PERELA (DE), eene na uit twee dorpcn bestaande veenkolonie,
gedeeltelijk in Westerwolde, gedeeltelijk in het Oldambt, prov. Groningen
, arr. en kant. Winschoten.
Deze voorheen bloeijende veenkolonie, alwaar zicb , om de Sterke
Scheepvaart op Holland, Rusland, de bavens aan de Oostzee, Engeland,
Oost-Friesland , Bremen | Hamburg en de kleine Oost, vroeger vele
kooplieden en anderen hebben neergczet, is baren oorsprong verschuldigd
aan eenige llollandsche Friezen , zoo als M a t t h i j s J . T ja b b e n s , J a n G o v e r t
v a n G o rc bm , H e r o W y t z e s en H a n n e J a n s s e n , die ten jare 1399 van de
eigenerfden van Winschoten honderd en een lotten ruw veen kochten.
Zij begonnen met het verdiepen der Pekel-Aa en het aansteken der vee-
nen , dan o£ het gevolg niet beantwoordde aan de verwachting, dan of
andere redenen daartoe bewogen hebben , len minste de grootsle deelge-
noot F e ik o C lo c q verkocht zijn aandeel, ten jare 1653 , aan de stad Groningen
, en werd daarop , in plaats van eigenaar , huurder van zijn vorig
veen. De stadsregering kocht wijders , naarmate zicb de gelegenheid op-
deed , de andere lotten veens , welke zieh nog in handen van bijzondere
personen bevonden, en, nadat de huurjaren van C lo c q versehenen waren ,
voerde zij de zelfde wijze van verhuren in , met welke zij in Sappemeer begonnen
was, namelijk om de veenplaatsen stuksivijze te verhuren en wel
onder den last van op ieder een buis te moeten zetten. De stad ontvangt
daardoor van ieder huis en plaats in de P e k e l a eene zekere huur en van
het veen den vierden turf. Echter zijn er ook enkele vrije gronden. Door
de beraamde schikking vermeerderden deinwoners in körten tijd dermale,
dat de sehuur of het huis , waarin sedert het jaar 1639 door eenen Leeraar
de dienst was waargenomen, spoedig te klein was , terwijl dit gebouw
bovendien in het jaar 1674 afbrandde , zoodat er een nieuw kerkgebouw
gesticht moest worden , hetwelk, uit gebrek aan de noodige fondsen,
eerst in 1686 voltooid werd. Door de toenemende bevolking en de uitbrei-
ding der kolonie werd ook deze kerk weder te klein. Men moest in 1704
eene tweede kerk bouwen en de kolonie tevens in twee deelen schei,
d en , het eene werd de O u d e - of B e n e d e n - P e k e l a , het andere
de N ieuw e - of B o 'v en -P e k e la geheeten, welke thans ieder eene
afzonderlijke burgerlijke gem. uitmaken. De Aa of scheiding, tusschen
het Oldambt en Westerwolde, slingert zieh in de lengte door deNieuwe-
en Oude-Pekela heen , doch , vermits de meeste huizen aan de Oldambt-
sterzijde Iiggen in de Nieuwe-Pekela, wordt dat dorp tot het Oldambt ge-
rekend, en, om de zelfde reden, de Oude-Pekela tot Westerwolde, op
welks grond de meeste huizen van dat dorp staan.
Deze veenkolonie was voorheen, zoo als voren reeds gezegd is, zeer
bloeijende, maar wordt tegenwoordig gedrukt door baren veranderden
waterstaat en de misschien daardoor tbans niet genoegzame diepte van
het kanaal, waardoor de landerijen des winters door overstrooming veel
te lijden hebben, en de scheepsbouw en scheepvaart des zomers soms
door gebrek aan water belemmerd worden; ook wordt door den nog
voortdurende siechten weg tusschen deze kolonie en Winschoten , de
communicatie met de hoofdplaats van het arrondissement en het kanton ,
gedurende bet geheele winter halfjaar, met rijtnigbijna geheel gestremd,
tot zeer groote bindernis van deze veenkolonie en geheel Westerwolde.
De geheele P ekela beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte
van 3012 bund. 8 v. r. 48 v. eil., waaronder 4991 bund. 14 v. r.
