voert een binnenweg naar bet thee-etablissement van P a ra k a ti-
sa la k h , en een rijdweg, längs W a ro e k e n d an g , Gomboh,
T jiro em p o t en So ek a rad ja , naar het voormalige landgoed
Soekaboemie en verder naar de W ijn k o o p s-b a a i. Ter
plaatse, waar weleer liet landliuis van Soekaboemie stond,
is men als in bet, middelpunt van een aantal bergen, van
nabij of van verre gelegen. Het zijn de 3398 voet hooge Ken-
d a n g , de 2490 voet hooge G om bong, de 3087 voet hooge
Soemboel, de 3447 voet hooge A n d ie r, d eM elatie , deBatoe,
de Ldmoh, de P ap o e , de H io e r, de Tjebek en de Gansakota.
"Van hier den weg verfolgende, kan men tot aan T jik om b a r
nog met rijdtuig komen. Ban stijgt men te paard, en bereikt,
längs T o ndjong en T jig a n s a , de W ijn k o o p s-b a a i. Hier
staan eenige pakhuizen, en komen de Nederlandsche schepen ten
anker om het koffij-produkt van een gedeelte der .residentie af
te halen. Tusschen de W ijn k o o p s -b a a i en J a v a 's W e s tp u n t
liggen de eilanden T in d jil of Trouwer en D eli of K lap p e re
ila n d , en zuid-oostelijk van de baai staan de bergen ICadogan,
B ad ak , K ia r a -d ja ija , B oetok en P a sa r-n a n g k a .
Een togt naar de W ijn k o o p s-b a a i en terug is wel belaug-
rijk, maar niet aangenaam. Het zijn wildernis en woeste streken,
die men passeert, en de weg is doodsch en eenzaam. En
ongeraden is het ook, om dien weg bij avond te passeren,
want de tijgers zijn groote beminnaars der woeste en wilde
natnnr en schijnen dien weg voor hunne avondtoertjes en nacht-
wandelingen allerbetooverendst te vinden.
De residentie P re a n g e r-K eg en tsch ap p en is in 3 gewesten
verdeeld, als de afdeelingen T ja n jo r, Bandong en Sumadang
met Soekapoera. In deze 3 afdeelingen wonen de Christenen
onder de inlandsche bevolking verspreid. De meesten echter zijn
op de hoofdplaatsen gevestigd. Zoo bestaat- de protestantsche
gemeente te T ja n jo r (1852.) uit 65 zielen, waaronder 32 lede-
maten; te Bandong nit 81 zielen, waaronder almede 32 lede-
maten, en te Sumadang en Soekapoera uit 42 zielen,
waaronder 20 ledematen. Tot Bandong behooren ook eenige
ambonsche inlandsche Christenen, die van Krawang zijn over-
gekomen, werwaarts ze, wegens deelname in 1817 aan den vree-
selijken opstand te Sapäroea in de M o lu k k o s , sedert 1829
verbannen waren, en wier medepligtigen en lotgenooten we later
bij P o e rw a k a rta , hoofdplaats der assistent-residentie Krawang,
zullen aantreffen. Gewoonlijk rekent men het tien— of twaalftal
Protestanten te Tomo mede tot de Preanger-gemeente, doch
Tomo , ofschoon juist aan de grensrivier T jim a n o k gelegen,
behoort tot de residentie C h e rib o n . — Het aantal christen-kinderen
bedroeg (1852) een cijfer van 83, waarvan er 43 schoolpligtig
waren, d. i. den leeftijd van 6 jaren bereikt hadden. Om den
wille dezer kinderen werd toen in overweging gegeven, om eene
lagere school in de residentie P re a n g e r - r e g e n ts c h a p p e n op
te rigten. —- In vroeger jaren had de gemeente van T ja n jo r
eene kleine houten kerk, die ik in 1837 nog gezien heb, doch
die kort daarop vervallen is en afgebroken. Ze stond tegenover
het residentiehuis en de lands-bureaux. Beeds ongeschikt voor
het houden van godsdienstoefeningen, werd ze nog tot bergplaats
gebezigd ten behoeve der zijdeworm-teelt, waarmede • toenmaals
te T ja n jo r , Bandong en Sumadang gelukkige proeven ge-
nomen werden.
In 1852 had de toenmalige resident, de heer St e in m e t z , ter
hoofdplaats T jan jo r eene kweekschool opgerigt ter opleiding van
inlandsche onderwijzers voor de // scholen van zonen van inlandsche
hoofden.” Deze school voldeed uitinuntend, en werd door den
kontroleur v a n s pa l l met ijver bestuurd. Er werden 12 jon-
gelingen dagelijks door hem onderwezen. Tijdens het bestuur
van den resident R. v a n d e r c a p e ix e n (1820-1826) was er te
T jan jo r eene kleine school voor zonen van aanzienlijke in-
lauders. De heer v a n d e r c a p e l l e n had die school, - misschien
de eerste, die op Jav a gestiebt is, — tot stand gebragt, en de
beroemde Schilder raden s a l e i i moet er zijn verder onderwijs in het
lezen, schrijven en rekenen ontvangen hebben. Misschien zou dan
hierdoor almede wel de grondslag gelegd zijn der schitterende
loopbaan, die zieh later voor hem, raden s a l e h , geopend heeft.