634 ROO;
geschrevcn wordt, zonder eenige onzekerheid, noch aanmerkelljk verscliil’
in de uitsprnak te geven, te weten : R oosendaal , R o osendael , Roo-
SEDAAL , R.OOSEDAEL , RoOZENDAAL , IloOZENDAEL , RoOZEDAAL , RoOZEDAEL
R osendaal , R osendael , R osedaal , R o sed a e l , R ozendaal , R o zendael ,
R o zedaa l e n R u z ed a e l .
R oosendaal was eerst eene afzonderlijke vrije heerlijkheid, want
toen R aso van G a y er en , Heer van Breda , in ket jaar 1 3 0 0 , tot zijne
tweede vrouw gehuwd had, vrouw A d ew in e , doehter van Heer tW iL -
xem van S t e h e n , heeft hij , met toes lemming van zijne voorzonen , R a s o ,
Heer van Boelaer, aan haar en. hare nakomelingen gegeven de mid-
del- en lage heerschappij van R o o senda al . Later is deze heerlijkheid
aan den huize van R e im e r sw a l e gekomen , maar in 1301 heeft
Heer C laas van R e im e r sw a l e , Ridder, Heer tot Lodijke en Nieuw-Sirijen,
verkocht aan Graaf E ng elb er t 11 van Nassau » zijne nederheerlijkhe-
» den van R osendaal , N i s p e n en W oude onder het land gericht van
* R osendaal , tot drie ponden to e , en de daar beneden , en de heer-
» lijkheden van voorgemelde Heer C laas onder het vaartgericht en de
» doorlichte, welke alle zijn voorzaten te leen ontvangen en gehouden
« hebben van den Huyse en Hove van Breda.” -
In de oude registers van het gezegde huis vindt men dat deze Ver-
kooping is geschied , achtervolgens de communicatie , welke de Schout
van den Graaf »an JYassau, ter eenre, en de Schout van Heer C laas
aldaar, ter andere zijde, met malkanderen gehad hebben , op den 12"
Maart 149 8 , in tegenwoordigheid van Raden en vrienden van gemeL-
den Graaf van Nassau, te weten Heer J an M a s c h e r e e l , Bidder, Heer
tot Schurwinantsroede , Drossaard van Breda, Graaf J an van N as sau ,
Kastelein tot Heusden, W il l em d e R i j e , Kastelein tot Breda, A d r ia a n
van B r u h e z e , Rentmeester des lands van Breda, en J an M eeussoon ,
Rentmeester des lands van Steenbergen enz. In het jaar 1300 aan
E n g e l b e r t , Heer van Nassau , verkocht zijnde , werd de heerlijkheid
R oo sendaal met de barunie van Breda vereenigd.
R oosendaal was voortijds een woest dal , met distelen en wilde rozen
bewassen , waarvan men wi l , dat het zijnen naam zoude ontleend hebben.
Het is echter door zijne bekwame haven zoo groot geworden ,
dat het Nispen , waaronder het vroeger bekoorde , boven het hoofd
is gewassen ; thans is het eene fraaije, groote en volkrijke plaats,
welke in 18Ö9 tot eene stad is verheven, maar in 1814 weder tot het
platteland terug gebragt werd. Deze plaats heeft eene aanzienlijke
lengte, van J u. gaans en daarbij eene geringe breedte, zijnde de
huizen grootendeels ter wederzijden van genoemden slraatweg aan el-
kander gebouwd ; terwijl deze weg binnen de plaats van zulk eene
breedte is , dat zij een uilgestrekt marktveld daarstelt, waarvan het wes-
telijke gedeelte de Gr oo temar kt en het oostelijke de Vark e n s -
markt genoemd wordt. Er zijn geene andere zijstraten dan de Ach-
t e r s t r a a t , de Mo l e n s tr a at en de K a d e ; bovendien heeft men
nog een geheel afzonderlijk gedeelte Kl e i n -Ro o s e n d a a l (zie dat
woord). Men lelt er in de kom van het vlek, dat vele fraaije huizen bevat ,
460 h.en 2800 in w., en met de kerkelijk daartoe behoorende gebuchten
Kal f s d onk , Hül sdonk en L a n g d o n k , 6 3 4 h. en 3890 inw.
