De h ran sc h e ke r k , aan het westeinde van do lloogstraat, Staat
aan de noordzijde, op de zelfde plaats, waar oudlijds het St . -Pi e -
t e r s - H u i s k e n , later het S t a d s -B o s - of Wap e n h u i s geweest
is , welk gebouw naderhand ingerigt werd tot eene handelplaats voor
de Engelsche kooplieden , die eene maatschappij vorinden , welke ulleen
de vrijheid kad te Rottebdam in Engelsche lakens te handelen. Toen
• daar naar Dordrecht vertrokken waren, werd in het
jaar lb57 het gebouw tot kerk ingerigt en in 1661 vergroot en ver-
oog ; doch, als zij, door de groote menigte der herwaarts körnende
rransche Hervormde vlugtelingen , te klein geworden was, werden,
in de jaren 1686 en 1687 , eenige huizen , aan de oostzijde van de
kerk staande , afgebroken, en de kerk tot die grootte gebragt, die zij
nu heeft. Het is een zeer fraai gebouw, versierd met eenen niet onbe-
valligen, in 1625 gebouwden, toren , voorzien van slag en uurwerk:
ook prijkt zij met een sierlijk orgel. Weleer lag nevens de kerk een
kerkhof, doch het begraven binnen de stad buiten gebruik geraakt
zijnde , beeft men dat bestraat.
De k e r k d er En g e l s c h e P r e s b y t e r i a a n s c b e gem e e n t e
is gelegen aan de noordzijde van het Haringvliet. Het is een zeer
net gebouw , dat in zijn voorkomen , zqo uit- als inwendig , van goeden
smaak getuigt. Het tegenwoordige kerkgebouw dagteekent eigenlijk
eerst van 1714, dewijl toen eene aan vernieuwing gelijkstaande repa-
ratie van het , op de zelfde plaats sedert 1653 gevestigd geweest zijnde,
bedehuis plaats vond. De kerk wordt sedert 1843 bij de avondgods-
diensl met gas verlieht. Het orgel, een 8 voets werk, is van eenen
bekwamen maker , en maakt met het fraaije oxaal een sieraad der
kerk uit. Aan de kerk is eene kerkeraadskamer en" eene kosterswonnig
beiendende.
De eerste kerk voor de S c h o ts c he Her v o r m d e n , heeft gestaan
in de Lomhardstraat, op de zuid-westhoek van de Meenl, in een gebouw
van een enkel pand , hetwelk eerst de S t. S e b a s t i a a n s - k a -
pel is geweest, en naderhand de stads Fransche school, waarbij , in
et jaar 1640, een pand van de zelfde grootte werd gevoegd, als het
oude, aan de zuidzijde, en toen ingerigt tot eenen behoorlijken ingang,
met twee treden opgaande , in de Lomhardstraat, en eenen kleinen ingang
aan het oosleinde op de Meent. Dit kerkje hebben de Schotsche Hervormden
gebruikt, tot omtrent het jaar 166 6 , als wanneer er eene
meuwe kerk gebouwd is. Het eerste, nog het Oude S c h o t s c h e
kerkjegenoemd, is later gebruikt, om daarin de weekcathechisatien
e houden , en dient thans tot eene Nederduitsch Hervormde armenkerk.
De meuwe S c h o t s c h e k e r k , is , in het jaar 1695 , gebouwd in den
Koolhoek, aan de zuidzijde van het Vasteland, en is een klein doch
becht, sterk en luchtig, Vierkant gebouw, eene trede boven den grond
verheven , rüstende op vier Toskaansche pilaren. Boven het dak heeft zij
eenen lantaarn tot eenen toren , en daarin eene luiklok. De voorgevel is
j 6 i>an “ar<^s^ecn> en pronkt met de wapenen van de toen rep*e-
rende Burgemeesters en Fabrijken. In dezen , en andere muren, zijn
v i j tien glasramen , waarin het eerste of voornaamste glas, met de wapenen
is beschilderd van de Admiraliteits Heeren, met die van den
becretans en Advocaat-Fiscaal, welke destijds in dat Collegie zitting
3 i6n’ eerste predikatie in de Nieuwe kerk heeft plaats gehad
op 20 October des jaars 1697 , door Ds. J acob B h o w n . In het
jaar 18o3 heeft de Heer A n d b ew M dhbo , voormalig Stads-Architekt,
aan deze kerk een smaakvol zilveren doopbekken ten geschenke gegeven.
