Vroegcr toen hier twee Doopsgezinde geniecnlen bestünden, hud inen
hier twee vergaderingen , dier gezindte als eene voor de vereenigde Vlaam-
sche en Friesche gemeente, in een huis op de Hoomsche-buurt, op
hei midden van de oostzijde , en eene voor de Waterlandsche gemeente,
aanvankelijk mede op de Hoorns'che-buurt, een paar huizen verder naar
de Hoornscbe-poort, doch later op Kakenburg, thans de Pottenmarkt,
waar de tegenwoordige Doo p s g e z i n d e kerk nog Staat, die na de
vereeniging der beide gemeenten aldaar, in bet jaar 1693 en 1696
gebouwd is, zijnde een klein doch net gebouw zonder toren of orgel.
De voorm. vergaderplaats der Vereenigde Vlaarosche en Friesche ge-
meenle, dient thans weder tot woonhuis en die der. Waterlandsche
gemeente op de Hoornscbe-buurt tot eenen stal.
Na dat de R. K. kerk te P dkmerende, in het jaar 1373 , aan de
Hervormden was overgegaan, zijn de R. K. aldaar lang zonder kerk
of bedehuis geweest. In 1606, vindt men, dat T heodorus H o l s id s ,
door den Aartsbisschop S asboldos V osmeros tot Pastoor van Edara en
P ormerende werd aangesleld , waarbij men echter le denken hebbe, dat
P ormerende kerkelijk onder Edarn behoorde, en eigenlijk geen kerk
of kapel had. Nadat H olsids in 1626 overleden was , heeft de gemeente
in dat jaar eene kapel gestiebt, en wel vermoedelijk op de zelfde plaats
waar thans de kerk staat. Eenen geruimen tijd bield de toenmaals
heersebende geest bet bouwen van eene kerk tegen , totdit doordeijve-
rige bemoeijingen van den Pastoor N icolaas van S weringen , en door
godsdienslige weldadigheid van den Heer B artholomeos G romrodt, Hoofd-
Ingeland van de Beemsler, tot stand werd gebragt. De grond van de
kerk kreeg de gedaante van een Christuskruis , en bet geheel werd ge-
maakt in den smaak van de Mozes- en Aäronskerk le Amsterdam. Even-
wel de tijdgeest liet niet toe , dat de kerk volgens het gemaakte plan
gebonwd werd. Zij bleef van voren ruim anderhalf eil. korter dan zij had
moeten zijn, en deze ruimte werd met kleine opgebouwde huisjes aan -
gevuld , zoodat de kerk, als bet wäre, daar tusschen in geklemd was.
De bouwing van pastorij en kerk, in 1700 begonnen , werd eerst in
1708 vollooid. Dit kerkgebouw werd destijds te regt voor de fraaiste
en schoonste der R. K. kerken , die men ten Noorden van het I J , in
Noord-Hollaud vond, en is thans nog eene der fraaiste. In 1794 werden
door de ijvcrige bemoeijingen van den Pastoor B ernardos D rie s -
s e s de huisjes voor de kerk weggepiiimd , en de kerk met een voor-
porlaal voorzien. Het orgel, dat reeds sedert 1748 in de kerk was,
werd boven dit portaal geplaatst en verfraaid ; terwijl het in het jaar
1836 nog eene belangrijke verbetering ondergaan heeft en met 2-^ re-
gister vermeerderd werd.
Vöör de Reformatie had men te P ormerende twee Nonnenkloosters,
als: het Beggi j n h o f , vereenigd met het Kl o o s t e r - v a n -Wa t e r
r i n g e n , op den Weeshuisburgwal, thans dienende tot een Wees -
hui s voor de Herv o rmd en , en het Kl o o s t e r van de H e il i g e
U r s u l a , in de Nieuwe-Koestraat, tot -een A rme n -We e s h u i s ,
daarna tot een G a s t b u i s , ingerigt en in 1846 na de yoltooying van
het fraaije Gastbuis verkocht tot woonhuis.
Tot de liefdadige gestiebten te P ormerende behooren : bet Gerefor-
meerde We e s h u i s , het Rooms c h-Ka t ho l i j k e We e shui s en
bet Gas thui s .
