gcstoeltcn. Deze kerk, thans nog de eenige welke den Doopsgezinden tot
godsdienstige vergaderplaats d ie n t, wordt voor de fraaiste en eenvou-
digst- sclioone kerk van ons geheele rijk geliouden.
De andere kerk der Vereenigde Doopsgezinden stond op het Kwaker-
naat en was mede van binnen zindelijk , maar zonder eenige pracht, Zij
dient tbans tot eene Bewaar s chool .
De voormalige k e r k v an de D a n t z i ^ e r Do o p s g e z i n d e n , welke
in de Lombardstraal, in een klein steegje , stond, doch van weinig belang
was , is tbans ingerigt tot partikuliere woonhuizen.
Nadat de oefening van de R. K. godsdienst, in het jaar 11572 , hier
geheel verboden was, werd er het getal der Lutherschen dagelijks
grooler , hetwelk de Opperhoofden dier gemeente, in het jaar 1608,
decd besluiten , eene kerk te bouwen t.usschen de Heerestraat en de
V e st, betgeen de Regering als ongemerkt liet voortgaan , tot dat de muren
der kerk ongeveer 4 eil. gevorderd waren, wanneer zij om te toonen, dat
zij niet begeerd toe te laten , dat zieh iemand zou aanmaligcn, in hare
stad, zonder hunne vergunning, eene kerk te bouwen , beval, deze muren
tot den grond toe weder af te breken , omdat zij die , zonder daar vrijheid
toe verzocht enverkregen te hebben , badden gebouwd. Daar de Luthersehen
hierdoor geleerd hadden, de Overheid behoorlijke onderdanig-
heid te bewijzen, kwamen eenige hunner Opperhoofden, op eene be-
tamelijke wijze , aan de Regering de vrijheid verzoeken , om voor hunne
gemeente eene kerk te mögen bouwen , hetwelk hun niet alleen günstig
werd toegestaan, maar er werd hun zelfs eene plaats aan de Stads-
vest, niet verre van de Botersloot, op het Colchos-eiland, aangewezen
en vereerd, alwaar zij, in het jaar 1661, weder eene kerk bouwden , welke
daar gcstaan heeft tot na 1 7 5 0 , wanneer hun vergund werd eene andere
kerk testichten, terwijl daarna de oude kerk verkocht en afgebroken
werd en de grond met eenige woonhuizen .betimmerd. Tot het bouwen
van eene nieuwe en grootere kerk werd, in het jaar 1752, een deftig
huis, regt tegen over de Houtbrug, op den Zuidhoelc, aan den JFolfshoek,
staande, aangekocht, hetwelk eertijds door den Heer J oan d e M ev van
I J s sb iib o n d e was bewoond, met twee pakhuizen daar achter tegen aanko-
mende. Dit alles afgebroken zijnde , werd in den grond een groot getal
palen geheid, en de fundamenten in het jaar 1755 gelegd , tot *eene
langwerpi^f vierkante kerk-, welke daarop, tweeädrie treden boven den
grond, veel prächtiger dan de vorige, in het jaar 1756, volbouwd was.
Boven het gekoperde dak, dat in het raidden koepelswijze opgaat, steekt
een ronde toren u it, waarin eene slaande klok hangt. De kerk heeft
drie ingangen, waarvan de voornaamste aan de noordzijde is, met eene
fraaije poort, door welke men in een voorportaal komt, dat buiten
de tijden der godsdienstoefening met een sierlijk ijzeren hek wordt ge-
sloten gehouden. De poort, pilaren en verdere sieraden van dezen in-
zÜn allen van Bentheimer steen De tweede ingang is aan de zuid-
zijde van de Wijnstraat, mede met eene poort van Bentheimer steen,
met pilaren aan de zijden, versierd j de derde is aan de oostzijde, op
de zelfde wijs als die in de Wijnstraat, doch deze wordt zelden ge-
bruikt. Tegen den westmuur Staat, omtrent in het midden van de
kerk, de predikstoel, zoodanig, dat de opgang daartoe in den muur
ingaande geroaakt i s , en de Predikant als van buiten op den predikstoel
schijnt te komen. Regt over den predikstoel, zijn deftige zitplaatsen
voor de familie der aanzienlijken van de gemeente en boven die zit-
plaatsen is een fraai slaand en wijzend uurwerk. Aan de zuid-en noord-
zijde zijn twee gaanderijen boven elkander, op houten pilaren rüstende,
en op de bovenste gaanderij, aan de noordzijde, is , in het laatst der vorige
eeuw , een fraai orgel aangebragt. In het jaar 1767 zijn in de kerk
eenige koperen kerkkroonen, in plaats van de vorige, gehangen,
welke men zegt van zulk eene compositie te zijn geweest, dat zij altijd
nicuw schenen te blijven ; doch dezen zijn in 1807 , toen het lamp-
licht is ingevoerd , weggenomen.