De kerk der Chr l s t e l i jk e Af g e s c h e i d e n en , in de Iiove-
nierslaan, is een vierkant gebouw zonder toren of orgel, in 1839
gestiebt.
De kerk der Ge r e f o rme e r d e n o n d e r h et Kr u i s , in de
Raampoort, is een vierkant gebouw, zonder toren of orgel, in 1845
gestiebt.
In het jaar 1628 begonnen de B e m o n s t ra n t e n in stilte in een
huis in de Wijnstraat te prediken , hetwelk de Regering der stad oog-
luikende toeliet, en, om de partijschap voor te komen, verbood, deze
lieden eenige moeijelijkheden aan te doen , waarvan het gevolg was dat
die gemeente zoo sterk toenam , dat haar toegelaten werd , twee kerken ,
doch in de gedaante van burgerwoonhuizen , te bouwen. De Hoofden
dezer gemeente , op die stilzwijgende toelating vertrouwende , kochten ,
in het jaar 1635 , de gewezene brouwerij de B e l, liggende tusschen
het West-Nieuwland ten oosten en ten noorden, het Visschersdijk
ten zuiden , en de Nieuwstraat ten westen, van alle zijden met bur-
gerhuizen omringd , en bouwden daarop twee kerken de Groot e en
de K l e in e k e r k genaamd. De Groote kerk is een vierkant gebouw,
dat redelijk ruim is , hare voornaamste lichten aan de noordzijde heeft,
hoewel in de andere zijden ook eenige glasramen zijn. De predikstoel
Staat tegen den noordermuur, en aan de drie andere muren zijn
twee gaanderijen , boven elkander, met houten pilaren ondersteund ,
zoodat deze kerk zeer vele menschen kan bevatten. Boven den predikstoel
is een zeer fraai orgel, dat , uit de St. Jacobskerk te Utrecht
afkomstig, bij de beeldstormerij onbeschadigd gebleven , en , in het
jaar 1663 vernieuwd zijnde, in deze kerk geplaatst, en sedert
ter wederzijden met twee fraaije beeiden versierd is. Deze kerk bezit
eene voor de geschiedenis der Remonstrantcn zeer belangrijke biblio-
theek, waarvan die van den beroemden J ohannes U y t t e n b ö o a e b d t , welke
zij, in het jaar 1644, aankocht, den grondslag heeft uitgemaakt, ook
prijkt hare kerkekamer met eenige uitmuntende portretten van be-
roemde Remonstrantcn.
De Kl e i n e k e r k , welke ten westen tegen de Groote kerk aanstaat ,
is mede een tamelijk ruim vierkant gebouw , met eene doorgaande
gaanderij , doch sedert ongeVeer vijf en twintig jaren niet meer tot bedehuis
gebruikt, en is thans in vervallen Staat. De toegangen tot beide
deze kerken zijn drie, als eene op den Visschersdijk, aan het einde van
een kort straalje , dat de Arminiaanschesteeggenoemd wordt, door eenen
ingang, onder de huizen doorgaande en twee anderen op het West-Nieuwland
, digt bij de Visschersdijk en de Nieuwstraat ,*door eene open gang
tusseben de huizen, en in de Nieuwstraat aan de westzijde, mede door
eene open gang, door middel van welke toegangen men aan alle de
deuren van deze twee kerken komen kan.
De Doopsgezinden , aan wie het omtrent den jare 1625 en 1630 ver-
gund werd te R o t t e b d a h eene kerk te mögen hebben , hadden hier
vroeger drie kerken , als twee voor de Vereenigde Vlaamsche en Wa-
terlandsche Doopsgezinden en eene voor de Dantziger Doopsgezinden.
De grootste kerk der Vereenigde Doopsgezinden stond op eene opene
plaats, tusschen de huizen aan de westzijde van de Leeuweslraat, het
Roodesand en het Fransclie watertje. Deze kerk is vernieuwd in het
jaar 1773, zijnde zeer zindelijk gebouwd. De eerste steen is gelegd
door W il ie m van V oll en h o v en en C h b is t in a M e s sc h e b t ; zij is ongeveer
19 eil. lang en ruim 12,2 eil. breed, heeft eene klok , een smaakvol
orgel, met lof- en becldwerk versierd, en onder het orgel, fraaije