Tegen het vallen van den avond roeiden we naar boord terug,
om den volgenden morgen de eilanden van T a lau aan te doen.
Eer ik echter van deze reis verder gewaag, wil ik meldiug
maken van ons bezoek op het eiland T a g u la n d a , welk bezoek
wel eerst plaats had na onzen terugkeer van T a la u , doch
liever hier genoemd möge worden, omdat T a g u la n d a , als een
S a u g ie rs c h eiland, in mijn verhaal niet van de S a n g ie r -
groep behoort gescheiden te worden. Het hooge en bergachtige
eiland T a g u la n d a maakt met het onb'ewoonde Eoean en
P a s s ie of P e is s ig ie de groep der T a g u la n d a—eilanden uit,
en heeft 2 pieken, die welligt 1000 a 1200 voeten hoog, en
tot aan de toppen met velerlei geboomte en gewassen begroeid
zijn. Het ligt 3 mijlen oostelijk van het eiland B e ja ren
of B ia ro e , en wordt door een kleine en naauwe s la t of zee-
straat van het eiland E oe an gescheiden, welks vulkaan 1500 voeten
hoog is en aanhoudend rookdampen uitstoot. De irilandsche
Christen-gemeente van de negorij T a g u la n d a , de hoofd-negorij
des eilands, telt 300 zielen, en die der beide overige negorijen
H a as en M en an g a respectivelijk 60 en 40 zielen. De
school van T a g u la n d a is bevolkt met 77 leerlingen, en
wordt, even als de kleine scholen van H a a s en M en an g a ,
door een’ partikulieren meester bestuurd. Na het school—examen
werden er 266 doopelingen gedoopt.
De huizen der hoofd-negorij strekken zieh in eene enkele
rij längs het strand u it, en tusschen deze en het strand gaat
de breede dorpsweg, die aan de zee—zijde met eenige klappers
en pisang-struiken, en hier en daar met een’ enkelen p o h o n -
soekon of broodboom, en p o h o n— d je ro k (citroen- en oranjeboomen)
(1) beplant is. Achter de, negorij ziet men eenige
(1) Er zijn verscheidene soorten van oranje-appelen in den Indischen Archipel,
als: d j e r o k - of l im o e n - (limau) g edang of b e s ä r , of d je r o k -ra a tja n ,
d. i. groote of tijger-limocn (pompelmoes), lim o en -k a r b a u of lim o en -k a su r a b a ,
(buffel-limoen) lim o e n -k a p a s -p a n ja n g , (lange katoen-liinoen), lim o p n -m a n is
(zoete oranje-appel), lim o e n -d j e p o e n (mandarijn- of Japansche limoen),
k o ffo -p la n te n , en verder landwaarts in , even als overal
elders achter de Sangier-negorijen, wild en onbegaanbaar
terrein, schijnbaar-oiitoegankelijke wildernis en hakkelig en steil
gebergte. Wegen of voetpaden ziet men buiten de negorijen
nergens, en slechts een S an g ie re e s weet door struweel. en
struikgewas, ruigte en kreupelhout zijn’ weg naar de oostkust
des eilands te vinden, ofschoon er tusschen de oostkust aan
de S tra a t der M o lu k k e n en de westkust geen eigenlijke
kommunikatie over lan d bestaat. Alle gemeenschap bestaat
over zee, doch is zeer gebrekkig,1 dewijl de bewoners der
westkust, bij eenigzins harden oosten wind, de oostkust niet
kunnen aandoen, en omgekeerd de bewoners der oostkust, bij
westen winden, de westkust niet durven en niet kunnen nade-
ren, dän alleen in de M an g an ito e -b a a i, welke in de west-
moesson veiligheid voor de kleine praauwen geeft. De Kommandant
der E t na kon ook om de oosten winden, die we
gedurende onze reis bestendiglijk doorstonden, en wegens de on-
bekendheid van het vaarwater en de stranden aan de oostkust,
de negorijen aan de oostkust niet bezoeken, ofschoon de heer
ja n s e n en ik dit gaarne zoudeu gewenscht hebben.
Eenige bijzonderheden nopens onze reis naar T a g u la n d a en
onze landing aldaar bespreek ik later.
Van T ab o ek an vertrokken we, vergezeld van den K ap item -
l a u t of Admiraal en nog een paar Hoofden van Tab o ek an ,
lim O en -k am b in g (geiten-limoen), lim o e n -n ip ie s of t ip i e s (dünne limoen,)
d j e r o k - ta n g g a n of d ja r i (vinger-limoen), lim o e n - la n g g a (olieachtige limoen ;
la n g a is een soort van olie), d j e r o k -B a u tam (uit de Itesidentie B a n tam ),
l im o e n - p ip i t (kleine-vogel-limoen), lim o e n -a s s am (citroen), lim o e n -p r o e t
of l im o e n -p o e r o e t (buik-limoen), en l im o e n - r a t é . De beide laatstgemelde
soorten dienen vaak als geneesmiddel. De lim o e n -k a r b a n of k a sum b a is de
eigenlijke citroen. — Van de djamboe-vrucht heeft men ook vele soorten, als: djam-
b o e -a ij e r (water-djamboe), d jam b o e -a tje r -m aw a r (rozen-water-djamboe), djam-
b o e - b id j i (met steenen of pitten), d j am b o e -m è r a (roode), d j am b o e -k l in g
(Bengaalsche) enz. Het werkwoord d jam b o e -d jam b o e beteekent: » b e sp r e n k e l
e t ” - Zoo heeft men ook verschillende soorten van ob i (inlandsche aardappelen),
a l s ^ o b i -b o e t o n g , o b i - l i l i n g , o b i - a w o n g , o b i- o p a k , o b i - k a s t e i la enz.