van Epe in Gelderland, waarna deZe gemeente, altoos doör twfee Leör-
aars is bediend geworden. Onder de bier gcstaan hebbende Predikanten,
verdienen vooral melding, de door hunne Schriften beroemde D a v id
K n ib b e , die in 1667 van Barsingerborn herwaarts kwam en in liet vol-
gende jaar naar Leyden vertrok , fcn D id e r ic b s v a n d e r K ebE , in 1759
van Zwijndrecht beroepen , en in 1760 naar Dordrecht Vertrokken.
Het beroep gescbiedt door den kerkferaad.
De Ev a n g e l i e s c h - L u t h e r s e h e n , welke hier §40 in getal zijn ,
maken, met die uit d eB e ems t e r , de Wi j de -Wo rmer en andere
omliggende burgerlijke gemeenten , eene gerneente uit, die tot den ring
van Haarlem, beboort, en 600 zielen , onder Welke 300 Ledematen telt.
ln het jaar 1636 , werd onder liet klein aantal te P brMErende wonende
Luth. gepredikt door zekeren P ie t er van E ngelen , welke in de drie
kleine Luth. gemeenten van M o n n ie k e n d äm ,* E d am en P u rb e-
rendb rond ging ; doch deze werd in 1640 , als Predikant, naar Alkmaar
beroepen , waarna de Luth. zonder Lee'raar schijnen geblcvfen te
zijn, tot in het jaar 1676, toen de Predikant van Monnickendam en
Edam, L o d ew ijk D ogen en J acobes B o e in g , beürtfelings des Zondags-
avonds, aldaar kwarnen prediken. De laalste heeft zieh spoedig aan deze
dienst onttrokken , doch de eerste daarin tot zijn vertrek naar Woerden
in 1690 volgehouden. In dezen tijd werd de gemeente de vrijheid van
godsdienstoefening toegestaan , en zij verkreeg, in het jaar 1692, tot
hären eefsten Leeraar E lias P omiam P esarovibs , die te Leeuwarden van
de dienst ontzet was en alhier den 9 Februarij 1709 overleed. In den
ja r e !7 9 9 , toen J ustus H oop alhier Predikant was , ontstond er Ver-
deeldheid in den kerkeraad der Luth. gemeente te P b r bErende , wegeus
eenige huishoudelijke zaken , waarvan evenwel het gevölg wa s d a t een
aantal leden zieh van de gem. afzonderde en in het jaar 1802 tot Predikant
beriep C ornelis S waan , Predikant bij de Hersteide Lutlier-
sche gemeente te Gorinchem. In het jaar 1818 zijn de twee gemeenten
weder vereenigd, wordende Cornelis S waan , toen tot tweede
Predikant, bij deze gemeente beroepen. Het feest dezer hereeniging
werd gevierd den 19 April. De gemeente had nü alzoo twee Predikanten
, toen echter in het volgende jaar G eRard G eorge L and naar
D§lft vertrok, werd er geen tweede meer beroepen en C ornelis S waan
bleef Predikant in de vereenigde gemeente tot aan zijn overlijden in
1828. Onder de alhier gestaan hebbende Predikanten verdienen melding
G odfried H e in r ic i , van 1709—1716, A ntonios K is sElibs , van
"1720—1723 en J an A nthont G l in d t k a b p , van 1759—1776, die onder-
scheidene geschriften hebben nagelaten. Het berOep geschiedt door den
kerkeraad.
De Do o p s g e z i n d e n , die hier ongeveer 100 in getal zijn , maken
met die uit de gem. de Wo rme r en de P u rme r , en de dorpen
I lp endan f en Purme r l and, eene gem. uit, welke 140 zielen,
en daaronder 90 Ledematen , telt. Reeds vroeg waren te P brberendb ,
hoewel in klein aantal, Doopsgezinden aanwezig. Kort na den jare 1578,
toen de Doopsgezinden , die de vervolgingswoede van ALBAontvlugt waren ,
naar deze landen begonnen weder te keeren , werden binnen deze stad
reeds zoo vele van hunne geloofsgenooten gevonden , dat zij eene gemeente
konden uitmaken. ln het jaar 1646 , werden hier reeds twee
gemeenten gevonden , hoewel er geene bescheiden aanwezig zijn, waaruit
biijkt, dat hier eene scheuring heeft plaats gehad , en wanueer en
lioe dit geschiedt zij , dan of wel andere Doopsgezinden zieh hier hebben
nedergezet. Ten jare 1695 hebben deze afzonderlijke gemeenten ,
zieh weder vereenigd. Tot het feinde der vorige eeuw , bezat deze vereenigde
gemeente geen vastten Lceraar, maar werd bediend door Predikanten
van naburige Doopsgezinde gemeenten. Men begon echter
hoe langer hoc meer behoefte aan zulk eenen- vasten Leeraar te gevoe-
len, tot men in den jare 1793 raaatregelen ontwierp, om er eenen
te bekomen, en, den 15 Junij van het volgende jaar, K laas H o n ig ,
toen Leeraar aan de Oude-Sluis, beriep, die den 31 Augustus 1794
zijne bediening in deze gemeente aanvaarde, en den 18 Maart 1832
aldaar overleed. Het beroep geschiedt door den kerkeraad.
