uren op de hoogte van B i llit o n , welk eiland vroeger, als
eene onderhoorigheid der Bankasche afdeeling T o b o a li, onder
het gezag van den Resident van Banka stond, doch in 1852
tot eene op zich-zelve-staande Assistent-Residentie verheven
werd. Onze Steamer stopte hier eenige oogenblikken, om het
zeilvaartuig in te wachten, dat van uit het riviertje Bdsi
bij T a n jo n g -p a n d a n , hoofdplaats van B lito n g of B i l l i t
o n , op ons aanhield om de brieven en paketten enz. over
tc geven. Het was een winderige en'buijige dag met betrokken
en mistige lucht, en bovendien. waren we welligt te ver ten
westen van B i llit o n en alzoo te digt bij de o o s tk u s t van
S um a tr a , dan dat we iets van B i llit o n zouden hebben kun-
nen onderscheiden. Zelfs van den 1000 voet hooOe en berOs
l a d j em , of de bergen B o ed a n , B o e r o n g -m a n d i- la u t ,
B o e r o n g -m a n d i-d a r a t , B l it o n g , en den 600 voet hoogen
B lo e r o e of B la n t o e , zagen we nicts. Wat ik dus van dit
belangrijk Pam o r - , (1) i j z e r - , s t a a l - en tin -e ila n d
melden kan, is van elders ontleend.
Ziet men op de k a a r t van N e d e r la n d s O o s t - I n d i e ,
dan blijkt h e t, dat het eiland B i l l i t o n , hetwelk eene opper-
vlakte van ongeveer 120 □ Geographische mijlen en eene
bevolkiug van ongeveer 12,000 zielen heeft, door S la t - of
S tia a t B i llit o n of S tia a t K.anmatta ten oosten en door
S tr a a t—Gaspar ten westen bepaald wordt, en overigens tus-.
sehen Borneo en Sumatra in den Sun da— archipel gelegen
is, hebbende de C hiu e sch e z e e ten noorden en de Java-zee
ten zuideu. Onder het Hoofd-eiland beliooren nog de N a n g k a -
en Lepar-eilanden, of de eilandjes Mendanail, L ih a t , enz.
Deze eilanden vormen onder den naam van L e p a r -e ila n d en
een der distrikten van B i l l i t o n , dragende de 6 andere dis-
trikten de namen van T a n jo n g -P a n d a n , Badouw (beiden
(1) P am or is een delfstof, welke de wapensmeden op B o r n e o en elders bezigen
om het lemmer der Krissen te aderen of te vlammen. Een K r is -p am o r heeft in het
oog der inlanders groote waarde.
aan de westkust), S id jo ek (noord-westkust), B la n to e (zuid-
kust), L in g an g (oostkust), en B o ed in g (noord—oostkust).
In vroeger jaren behoorde B i l l i t o n , even als Banka, onder
dcil Sultan van P a lem b a n g , die het op den 17 Mei 1S12
aan den Engelsclien Generaal giliespie voor G r o o t-B r it ta n n ie
afstond. In 1816 kwam het, tegelijk met het eiland Banka,
(ingevolge het in 1814 tusschen Nederland en Engeland gesloten
verdrag) aan Nederland, doch, dewijl de n aam-Billiton niet
uitdrukkelijk in het verdrag genoemd was, werd het eerst bij
het Londonsch Traktaat van 1824 definitief als eene bezitting
'van Nederland erkend, ofschoon het reeds in 1821 voorloopig
door Nederland was overgenomen.
He bevolking bestaat, behalve uit de eigenlijke Billitonezen,
gedeeltelijk uit Maleijers, Arabieren en andere vreemde Ooster-
lingen, gedeeltelijk uit Chinesen, en voor het kleinste deel uit
Europeanen, die bij het fortje te T a n jon g -p an d an wonen, eh
wier getal in 1854 slechts 7 a 8 zielen bcdroeg. De inlandsche
bevolking wordt onderscheiden in o r a n g -d ä r a t en orano--
seka, waarvan de o ran g—därat of de la n d—m enschen zieh
op den landbouw toeleggen, en de o r a n g -s ek a of de s t r a n d -
menschen van de vangst van visch, sch ild p ad , tr ip an g
en a g a r -a g a r leven. Een derde klasse van menschen wordt
o ran g -d& g ang genoemd, d. i. de k o o p - en v e r k o o p -
m en sch en , of de handelaren, die van L epar , Ban ka, P a - '
lembang en P o n tia n a k zijn overgekomen. Het eiland wordt
door verscheidene rivieren, als de A ij e r - r a ja , B o e d in g ,
B la n t o e , P en d je lean of ijzer —r iv ie r enz. doorsneden, en
in -d e bosschen vindt men het bekende A lo e -h o u t , (niet te
verwarren met" eene andere Aloe-hout-soort, welke tot reukwerk
dient,) en vele andere bijzouder voor scheepsbouw geschikte en
dengdzame houtsoorten. In die bosschen leven ook de luijaards (ke-
m a la s -a n ) tijgerkatten, civet-katten (k o e tj in g -lo ew o o n g of
r a s e i ) , jakhalzen, wilde geiten of Antilopen, apen, stekel-
varkens of landak of b a b i—la n d a k , steenbokken, herten
(menjangan), slangen, en wijders vele duiven en andere vogelsj
1*