hebben. Over bet algemeen maakt ze een’ aangenamen indruk,
waartoe het ruime plein voor het fort Z e e la n d ia , en de
o inringende 5000 klapper— en vele sago—palmen en ander geboomte
veel bijdragen. In de nabijheid van deze op een
voorgebergte digt aan zee gelegen vesting wonen ongeveer 200
afstammelingen van Europeanen en inlandsche burgers, en in
hare naaste omgeving staan bet Nagel-kantoor en het huis van
den Kommies, die, onder den Assistent-Resident van Sapa-
roea en H a ro e k o e , het bestuur over het eiland heeft. Op
ongeveer honderd schreden afstands van het fort stroomt tus-
schen hooge oevers eene breede, doch ondiepe, rivier, waarover
een zeer lange overdekte brug geslagen i s , en aan welker over-
zijde men eenige schapen en runderen (1) op een strook hoog
en goed weiland grazep ziet. Deze rivier (de W a i-H o k a of
de TahoeP) loopt een eind weegs digt achter de negorijen
H a ro ek o e en Same th heen, en verschaft aan de bevolking
eene guustige gelegenheid voor het afzonderen van kleine bad-
plaatsen, en voor het kloppen harer Sago-boomen. Op ver-
scheidene plaatsen aan den regteroever van den stroom, zag ik
eenige negorij-menschen aan dezen arbeid bezig.
Het zoogenaamde s a g o -k lo p p e n is reeds door anderen
naauwkeurig besehreven. Hetgeen ik daarvan aangeteekend vinde
en zelf waarnam, komt op het volgende neder. Wanneer een
Sago-palm ongeveer 100 voeten hoog is geworden en alzoo
in den regel den leeftijd van 20 jaren bereikt heeft , vertoont
hij aan zijne kruin een roode bloem of zijn’ eersten tros vruchte
n , en wordt hij alsdan geacht rijp te zijn. Nu klimt een
man naar den to p , snijdt de roode bloem af en brengt ze
beneden. Onmiddellijk daarop wordt de palm door 4 bijlen te
gelijk, die in de flanken dringen, omgekapt en in stukken
van ongeveer 3 eilen lengte afgehakt. Deze stukken worden
midden door gespleten, zoodat elk stuk of gedeelte twee helf-
(1) In 1854 telde H a r o e k o e 134 runderen. De opbrengst van kruidnagelen
beliep bijna 39,000 A. ponden.
ten vormt. - (Het blijkt dan, dat de gansche boom uit enkel
merg of sago bestaat, en dat zijn bast of buitenste schors
niet veel meer dan ongeveer twee duim dikte heeft. En hieruit
laat het zieh verklären, waarom hij beneden aan den stam
met tallooze scherpe en harde vinnen of doornen (doerie) rondom
bezet is. Deze doornen namelijk zijn zijne geduchte defensieve
wapenen tegen de vraatzucht der wilde varkens, die als
groote liefhebbers van sago geen’ enkelen boom zouden sparen,
indien ze niet in behoorlijk ontzag gehouden werden. Inzon-
derheid zouden de jonge boomen veel van deze dieren te lijden
hebben. Maar de natuur heeft ook juist de jonge boomen het
meest gewapend, en hoe jonger de boom is, des te puntiger en
talrijker zijn de d o e r ie ’s, waarmede ze hem voorzien heeft.)
Op elke der opgespleten helften van den stam zet zieh een
man met een’ n a n i of bamboezen dissel neder, om de sago,
die tusschen myriaden van vezelen besloten i s , los te kloppen.
Het losgeklopte wordt in manden verzameld, en daarna m
een’ nabijzijnden stroom of beek, of ook wel in een waschbak,
gekneed en gewasschen, ten einde de sago van de vezels te be-
vrijden. Zoo men een’ waschbak (sahani) gebruikt, wordt er
boven dezen door middel van een, aan een bamboe-riet vastge-
bonden, touw een zeef gespannen, waardoor het meel of de sago
doorzijgt, terwijl de vezels boven op de zeef blijven liggen. De
doorzijgende sago wordt in een goot of tro g , die gewoonlijk
uit een’ der halve en reeds uitgeklopte, en dus uitgeholde,
sago-stammen bestaat, opgevangen ten einde hierin te bezmken.
Door middel van een aangebragte kleinere goot loopt vervol-
gens het water weg, terwijl de bezonken sago in de groote
goot in blanke en, zuivere klompen of massa’s achterblijft.
Deze alsnu, na de noodige aftapping, van alle waterdeelen
bevrijde klompen worden in tonnetjes of korfjes (toeman) van
sago-bladeren gepakt en vervolgens gedroogd, en zijn daarna
geschikt om er de papeda en bage ja (sagokoekjes of sago-brood)
van te maken.
De bereiding dezer koekjes is zeer eenvoudig. Een handvol