188 huisgei., nilniakcnde eene bevolking van ruim 1040 inw., die nieest
bun bestaan vinden in den landbouw , hebbende men er veel bouwland,
waarop rogge en boekweit geteeld worden, die meestal te Amersfoort
ter markt worden gcbragt. Ook is er eenig veenland , docb de turf, die
er gegraven wordt, is veel ligter dan de Hollandsche. De tabaksplan-*
terij, welke hier voorheen plagt te bloeijen ? is tbans meerendeeis ver-
dwenen.
De Herv., die er 1000 in getal zijn * onder welke 230 Ledematen ,
maken eene gem. ui t , welke tot de klass. yan Wijh f ring vap Rhenen,
behoort. De eerste ' die in deze gem. het leeraarambt heeft waarge-
nomen, is geweest M ichael van Middelhoven 9 hier beroepen in 1638
en vertrokken in 1648 naar Kloetingen.
De R. K., welke hier 40 in getal zijn, maken , met die uit deom-
liggende gem. Wo ude nb er g en Ve e n e n d a a l , eene stat. uit,
welke tot bet aartspr. van Utrecht beboort, door eenen Pastoor bediend
wordt, en 320 zielen 9 onder welke 2o0 Communikanten teil.
Men heeft in deze gem. eene school, welke gemiddeld door een getal
van 110 leerlingen bezoebt wordt, en sedert 1846 eene bewaarschooi.
Deze streek, welke tbans de gem. R enswoüde uitmaakt, werd oud-
tijds R ijneoord en N oorderoord genoemd. Zij was toen eene gemeene
weide derburgers van Rhenen , die ze aan 3 an van A rkel , den zeven en
veertigsten Bisschop van Utrecht en zijnen broeder R obbert , verkochten.
De Bisschop verlijdde die op R obbert , als een onversterflijk leen , om
van hem, en zij ne nakomelingen, en diens mansstede gebouden te
worden. Docb als R öbbert , in eenen veldslag bij Luik, in hetjaar 1347
gesneuveld was , kwam dit goed weder aan den Bisschop , die er , in
bet jaar 136 3 , R obb er t , den bastaardzoon van zijnen broeder, mede
beleende. Naderhand is R enswoüde bezeten bij A rnolda van Z evenaar ,
getrouwd met G érard , zoon van G érard , Heer van Culenborg. Na
baar overlijden, werd haar zoon, insgelijks G érard van C ulenborg ge-
naamd , en in bet jaar 1423, met deze heerlijkheid beleend, die in
zijn geslacbt gebleven i s , tot in het jaar 1338 , wanneer zij, door bet
afsterven van J ohan van C ulenborg , Hoofdofficier der stad Utrecht,
wiens oudste doebter Margaretha , getrouwd was met F il ip s van H amel ,
Heer van Monceaux, in het geslacbt van dien heer overging. Haar
kleinzoon, F il ip s van H amel , die er in het jaar 1609 mede beleend was,
verkocht, vervolgens, in het jaar 1623, R enswoüde aan den Heer
J ohan van R beede , Deken van het kapittel ten Dom te Utrecht, op wien
zij in dat jaar verlijd werd. In dit geslacht is de heerlijkheid gebleven,
tot op het overlijden van F bederik A driaan Baron van U heede , President
van de Edelen en Bidderschap's lands van Utrecht, wiens nage-
latene weduwe, Vrouwe M a b u D utst van V oorhoot , Vrouwe inMoer-
Icerke en Middelharnis, in het jaar 1740 daarmede beleend werd. Zij
stierf in bei jaar 1754 , in den ouderdom van twee en negentig jaren ,
door hare christelijke. nnlddadigheid eenen naam nalatende, waarvan de
roem zieh ovcral verspreid heeft. Want behalve eene reeks van bijzon-
dere legaten en uitkeeringen , stelde zij het kinderhuis .der stad Utrecht,
het weeshuis te Delft en het weeshuis te 's Gravenhage., tot hare erfge-
namen , ieder voor een derde, niits dat deze huizen de inkomsten van
hun aandeel in de erfenisse , die inen wi l , dat over de twee millioe^nen
guldens bedroeg , zouden aanleggen , om eenige der bekwaamste jon-
gelingen in de wiskunde , de teeken- of schilderkunde , de beeldhouw-,
de heel- en andere kunsten te doen onderwijzen. Na baren ^dood is
de heerlijkheid R enswodde , benevens die van Emminkhuizen , uilhoofile
van erfmaking, gekomen aan Vrouwe M aria J acoba P i jn s s e j v as d er Aa ,
weduwe van Jonkheer L eonard T aets van A meronge« , Drossäard van
Dalem-en-’s Hertogenrade , en , in het jaar 1769 , aan M axibiieiaan Baron
T aets van A jherongen , Heer van D e y l, in wiens geslacht zij tot
nu toe verbleven i s , zijnde thans Heer van R en sw o ü d e , de Heer J oost
G érard G odard Baron T aets van A mebongen van R ensw o d d e, woonachtig
te Renswoüde.