De Rooms c h -Ka th ol i j k e n , welke er 8 8 0 in getal zijn , maken
met die uit de P u rme r , Wo rme r en Kwadi jk, eene stat. uit,
welke tot het aartspriesterdom van IIolland-en-Zeeland, dek» van West-
Friesland behoort, door eenen Pastoor bediend wordt en 900 zielen
tel f , onder welke 640 Communikanlen. In het jaar 1725 werd
de Pastoor J ohan van der V elde , geboren te Grootebroek, sedert
het jaar 1718 Pastoor alhier, volgens de toenmalige magt der Regering
afgezet en den 8 Augustus in zijne plaats aangesteld zekerfe
G erardus K enens , Pastoor bij de Roomsch-Katholijken van de Oude
Clerezij. Dit had ten gevolge, dat de Room sehen , op siech ts twee
huisgezinnen na, hem niet erkenden , alzoo hij niet tot Tiunne -erde
behoorde en niet door hunne geestelijke oVerheid was aangesteld; waaroni
de leken gehouden warpn zieh naar andere kerken in den omtrek te
begeven , wilden zij hunne godsdienst oefenen. De boeren, opgezet
door zekeren P iet er W a t e r , landman in de Wijde Wormer, kwamen
gezamenlijk overeen , met hünne kaas regt door P ormerendb naar Edain
en Monnickendam ter markt te rijden , hetwelk door de boeren uit
de ßeemster en de Purmer nagevolgd werd, waardoor de kaasmarkt hier
zeer leed , zoodat de Regering zieh gedrongen gevoelde den genoem-
den Pastoor K e n en s , in het jaar 1 7 2 8 , Weg te zenden, die naar
Moordrecht vertrok , waarop den 10 Maart des zelfden jaars , een door
de bevoegde overheid geordend Pastoor, namelijk P etrbs W e e r t s , werd
aangesteld, de gemoederen bevredigd, en de kaasmarkt weder als te
voren bezocht. Met het Vertrek van genoemden K enens werden on-
derscheidene kerksieraden vermist, benevens alle bescheiden, welke
van de vorige jaren , popens de geschiedenis en lotgevallen der kerk ,
voorhanden warfen. Onder de alhier gestaan hebbende Pasloors verdienen
melding F R anciscos P e t r i , zijnde een Keulsch godgfeleerde, van
groote kennis en Baccalaureus in de godgfeleerdheid ; N icolaas van
S weringen , door wiens invloed de kerk gestiebt werd, en P e tRüs W e e r t s ,
die den titel van AartsbisSchop ontving en onder den titel van ßisschop
in het kapittel te Haarlem werd aangesteld.
De 55 Israel., die men er aantreft, behooren tot de bijkerk te Edam.
Men heeft in deze gem. vijf scholen, als: vier te Pu rme r e nd e eil
eene in dat gedeelte van de P u r r a e r, hetwelk tot de gem. P urmerende beboort,
die gezamenlijk door een getal van 600 leerlingen bezocht worden.
De stad P brmErende , öok Wel P orberehd of P brmer- E nd en in het
Lat. P brmerenda genoemd, ligt 3 u. N. van Amsterdam, 2 u. N. O.
van Zaandam, 3£ u. Z. O. van Alkmaar, 3 u. Z. Z. W. van Hoorn,
2 u. W. vap Edam en 2 u. W. van Monnickendam, aan het Noord-
hollandsche-kanaal, tegen de Beemster en nabij de Purmer en de Wormer
; 52° 30' 39" N. B., 22° 36' 37" O. L. Zij beslaat, binnen hare
muren, eene oppervlakte van 28 bund. 87 v. r. 1 v. eil. Men telt
er 653 h., bewoond door 660 huisgez., uitmakende eene bevolking
van oDgevecr 3060 zielen.