Dc Ro oms c h -Ka t h o l i j k e n , die hier 3800 in getal zijn, ma-
ken eene par. ui t , welke door eenen Fastoor en twee Kapellanen be-
dicnd wordt. Aanvankelijk had R oosendaal geen parochiekerk, maar
slechts eene kapel, ter eere van de H. Maayd M a r ia gesticht, welkc
een aanhangsel was van de parochiekerk van Nispen , en bediend werd
ROO. 633
door eenen afgezondeno van den Parochiaan van die {daats. In het
iaar 1268 werd er echter, met toestemming van A rno ud , lieer van
Gaasbeek, ter eere van. O. L. Vrouw, eene kerk gesticht, uit gayen
der inwoners van Kalfsdonk, Ilulsdonk en Langdonk, om alzoo te be-
ter hunne godsdienst te kunnen oefenen. Deze kerk, welke tot eene
narochiekerk verheven en van die van Nispen gescheiden werd , rnoet
aanvankelijk een zeer groot gebouw geweest zijn , gehjk men aan de
no? lang daarvan gestaan hebbende muren heeft kunnen zien. In het
iaar 1590 echter door de Spanjaardeo verbrand en tot eenen puinhoop
„eraakt, is zij veel verkleind en de oude muur daarvan buiten om blijven
staan. In deze kerk lag, zoodra men do middelste deur van het hooge
koor ink warn, een graauwe zerk, waarop in de rondte to lezenstond :
ftearaben Stolen han Unetofte tue
gterft a«, fa a a a a en staa w a a a m
In het midden zag men het wapenschild van L ie d e k e r k e . Men heeft
altijd gemeend dat deze zerk op het graf la g , waar vroeger de Pas-
toors begraven werden. Ter plaatse, waar deze kerk gestaan heeft ,
hebben de R. K. in het jaar 1839 eene fraaije meuwe kerk gebouwd,
welke aan den H. J oh ann es den Dooper tocgewijd, en van een orgei
voorzien is. Zw sluit zieh aan tegen den toren, welke met eene sier-
lijke nieuwe spits , met lantaarn, prijkt. Da pastonj is een groot
schoon gebouw, met water omgeven. . «■ , , , /ioin
De He r v o rmd e n , die er 90 in getal zijn j hebben sedert 1810 een
fraai modern kerkgebouw, hebbende een kloktorentja midden op het
hooge dak, een orgel en een ijzeren hek voor aan de Varkensmarkt,
waaraan zij staat. \ , • u r
Ook heeft men in dit vlek een gasthuis of gesticht van Lieldadigheid
voor behoeftige vrouwen, opgerigt In het jaar 1617 , waann ze-
ven oude vrouwen zijn opgenoraen , alsmede een foods van de gast-
huisarmen gezegd Passant e armen, dat zeer oud is , als zynde atkom-
stigvan eene in 1363 gedane stichting , waarbij A r n o ld d sv a n d e r N e s t e ,
N icolaa s H en d r ik szo o n en J ohannes B dze een gasthuis voor arme reizi-
gers, die te R oosendaal kwamen nachtverbliji vragen, in het huis van
P e t e r van d e r N e s t e , hebben opgerigt-
Nog is er een gasthuis voor de Roo msch - K a t l i o l i j k e n in 18a4 ,
SC InCtveroude tijden moet te R oo senda al ook een klooster van Cister-
cienser Nonnen gestaan hebben, want wij vmden dat Heer L il l is
B e r t h o u t , zoon van G il l is B e r t h o d t ., gezegd met den baard, in bet
iaar 1227 de tienden van Berlaer en een gedeelte van die van « “eel
aan het gezegde kloost¿r gaf, tot eenen uitzet voor twee zijner doch-
ters, die daarin het geestelijke kleed aangenomen hadden.
Het Ra ad hui s , aan de oostzijde der Markt , is een ruim en gocd
^Eh^'zi'jn dne scholen, ais: ééne g em e e n t e s c h o o l , met 90 leer-
lingen : ééne kost - en d a g s c h o o l , met 33 leerbngen en een hui s
van opvoeding voor m e i sj e s , hetwelk door Geestehjken bestuurd
wordt, met r u i m 1 7 0 leerlingeu. — Voorts is er eene bneven- en eene
1 Buiten de plaats, aan den w e g naar Nispen, 3 min.Z. van het vlek,
staat nog e e n omwaterd kasteel het L e e n g o e d , voorheen het Hui s -
® •» v . . . ____.1 T .c p v r n u n irllí.T».