitati ejus nos accommodantes. Veriim ilium non exiftimo dsbcrc ab iis alicnimi
e f l e q u i rem eandcm exprimant verbis qua; majoris videntur efle fignificatiisminiisque accedunt
ad Hireticorum fermonis ambiguitatem, auc qu« Patrum mentem clarius explicent: quippe nihil ed
contentiofius e f t , quam differre nominibus, cum res ipfa eft in confeffo. Si vei-ô tranfubftantiationem
inficietur ob vocis illius virtutem, quia fcilicet non putat pancm & vinum mutari in Chrifti corpus &
fanguinem, tunc ilium ut alienum à noftra Ecclefia & Fide refpuimus, atque uti novatorem damnamus
ac illius novitates. Aliud fiquidem à Divinis Patribus accepimus, nos fcilicet efle participes corporis
Domini noftii, modo fcnfili illud oculis afpicientes, fumentesque manibus, & illud ad' os allatum manducantes,
ficque ejusdem cum Chrifto corporis fieri, illius came &: oflibus myfticè nutritos. Cîlm
enim modo corporali participes fimus fcnfilis panis qui in Chrifti corpus fubftantialiter converfus eft per
omnipotentem Vcrbi Divinitatem, ad illud accedere didicimus modo quidem fenfili , quatcnus illud
fpeétat panem & vinum, fpirituciliter amcm & myfticc, quod non confpiciatur corpus humanum carnem
habens & ofla,neque modo corporali, & eadcm ratione qua reUqui cibi corporales, eoriim qui ilium
fumunt corda reficiat, fc-d fpiritualiter, ob Divinitatem qux ineft, uri jam diftum fuit. Sed de his fatN
: jam enim prxter modum dilTcrerc nos coegit quam nunc in noftras Ecclelias inferre conantur Calviniinoriim
hrercfis.
(a) Ce Grec, felon les Protcft'-ins, eft auflj un Grec Latinifé. Selon Claude Chap. ^ du Livre
I V . de la Rcponfi .t lu Ptrpct. de la Foi, c'eft un Auteur fufpeft, l'ur lequel divers Latins & Grecs Latimfcs
ont garde le filence, bien qu'ils euffent intérêt à le citer &c. le Sr. Aimon, qui a voulu dire
quelque chofe de nouveau, ajoute que l'autorité de cet Agapius n'étant fondée que fur le témoignage
de fept Moines incomms, dont ^u.nre f e difent Religieux de ^uotre d i f é r e n s Cloiins du Mont Jthos ^ Us Metres
trois ne difent pas de quelle Communauté ili f o n t , c ' e f t je moquer du monde cjuc de mettre un certificat de
cette nature au rang des preuves authentiques. Ces pauvres CaUyer s-, ajoôté-t-il,;»o«t/o/V»/' avoir été dévoues
fccretemcnt nu Papitae Us peuvent mèw avoir été Mahometans, ou J u i f s ou Pajens, fans qu'd
foit pofltbte de le découvrir en Europe, ni même quand on s'en iroit au Mont Athos pour s'en informer '
s-efl fourre divers^ hérétiques dnns ce lieu-la depuis l'an 1450. &c. Avec de femblables raifonnemen;
les pi-euves ne détruira t'on pas, & oîi en feroit le Sr. t
pliquoic aux divers évenemens de fa vie?
M
. qui les donne poui' valables, fi <
il
i , quel-
1 les ap