R enswodde was te voren slechts eene ambachtsheerlijkheid , waarin
het buurregt plaats had, tot in het jaar 1535, wanneer de Staten
den ingezetenen op hun verzoek bet Schepenregt vergunden. Maar,
in het jaar 1674, werd zij, ter belooning van getrouwe diensten,
door J oban Baron van R hede , den toenmaligen bezitter, ten welwezen
van den lande gedaan, plegtig bij de Staten , tot eene hooge en vrije
heerlijkheid verheven , met een erflijk regt om te kunnen overgaan,
op alle de afstammelingen en nakomelingen van dien Heer, mitsgaders
op alle andere Heeren en Vrouwen, die de heerlijkheid van R ens-
wouDEin der tijd zouden bezitten , mits dat hij , zijne opvolgers of regt-
verkrijgenden nooit, of ten eeuwigen' dage , zullen gedoogen, dat door
die heerlijkheid, » in weerwil van de Vroedschap der stad Utrecht,
» eene prift gegraven worde uit de Grebbe naar Amersfoort of de Eem.”
Ingevolge van deze verheffing bezat de Heer van R enswodde, vroeger
alle regten eener hooge heerlijkheid , het regtsgebied oefenende over alle
burgerlijke en lijfstraffelijke zaken , uitgezonderd die de misdaad van
gekwetste Majesteit betroffen. Het regt van de vrije jagt , reeds in
liet jaar 1545, door Keizer K abee V aan J an van C ueenborg, Heer van
R en sw o d d e, verleend, werd ook, in het jaar 1674, door W ieeem III,
Prins van Oranje, den gemelden Heer J ohan Baron van R heede , toe-
gekend en verzekerd.
Het d. R enswodde , kortheidshalve R enswoow en R ensoüw geheeten,
ligt 4 u. O. Z. O. van Amersfoort , 3 u. N. van Rhenen.
Het kan onder de schoonste dorpeh der provincie Utrecht gerekend
worden. Het is regelmatig aangelegd en meestal met fraaije huizen
bebouwd , welke op kleine afstanden van elkander gelegen en meerendeeis,
ook voör de huizen, van groote tuinen voorzien zijn. Het is
zeer vermoedelijk , dat de naam R enswodde , eene verkorte uitspraak
zij van het R heenenswood , even als de grond van het nabij gelegen
Veenendaal, eertijds het Rheenens veen genoemd werd, en wel, om-
dat het woud, dat daar ter plaatse gestaan heeft en daärna uitgerooid
is , zoowel als de gemelde veengronden der stad Rhenen in eigendom
toebehoorde. Dat, ten minste , in volgende tijden, toen dit woud,
door het omhakken en ontwortelen der boomen, eene ledige vlakte geworden
was, de plaats, waar het gestaan had, de gemeente of gemeene
weide der burg^rs van Rhenen geweest zij , blijkt uit oude ge-
schriften, waaruit blijkt, dat die van Rhenen aan J an van A r k e e , den
zeven en veertigsten Bisschop van Utrecht, de gezegde weide verkocht
hebben.
De kerk, welke aan de zuidzijde, even buiten het dorp Staat, is
een sierlijk achtkantig gebouw , ltoepelswijze gebouwd. De Stalen der
provincie Utrecht stonden , in 1 6 1 8 , töe , dat deze kerk zoude gesticht
worden, in weerwil van den Heer van Scherpenzeel, die beweerde , dat
R enswodde onder de parochie van Scherpenzeel behoorde. Men ziet daarin
twee aanzienlijke gestoelten voor den Heer en Vrouw, alsmede hunnen
grafkelder. Ook ziet men er nog de wapenschilden van voorname
geslachten enVörsten, die door milde geschenken den opbouw bevorderd
IX. D e e e . • 28