M a r ig o r a n g , Sow, B a lie en T ap p y , en aan bakboordzijde
de eilanden M a k k ia n , M a re , M o tie r, Sewakie en de
L a t t a - l a t t a . Des anderen daags liepen we digt längs de
hooge en sterk—begroeide kust van B a tj an heen, en bereikten
tegen den middag de door eene straud—batterij verdedigde baai
van A m à s in g , alwaar we voor de negorij Laboeha ten ànker
kwamen. De Sultan van B a tja n , m o eh am a d - h a ija t o e d ie n ,
kwam den Resident aan boord van den steamer verwelkomen,
onder betuiging dat het gewone Receptie-huis voor de Eu-
ropésche autoriteiten en notabelen ter onzer dispositie gesteld,
en aan een’ zijner G o eg o eg o e ’s, of liever aan zijn’ H ak ìm ,
d. i. Sekretaris of geheim-schrijver, de zorg voor onze personen
waren opgedragen. Weldra roeiden we naar den wal, waar we
eenige visschers—liulkjes op het lage en witte strand getrokken
zagen, en eenige menschen ons een eind weegs in het ondiepe water
met een’ draagstoel te gemoet kwamen. De draagstoel moest
dienen om ons uit de sloep af te halen, dewijl deze niet zoo
digt aan den wal kon naderen, dat we droogvoets zonden
kunnen landen. De negorij Laboeha wordt verdedigd door
een, een weinig landwaarts in gelegen, vijf hoekig fortje met
een’ onderaardschen gang, hetwelk dóor de Portugezen gebouwd
en later door de Spanjaarden bezet werd, doch in 1609 door
de Holländers, onder aanvoering van den zeevoogd s. jz . h o e n ,
genomen en B a rn e v e ld genoemd is. Ze heeft twee hoofdwegen,
die, door eenige dwarswegen verbonden, evenwijdig van elkander
längs het strand voortloopen, en kan eene j half-Christen en
half— Muhamedaansche” negorij genoemd worden, daar ze in ééne
harer wijken door de Mnhamedaansche, en in de andere wijk
door de Christen-bevolking bewoond is. De huizen zijn bijna
alien van G a b b a -g a b b a zamengesteld, gelijk zoo vele Europésche
en inlandsche huizen op T e rn a te mede van G a b b a -g a b b a gebouwd
zijn. — De G a b b a -g a b b a zijn de takken, of eigenlijk
de midden-zenuwen, der bladeren van den Sagopalm. Deze
midden-zenuwen worden van de bladeren bntdaan en in stukken
van gelijke lengte afgekapt. Vervolgens worden deze stukken
tusschen houten stijlen in sponningen gestoken of ingeschoven,
en vormen alzoo, in stede van plankeu of metselsteenen, de
wanden (paggers) der woningen. Behalve den sago-palm, wordt
ook de wokka-boom en de nibong-boom tot het bouwen der
inlandsche hnizen gebezigd. — Intusschen zijn de kraton van den
Sultan en het Receptie-huis gebouwen van steen, die echter
niet met zorg gemetseld zijn, hebbende vooral de kraton een
ruw en haveloos en daarbij armoedig. voorkomen, even als de
niet ver van daar, almede van steen, gebouwde Missighiet. De
kraton wordt door 6 kanonnen verdedigd, en de toegang door
het met kaliber-geweren gewapend inlandsch krijgsvolk van des
Sultans lijfwacht bezet.
De kleine in 1821 gestichte kerk der Protestantsche ge-
meente te L ab o e h a , tevens tot schoolgebouw dienende, ziet
er goed—onderhouden nit. Ze wordt belommerd door hooge
klapperboomen, die in de gansche negorij in menigte zijn
aangeplant en de gabba-gabba-huisjes vriendelijk beschaduwen.
In de school vond ik 33 kinderen, welke onderwijs ontvingen
van een’ inlandschen Christen-meester, die tevens sergeant of
dorpshoofd der Christen-negorij, loods, ontvanger en haven-
meester is , en des Zondags eene godsdienstige voorlezing m de
Maleische taal voor de gemeente hondt. Jaarlijks, en soms
tweemaal ’s jaars, wordt de gemeente door den zendeling-leeraar
van T e rn a te kerkelijk bezocht, gelijk ze vroeger, — evenzeer als
de gemeenten te Menado en op de Sangier-eilanden, - door
de predikanten van T e rn a te (blijkens de nog bewaard gebleven
verslagen der predikanten van T e rn a te , J. montanxjs in 1675
en w. h. t enckink in 1744,) plagt bezocht te worden. De
eerste Christen-zendeling, die te B a tja n kwam, was de Portu-
gesche Roomsch-Katholijke priester nicolaas nugnes in 1558.
Deze bekeerde al spoedig den vorst van B a tja n en de personen
van zijn huis en hof, benevens eenigen zijner onderdanen, tot de
Roomsch-Katholijke kerk, en sedert die gebeurtenis kwamen de
Portugezen zieh te B a tjan vestigen en bouwden er een fort.