De Eng e l s c h e Epi s c o p a l e kerk , aan het einde van de noordzijde
van het Haringvliet, Staat op hare eigenmuren , zijnde van alle
andere gebouwen door straten afgescheiden. Zij is gebouwd tusschen
de jaren 1704 en 1708, zijnde toen door de lofwaardige pogingen van
den Leeraar W. T b o b o ld en zijne medehelpers , eene som van ruim
8000 ponden sterling (60,000 guld.) hiertoe verzameld en ingeschreven ,
aan welke inschrijving de ßritsche Koningin Akna , de Hertog van Marl-
koroügh en anderen deel namen. Dit gebouw is zes of zeven treden
boven den grond verheven, hebbende voor een breed plein en daarop
eenen deftigen ingang, met pilasters van Bentheimer steen, zindelijk
gewerkt, met lijsten enz. versierd, de voormuur pronkt met het wapen
van Groot-Brittanje, met zijne penanten in Bentheimer-steen kunstig
uitgehouwen. Boven het dak steekt een ronde lantaarn tot eenen toren
ui t , voorzien met een slaand en aan vier zijden wijzend uurwerk en
eene lulklok en aan de zijden, alsmede voor en achter, zijn genoegzame
glasramen , allen met Bentheimer steenen lijsten omringd. Binnen in
de kerk is aan den westmuur eene soort van oxaal, daar een fraai doch
klein orgel is , van een liefelijk zacht geluid. Tegen den oostmuur
is een altaar, en aan de zuidzijde een fraaije predikstoel. Bij de bou-
wing moeten of de fundamenten tegen en in het Haringvliet niet ge-
noeg voorzien zijn geworden, of het gebouw moet, tijdens het van
1796—1817 , tot militairmagazijn was ingerigt, veel geleden hebben
waardoor zij, aan de zijde van het Haringvliet, eene aanmerkelijke
verzakking heeft ondergaan, hetgeen op de beschouwers eenen onaan-
genamen indruk maakt.
De voormalige Rooms c h-K a t h o l i j k e ke rk van den H. D om i-
n ic d s , op het Steiger, in 1767 verbelerd en vergroot, könnende wel
vijf duizend menschen bevatten , had uitmuntende schilderstukken , en
werd, in 1807, met een sehoon orgel versierd, dat, tegenover het
prächtige hoofdaltaar staande, eene heerlijke stand plaats verkreeg.
De bouwvalligheid dezer kerk in 1826 gebleken zijnde,- werd zij,
eenige jaren later, door eene keurige koepelkerk vervangen , welke
eerst in het jaar 1856 geheel voltooid en den 18 Mei van- dal jaar
is ingewrjd.
De Ro o m s c h - K a t h o l i j k e kerk van den H. Ladbentids , in
den Houttuin, in het jaar 1799.tot'godsdienstig gebruik ingerigt, was
niet groot, maar net en fraai ; dan ook deze werd , na den aankoop
van eenige beiendende panden, in het jaar 1858, sierlijk en smaakvol
herbouwd en tot ontvangst eCner groote gemeente ingerigt.
De R o o m s c h -Kath o l i j ke ke rk van den H. F ban c iscü s , in de
Leeuwenstraat, is naar het model van de kapel van het paleis van
Versailles, in 1778, gebouwd, en verdient, om hare kunstvolle inrig-
ting , met regt de aandacht van deskundigen. Het is een langwerpig
vierkant gekoepeld gebouw, rüstende op een aantal Corinthische zuilen
welke twee galerijen dragen , en pronkt met een kunstvol altaar, eenen
overschoonen predikstoel en zeer net orgel, welk een en ander haar
waardig maakt onder de eerste gebouwen van dien aard in dit rük
geteld te worden.