want cle kiel kraste geweldig, en het water achter en aan beide
zijden der A l-a d a n i zag er vuil en dik, half-?.wart, lialf-
grijs, half-groen en half-geel uit, - doch een’ oogenblik daarna
gleed ze ongehinderd voort, en was het water frisch en helder.
We waren nu in de breede B a r ito of Banjar, die van de reede
of van hare monding af tot B an je r in a ssin toe 4 uren lang
is (1 ), en ontmoetten weldra de bark Me na do, Kapt. s c h ip p e r s ,
(toebehoorende aan de partikuliere stoomvaart-onderneming van
den beer c o r e s d e v r i e s ) , die met steenkolen van Banjermassin
kwam en vöor stroom af en al draaijende de rivier afzakte.
Kapitein s c h ip p e r s en stuurman d e v o s wisselden eenige woor-
den, terwijl we elkander passeerden en inet verrekijkers en
binocles observeerden. We liepen echter zoo digt längs de
Menado, dat de scheepsroeper bij het praaijen overbodig was.
Weldra naderden we de läge rivier—eilandjes P o e lo e - g a g e t
of sch r ik —e ila n d j e s , — aldus geheeten, omdat ze voor de
schepen bij nacht en duisternis nog al gevaarlijk zijn, of althaus
bezorgdheid baren, - en des avonds met den donker bereikten we
S ch an s van T h u ijl, alwaar we in het midden der rivier au-
kerden, en grooten last vreesdeu van de njamok’s of muskie-
Q ) De B a r ito , overal 2 a 3 vademen diep, ontspringt in het Meer van
K o e t e i—laina. Ze is 250 nren ver van hare monding af bekend. Haar verder op
te varen, is door de vele klipsteenen en watervallen ondoenlijk. Op dat punt- ver-
andert ze van naam en heet dan R iam , terwijl ze op 60 palen afstands van hare
hoofdmonding bij K w a la -A ndj am an zieh in 2 armen deelt, heetende de kleine
arm B e a d jo of K le in e D a ija k , die in de helft van zijn’ loop de üit het N.
körnende Kap o ea s opneemt en zieh 20 palen van k o t t a -B a n j e rm a s s in in zee
stört. De tweede arm gaat naar de Gro o te D a ija k—rivier, die meer westelijk
uitstroomt, terwijl in het distrikt D o e so n—i l i r almede een zijtak der B a r ito ,
namelijk de B o e n to e k , stroomt. De rivier Marab ahan of N a g a r a is almede
een tak van de B a r ito . Voorts verbindt de B a r ito zieh ook met de rivier
M o e r o n g , neemt dan in de O. rigting den naam M o e r o n g aan, om dien elders
weder in B a r ito of D o e son -riv ier te veränderen. — Onder de watervallen, welke
in bijna alle rivieren van B o rn eo ’s Zuid— en Oost—kust voorkomen, bekleedt de
A r in ew e in de rivier K a r a n g —in t a n (diamant—rots) de eerste plaats. Een
andere belangrijke waterval is de B o e n t o e t —b e n t a n g in de rivier K a tin g a n .
De watervallen P e s a n g a n en B e r e n g in de rivieren K ah a ijan en B e r e n g -
k a s in t o (distrikt K aha ijan —o e lo e of B o v e n—K ah a ijan ) zijn zeer gevaarlijk.
De B a t o e -B o e n g a i is een waterval in de rivier K a p o e a s -m o e r o n g .
ten, die zieh bij millioenen en nog eens millioenen aan de läge
grasrijke en modderige oevers der B a r ito ophouden. Me
kwarnen er echter nog al goed af, hetzij dat de n jam o k s
niet zeer hongerig of dorstig waren, hetzij dat er aan de oevers
zooveel lekkers voor hunne magen te vindeu was dat ze de
schepelingen op de rivier niet wilden moeijen, hetzij eindelijk
dat het hun te- hard woei om aan boord te komen. Des
anderen daags (16 Mei) bleek het, dat het roer der A l-a d a n i
gebroken was, en waarschijnlijk moest dit reeds den 12den
gebeurd zijn, toen het schip tot driemaal toe weigerde te
wenden.
Beeds ten 6 uren in den ochtend erlangde ik, door tus-
schenkomst van den heer em a n , Posthouder te Schans van
T h u ijl, een bidar en de noodige varensgasten, waarmed'e ik
mij naar de hoofdplaats B an jerm a ssin liet oproeijen. Gedu-
rende 2 a 3 uren volgde ik den ontzaggelijken B a r ito (1 ),
sloeg toen een’ arm of zijtak dezer rivier in, welke tak 1 uur
van B an jermassin begint en S o e n g i-b a t o e - a p i of T a ta s-
rivier heet, en aan welks boorden de hoofdplaats ligt, Ten
half 10 uren bereikte ik het eilandje P o e lo e - r a n ta u -k o e li-
lin g , en straks daarop de k o tta B a n je rm a ssin , welke stad
in 17 wijken verdeeld is en 30,000 inwoners telt, en stapte
aan den regteroever der S o e n g i-T a ta s , alwaar de Europ&che
wijk of k o t ta -b la n d a gelegen is, aan wal. De rivier, tot
heden toe eenzaam en door woeste, läge en vaak overstroomde
oevers bezoomd, wemelde nu van kleine bidar’s of d joekon ’s
(praauwtjes), die, met visch, vruchten en andere artikelen beladen,
op en neder voeren, terwijl zieh hier en daar een groo-
(1) De grootste rivieren der Z. en O. Afdeeling van B o rn eo zijn, behalve de
B a r ito , de K le in e D a i j a k - of P o e lo e -p e t a k - r iv ie r , die meer landwaarts ,n
of hooger op K ap o ea s genaamd wordt, - de K a h a ija n of G r o o te D a g a k -
rivier of B e a d jo e -b e sA r , - de M en daw i en de S am p it . Deze zijn de
hoofdstroomen der Znidkust, en voor vaartuigen van 6 i 7 voeten diepgang tot op
300 a 350 mijlen of palen ver bevaarbaar. De B a t o e - l i t j in , e 1 a , e
S e l i l la u , de A m b in g , de Am b b n , de Am b o em i, de Danom enz. z.jn veel
kleiner.