6 8 v. ell", belastbaar land. Men telt er 1173 h., bewoond door
1368 huisgez., uitmakende eene bevolking van 7800 inw., die meest
hun bestaan vinden in de scheepvaart, veengraverij, landbouw, trafijken
en bandwerken. Men heeft er 1 fabrijk van inoutwijn uit aardap-
p e l e n , 2 tabakskerverijen, 2 garentwijnderijen, 2 touwslagerijen, 3zeilma'
kerijen, 1 houtzaag-, 1 olie-, 2 koorn- en koorn-pelmolens, 13 seheeps-
timmerwerven, die jaarlijks onderscheidene schepen , waaronder van 1 0 0
tot 200 lasten afleveren; op 1 Januarij 1843, behoorden hier 90 kof-, smak-
en tjalk-scbepen thuis, welke meest allen op genoemde werven gebouwd
zijn. Ook iserinhetjaarl823 een Z e em a n s C o lle g ie o p g e r ig t, hetwelk
90 leden telt en tot signaalvlag heeft een witte standaard, met
een zwart nommer ter grootte van vier voeten. Er bestaat raede eene
zeer groote assnrantie-vereeniging, het P e k e le r -C om p a c t genaamd.
Vele schepen varen jaarlijks door het benedenste vcrlaat, alsmede
door de Oramelanderwijk naar Veendam. De bodem bestaat hier
grootendeels uit toebereiden ondergrond. Achter deze toegemaakte landen
liggen nog ontoegemaakte dallen en hoog veen. Op i uur afstands
van de kerk van de Oude-Pekela loopt, van de oostelijke grenzen,
door de veenen heen, eene zandige hoogte tot aan het einde der veen-
kolome welke boogte op sommige plaatsen wel 3 eilen boven het
maaiveld uitsteekt.
De Herv., die hier ruim 6000 in getal zijn, onder welke 1300 Lede-
maten, maakten hier vroeger eene gem. u it, welke tot eersten Leeraar
had J ohannes W ir ich ib s , die in 1640 herwaarts beroepen werd en in
1666 overleed, na sedert 1663 emeritus te zijn geweest. Onder de
herderlijke bediening van W igerbs R bstinga , die hier sedert 1692 be-
roepen was, werd in het jaar 1704, deze gem., zoo als wij reeds
boven gezien hebben in tweeen gesebeiden, als wanneer R bstinga te
Oude-Pekelableef, alwaar hij in 1721 overleed. —• Ook telt men er 230
Christelijke Afgescheidenen , die in de Nieu w-P e k e la eene kerk hebben.
De Evang. Luth., van welke men er 400 telt, onder welke 160 Le-
dematen , behoorden aanvankelijk tot de gem. in het Westerwold-
sche, vergaderende te Winschoterzijl, tot in het jaar 1 7 3 2 , toen zij
vrijheid verzochten, om eene eigene gemeente te mögen vormen , waartoe
zij in 1733 vergunning bekwamen, hoewel de gemeente zieh eerst in
1738 vestigde. Deze gem., welke tot den ring van Groningen behoort,
leide bij de stichting der kerk 110 Ledematen. Zij had tot eersten Pre-
dikant W ilhelm G ottlieb J btting , die er als Proponent beroepen werd
en er tot in 1767 gestaan heeft, toen hij naar Leeuwarden vertrok.
Deze gemeente ontvangt de nominatie van het cousistorie van Amsterdam.
De kerk staat in de N ie u w e -P e k e la .
De R. K., die er 840 in getal zijn , maken , met eenige andere uit
naburige gem., eene statie uit, welke in 1795 is opgerigt, 1800 zielen ,
en onder deze 820 Cummunikanten, telt, door eenen Pastoor bediend
wordt en waarvan de kerk in de O u d e -P e k e la Staat.
De Isr., van welke men er ongeveer 310 te lt, maken eene ringsy-
nagoge u it, welke tot het svnagogaal ressort van Groningen behoort
en waarin de dienst door eenen Voorlezer wordt waargenomen. De S y nagoge
staat in de O u d e -P e k e la .
Men heeft in de P ekela twee hoofdscholen en twee bijscholen , in welke
ruim 1 0 0 0 scholieren dagelijks onderwijs ontvangen.— Ook zijn er twee
Dep a r tem en t e n d e r Maats cb app ij : Tot Nut v a n ’t, Algemeen.
In deze veenkolonie is geboren de Schilder en Teekenaar G. J. Geb-
z e n d am , die in het begin dezer eeuw geleefd heeft.
PERELA (DE NIEüWE- of BOVEN-), gem. in bet Oldambt, prov.
Groningen, kw. en arr. Winschoten, (2 k. d ., 13 m. k , 6 s. d.) ;
palende N. aan de Meeden, O. aan Oude-Pekela, Z. O. aan Onstwedde j.