Het Gereforineerde We e shui s , op den Weeshuisburgwal, was
vroeger bet Kloos ter van Wa t e r i n g e n , waarvan de gebouwen,
die sedert de vernietiging van dat kloosler, in 1373, ledig stonden ,
in 1638 tot een We e shui s voor Burge rkinde r en werden opgo-
bouwd. Vermoedelijk lieeft het Bu rg er-We e sh ui s , alzoo het aan-
tal weezen nimmer grqot was, in den beginne tevens gediend voor een
Ga s l h u i s , dewijl wij vermeld vinden, dat in het.geinelde jaar 1 6 3 8 ,
te gelijk het oude Gast h u i s , in de Peperslraat, werd vernieligd en
tot drie woningen verbouwd. Eerst in 1743 werden de Armen en
Burgerwezen in het Burgerweeshuis te zamen gevoegd, echter ieder
onder eene bijzondere administratie. Het Wees h u i s , oud en bouw-
vallig wordende , is in 1789 afgebroken en in de plaats daarvan het
tegenwoordige fraaije Weeshuis gebouwd. In den voorgevel leest men
een toepasselijk versje , luidende :
I« d it veen ieowd geboow
W o ONT LJEFDE , I10LP EN TROOST } .
H i e r z o r g t b a r m h a r t i g h e i d
V o o r ’t o o d e r l o o z e k r o o s t .
In dit gebouw wordt een getal van 17 Armenweezen verpleegd.
Het Roomsc h -K a t h o l i j k e We e shui s , in de Papeslraat, is
in 1837, uit vrijwillige bijdragen opgerigt, hebbende men daartoe
eenige gebouwen, die de R. K. kerk toebehoorden, hcrbouwd. In dit
Weeshuis worden 6 kinderen verzorgd. 1
Het Gas t h u i s , dat eerst in de Peperslraat stond, werd yermoe-
delijk in 1638 in het Burgerweeshuis overgebragt, doch in 1743 werd
bet Armen-We e sh ui s , waarloe in 1666 het Ko n ve n t - v an - St.
Ur s u la op de Nieuwe-koestraat was ingerigt, tot Gasthuis hestemd.
Dit Gasthuis was mede een Proveniershuis , terwijl de Regentenka-
mer tevens dionde tot vergaderplaats van onderscheidcne collegjen.
Dit gebouw is echter in dit jaar (1846) door een geheel monw op da
Gouw , bij de Amsterdamsche-poort vervangen , dat, zelfs met in be-
grip van alle lijsten en Ornamenten, enkel van gebakken stcen is
opgetrokken, voornamelijk met het doel , om met onze inlandsche
materialen iets goeds en schoons te vervaardigeu. Dit godshuis , dat
in fraaiheid en goede inrigting met de beste derjelijke gestiebten in
ons vaderland kan wedijveren , is, even als de vernieuwing van het
stadhuis, ontworpen naar het plan en onder het opzigt van den be-
kwamen Stads-Architect W illem A ntonie S c h ö l t e n . Den 11 November
1846 is het Nieuwe Gasthuis door de Proveniers eqz. betrokken. In
dit gesticht zijn 7 proveniers, alsmede 31 gealimenteerden , die gedeel-
telijk door de stad gedeeltelijk door de kerken daarin besteed zijn ,
namelijk 17 van de stad en 14 van de onderscheidene kerkgenoot-
schappen.
Voorts heeft men er nog de volgendc liefdadige inrigtingen : eene
afdeeling van het Ned er lan d s ch-Bi j b e l g en oo t schap met 60
leden ; eene afdeeling van het Ne d e r l a n d s c h -Ze n d e l i n g g e -
noot s chap, met 25 leden; eene afdeeling van het Geno o t s c b a p
t o t Zedel i jke ver be t e r i n g der g e v a n g e n e n ; eene Zieke^
b u s , onder de zinspreuk : Hulp en Lijdeh, opgerigt in 1828 ; een
Geno o t s c h a p t o t v e r l e e n e n van o n d e r s t a n d aan behoefc-
t i g e k ra amvr ouwe n en eene Commis s i e t o t u i t d e e l i n g van
l e v e n smi d d e l e n enz.aan n ood l i jdende n , gedurende den winter.
Men heeft te P ormerende ook een Departement der Maatschappi j
Tot Nut van ’tAlgemeen, dat den 23 Maart 1789 opgerigt is en onge-
veer 70 leden telt. Dit departeraent kocht in 1823 een huis op den
Weerwalt hetwelk tot het houden van de vergaderingen werd ingerigt
doch alzoo men later ondervond, dat het lokaal te kostbaar was naar