een klein Hollandsch stadje aangelegd, en digt längs den
zoom der baai gebouwd. Al aanstonds begint het terrein van
het strand af te rijzen, zoodat de huizen der achterstraten reeds
vcel hooger gelegen zijn dan die aan de hoofdstraat of den
hoofdweg längs liet strand, en het stadje als het ware aan de
helling van den berg hangt. Ten noorden der kotta vindt men
de vesting W illem s ta d of het fort O ra n je , hetwelk in 1607
door de Hollanders gesticht werd, en het militair kampement.
In de nabijheid daarvan zijn de Chinesche, Makassaarsche en
inlandsche wijken of kampen, en voorbij dezen Staat het paleis
van den Sultan van T e rn a te , tadjoei—moelki—amikoedin—
iskandar- khaoeleini- s jah . Van het fort G am m a -lam a , dat
de Spanjaarden omstreeks het jaar 1627 te T e rn a te hadden
aangelegd, bestaat niets meer, evenmin als van de Hollandsche
sterkte C a lam a ta , tusschen Gamma—lama en fo rt-O ran je ,
en Callabocca (eigenlijk: h o u d t den mond of h o u d t den
bek,) en van de voormalige lijnbaan en scheepstimmerwerf.
Aan beide laatstgemelde inrigtingen wordt men door de zoo-
genaamde L ijn b a a n—s t r a a t en W e r f - s t r a a t , die men nog
te T e rn a te aantreft, dagelijks herinnerd. Uit het residentie-
huis, waarin ik bij den heer resident jonkhr. goldman (1853,
thans Gouverneur der Molukkos) gastvrijheid genoot, had ik
een heerlijk gezigt op het zeer digt bij gelegen Ti do re , op
M o e tia r a , op het verder—verwijderde H a lm a h e ra , en op het
land van S e d a n g—oli. Euim een half uur gaans ten zuiden der
kotta ziet men bij K a jo e -in e ra (rood hout) het oude Spaansche
of Portugesche steenen fort K a jo e -m e r a , hetwelk nog in goeden
staat verkeert, terwijl het oude fort H o lla n d ia of T e rlo k k o
een paar honderd schreden benoorden de hoofdplaats op een
rotsig voorgebergte of vooruitspringende Kaap gelegen is. Eegt
tegenover dit T e r lo k k o staat op het eilaud T id o re een ander
fort of redonte, en omtrent den oorsprong, en zonderlingen vorm
of gedaante van dit fort zoowel als van T e r lo k k o , is eene
wonderlijke traditie, die ik echter niet kan mededeelen, in
omloop. In 1800 bewees T e rlo k k o uitstekende diensten' en
hield de Engelsche oorlogsvloot, die T e rn a te belegerde, langen
tijd in ontzag. Een harer schepen geraakte juist voor het fort
aan den grond en had een moorddadig vuur van T e rlo k k o
door te staan.
Omtrent de vroegere geschiedenis van T e rn a te weet men, dat
deze plaats in den aanvang der vestiging van de Oost-Indische
Kompagnie in den Indischen Archipel de hoofdzetel was des be-
stuurs, en zulks tot aan 1619, toen, na de inneming van
J ä k a tr a , het kasteel of de stad B a ta v ia gesticht en deze de
hoofdplaats werd van het Nederlandsch gezag. In de historie van
Neerlands-Indie heeft het eiland T e r n a te , even als velen der
overige Moluksche eilanden, een klassiek gewigt. Nadat namelijk,
ten gevolge der door 9 kooplieden te Amsterdam tot stand gebragte
oprigting der Maatschappij van ve rre landen in 1594,
(door de in 1795 ontbondene ,/Oost-Indische-Kompagnie” op den
20 Maart 1602 opgevolgd,) de Holländers, onder jan janse
molenaar en kornelis HOUTMAN, met de schepen de Am ste rdam,
de M a u r its en de H o lla n d ia , voor het eerst J a v a
bezocht hadden, - werden de M o lu k k o s reeds bij den tweeden
togt in 1598, onder J. cz. van neck, en w. van waerwijck,
en in 1599 door van waerwijck, bezocht, en drie jaren later,
dus in 1602, door . steven v a n der h a g e n , die de Portu-
gezen van daar verdreef, en in 1607 het fort V ic to r ia op het
eiland A m b o iu a stichtte, gelijk hij in 1610, als beschermer
van den koniug van ü j o h o r , de Portugezen bij M a la k k a
sloeg. Van laatstgemeld jaar (1610) dagteekenen ook de
overwinningen op de Spanjaarden, die zieh te T e rn a te , T id
ore en B a t ja n gevestigd hadden, en nog in ditzelfde jaar
resideerde de eerste Gouverneur—Generaal van Nederlands-
Indie, p ieter bo th , te T e rn a te , gelijk ook na hem gerard
REiiNST, zijn opvolger in 1614, en laurens reaal in 1615.
Aanvankelijk ook resideerde de opvolger van reaal , jan
pieterszoon koen in 1617, te T e rn a te , en van hier kwam hij,
toen de faktorij te J a k a t r a , - welke pieter both in 1610 had
opgerigt, - in 1619 door de Jakatranen en Bantammers (opge