De lezer is misschien verwonderd, dat ik hem als in een’
cirkel rondvoer en hem niet geregeld de reis over J a v a laat
voortzetten. Hij hoore echter mijne verontschuldiging. Ik begon
mijne bovengemelde inspektie met de residentie B an tam , en
oordeelde het beter om eerst overal elders in de kolonie
mijne taak af te doen, en ze dan te besluiten met B a ta v ia en
B u ite n z o rg . Doch in dit reisverhaal mag ik niet vooraf de
gansche kolonie doortrekken, om daarna eerst over B a ta v ia
en B u ite n z o rg te sprekeu. Hierom heb ik mijn verhaal
aanerevangen met B a ta v ia als de hoofdstad van Neêrlands-Indië, O D
en met B u ite n z o rg , als de residentie van den Gouverneur-
Generaal,1' A en vervolg nu met Bantam. De goede orde moest
dit, naar ik meen, eischen.
Bantam tocli is de westelijkste residentie van J a v a , welk
eiland, in eene rigting van het westen naar het oosten, gelijk
men weet, p. m. 140 Geogr. of 560 Engelsche mijlen lengte
heeft. ¥ e willen dns de westelijkste residentie het eerst nemen,
en gaan er heen, niet längs den zoo even geschetsten binnenweg
van B u ite n z o rg , maar längs den gewonen grooten rijdweg.
Verbeelden we ons dan op den 17dc" Mei 1852 weder te
O u d -B a ta v ia te zijn, om van daar de reis te aanvaarden.
Eerst rijdeu we längs eenige vervallen buitenverblijven aan de
rivier Anké en längs de zoogenaamde M o k e rv a a rt, en voorts
längs de landen Pising en Assam, en komen längs den T jan d i-
stroom aan K ad auw an g of K e d a o n g , het- voormalig buiten-
verblijf van wdjlen den Gouverneur—Generaal h . z w a a k d e c iîo o x ,
waarvan alleen nog de steenen pilaren van het ingangshek en
eenige oude boomen zigtbaar zijn. Men weet dat zw a a e d e c e o o n , —
Gouverneur-Generaal van 1718—1725, — den kofßjboom van
Mokka op Ja v a heeft ingevoerd, en juist in den tuin van het
buitenverblijf van dezen Opperlandvoogd is de eerste kofßjboom
in 1719 gegroeid. We bevinden ons tlians in het w e s te r -
kw a r tie r der B a ta v ia sc h e Ommelanden, en naderen, längs
een groot aantal suikerfabrieken van Chinezen, en latër door een
schoone allée van tamarindeboomen, de rivier T jid a n ie , aan
wier oever T a n g e ra n g gelegen is. Hier stond in den tjjd der
Oost-Indische Kompagnie een veldschans, en daarom wordt deze
plaats nog door de inlanders B e n tm g genoemd, d. i. fort ot
schans. De kotta is vrij sterk bevolkt en t e l t 1 1 3000 Chinezen.
De assistent-resident van het westerkwartier is er gevestig
„elülc te M e e s te r -C o rn e lis de assistent-resident gevestigd
is voor het zuider- en oosterkwartier. Tot aan 1854 of 1855
werd het westerkwartier nog bestuurd door een’ hoofdschout.
Längs de T jid a u ie , ;in de rigting van B u ite n z o rg , liggen
eenige landlmizen, als B e rg z ig t enz., die we echter niet
bezoeken knnnen. Liever zullen we bij de kotta T an g e ran g
overvaren, en dan doorrijden tot aan de rivier T jik a n d ie
of T jid o e ria n . Ten zuiden passeren we enkele partikuliere
landen, abTjikoya en anderen. Ten noorden ligt T oa ssia aan
het zeestrand. Dit T o a s s ia , bekend wegens de zeebaden die
men er nemen kan, wordt onder den gemelden assistent-resident
door een’ schont bestuurd. Veel fraais zien we op den weg
„aar B antam niet. Het is de vervelendste weg misschien van
1 j aYa. Successivelijk passeren we B e lo n g , T jib a d o k ,
B la rd ia en S u n to l, en, als we eindelijk J g g f ö H w A
of T jik a n d ie met de pont overvaren, zijn we m het gebie
der met 502,975 zielen bevolkte residentie:
B A N T A M .
Al aanstonds ontwaren we ten zuiden van den weg een groot
landgoed, dat den naam drangt der rivier, waaraan het gelegen
is en dus T jik a n d ie heet, en door zijne ruime produktie van
rijst en suiker bekend is. We knnnen het huis van dit landgoed
niet aanzien, zonder ons met een beklemd gemoed te binnen te
brengen, wat gruwelijk feit er eenige jaren geleden door eene
bende van siecht bantamsch volk bedreyen is , en le ls on
■ de scliimmen der ongelukkigen, die er een’ gewelddadigen
dood vonden, hier nog rondwaren! De europesche landheer werd
op zekeren nacht met gade en kroost en europ&che geemploi