Op het Christen-kerkhof ziet men eene menigte van tomben,
grafgesteenten, naalden en monumenten. Men wees mij de
graven van wijlen den zendeling-leeraar v o n c k en wijlen den
waarnemenden predikant k am , en verder de graven der voorma-
lige predikanten v a n d e r b e e k , v e e km a n s en h a r d y , welke
drie laatstgenoemden er slechts zeer körten tijd gearbeid heb-
ben. Ook bezocht ik het graf van wijlen mijnen vriend, den
voormaligen Gouverneur der M o lu k k o s , den Generaal-Majoor
c l e e r e n s , zoomede het graf van den vermaarden kruidkundigen,
r tjm p h iü s , hetwelk op het erf van een’ partikulier ingezetene te
vinden is. En voorts nog wees men mij de piek, waar wijlen den
beroemden reiziger, graaf d e v id ü a , van wien ik reeds hooger
melding maakte, een’ tijd lang gerust had, totdat zijn stoffelijk
overschot, door zijne familie opgeëischt, naar Sardinië vervoerd werd.
Er zijn ter hoofdplaats der residentie A m b o in a 4 scholen,
t. w. de gouvernements-school, bevolkt met 54 kinderen, - en
de inlandsche Christenscholen in de doesson’s of buitenwijken
der stad, N o e s a n iv e , H a tiv e en M a rd ik a . De eerste telt
176 leerlingen, de tweede 135 leerlingen, en de derde 55 leer-
liugen. Onder de leerlingen der school te M a rd ik a zijn
ook eenige kinderen der kleine doesson So y a—dibawa of Be-
n ed e n—Soya (in onderscheiding van S o y a -d ia ta s of Boven-
Soya of h o o g e r-g e le g en S oya ,) begrepen.
De Moluksche Burgers (oran g -b e ib a s), door verkeerden hoog-
moed op bunne privilegien gespoord, zien hunne kinderen niet
gaarne vermengd met de kinderen der Negorij-menschen (orang-
negri), en zijn om deze reden vaak onwillig om hun kroost
ter school te zenden. Dit is inzonderheid het geval met de
Burgers ter hoofdplaats, voor wier kinderen de Regering thans
zobgenaamde b u rg e r—s c h o le n geopend heeft.
Digt hij de stad in de doesson B a to e -m è ra (1) vindt men
(1) B a to e -m è r a (roode steen) is de eonige negorij of doesson op L e ijtim o r ,
het Instituut of de Kweekschool van den hoofdonderwijzer des
Nederlandschen Zendelinggenootschaps, den heer b. n . j . r o s k o t t ,
hetwelk ten doel heeft de opleiding van zonen van inlandsche
Christenen tot schoolmeesters en tevens godsdienst-leeraars (goe-
ro e ’s) in de Moluksche negorijen. In 1853 waren er in deze
inrigting, waaraan tevens eene kleine drukkerij verbonden is,
29 élèves of m o e rid ’s, d .i. leerlingen, en had ze sedert haar
bestaan reeds ongeveer 80 g o e ro e ’s opgeleverd, die meerendeeis
op de eilanden Amboina en de U lia s s e rs en op de
zuidkust .van C e ram , en voor een deel in de residentiën
T e rn a te , Banda , Menado, T im o r en op de tot Banda
behoorende A ro e - en Zuidwester-eilanden werkzaam zijn. In
de vrije uren worden de m o e r id ’s bezig gehouden met het
verrigten van ligehamelijken arbeid, als timmeren enz., terwijl
ze ook praktisch géoefend worden in den tuinarbeid, en zulks
met het oog op de ,/ school-tuinen,” of de tuinen, die .in
eenige negorijen zijn aangelegd om door de scholieren gekulti-
veerd te worden, doch thans meerendeeis zijn ingetrokken.
De dagen van 1 tot 9 November besteedde ik om, vergezeld
van den heer r o s k o t t , de gemeenten en scholen in de negorijen
aan den oever der Binnenbaai te bezoeken. Iliertoe werd
mij de gouvernements-o r em b a a i, een goed en net en van
eene groote tent voorzien roei- of schep-vaartuig, vriendelijk
afgestaan. Eerst bezochten we d e ,Christen-negorij Amahoesoe,
en vonden daar eene inlandsche gemeente van 433 zielen, waar-
onder 127 ledematen en 193 kinderen. De school was, vol-
gens den d a fta r of naamlijst, bevolkt met 109 leerlingen,
waaronder vele kinderen van n burgers,” die slordig ter school
kwamen. De negorij, waarbij een seinpost staat, is digt aan
de baai gelegen, en prijkt met vele vrij-goede inlandsche huiwaar
Muhamedanen wonen. Op het noordelijk schiereiland H i t o e of H i la daaren-
tegen vindt men vele S iam sch e (Islam sch e ) of Mnhamedaansche dorpen. Voor
het dorp B a to e -m è r a ligt in de baai een schelpenbank.