CANDIDO LECTORL
V R S V jM in huius operis exordio pr*monendus mihi es,candide
Leélor , eundem quem in priori tomo ordinem nos fruafle
adnotandorum numerorum capitum , tam iuxta Cjroecos quem
hic autor obferuauit, quam iuxta Latinos quem nos quip-
piam citantes aut aliud notantesßmperßquimur, quum nul-
lam flarimus Grxcorum capitum mentionem. Itaque initio
flatim cuiujque faciei pofitus numerus , Latinorum efl : qui vero maiufculis literis
ßupra ipßos papitue verßus adßcribitur , Çroecorum. Rurßum vbi bibliorum locus
quißiamßuerit in contextu citatus aut ad ipßum quoquo modo allußum , nec tarnen
in oppofito margine additus efl Latinus capitis numerus, ad eundem qui paulo ante
citatus efl locum recurrito , nolumus enim fruflra idem eiußdem voluminis caput
iterato ponere. Quinetiam quum variorum eiufdem voluminis capitum confle-
quutiuè diéla citantur , pofito flemel duntaxat voluminis nomine , numéros capitum
ßmul adiunximus e» quo ilia citantur ordine. Prxterea eandem bic mihi dari
veniam precor quam in Euthjmio poftulaui , quod voces quaßdam non vitauerim
à quibus abhorrent nonnulli noflro hoc politiori ßeculo : nempe Saluator Saluare
Compajflo Difpenfatio ac fimiles , ne f i exactions ßubflitueremus , qua flacrarum
ßripturarum fiudioßs non adeo trit* eflent, Leflorem quoquo modo remorari v i -
deremur. A d htec quum Gracum exemplar fingulorum argumenta capitum initio
cuiufque libri aut epiflol* recenßeret, maluimus fingula ßngulis capitibus prafige-
re , ne ad dinoflccndum capitis argumentum , necefle tibi foret ßubinde ad libri ini-
tium recurrere. Quapropter etiam nonnunquam coaéli Jumus partes textus aliter
quam in Graco eflent exemplari diuidere : quum ibi continuato textu , in margi -
ne duntaxat noui capitis numerus annotaretur. Nonnunquam etiam ne textus adeo
mutilus aut minutatim concißus videretur , plures coniunximus periodos , qua
in Grxco exemplari diuiße erant, potiflimum in epifiola ad Romanos & in Apo-
calypfi , qui libri in hoc à cateris maxime diflidebant. vbi tarnen diuißas huiuße-
modi ßntentias coniunximus , adßngularum enarrationem rurßum eas aut ex inte-
gro aut in parte repetiimus. Nonnunquam vero hanc fecimus vnionem eo quod
permixtim partes huiußmodi variarum periodorum non Juo ordine explicabantur :
quod adeo frequens erat , v t huic malo non v bique remedium praftiterimus: ideo-
que,hic te admonemus , v t ß quando ßntenti* alicuius explicationem requiras ,
etiam pracedentis claußul* enarrationem perlegas. Sapins enim vbi quifpiam cita-
tur autor & praflertim Photius , non earn duntaxat liter* partem qua propofita
efl déclarât ,ßed ea etiam qu* fubßequuntur. N e id quoque fernere d nobis fiaélam
exiftimes , quod nonnunquam Pauli, Lu c * , aut Ioannis literam nouoßatis modo
verterimus : id enim facere coaéli ßumus , v t ßcholiorum reflpeélum haberemus :
alioqui f i reliquos ßequuti ßuijßemus interprètes ,ßholia in huiußmodi loris nutli fler-
uiflent propoßto, Huius quoque te admonitum velim, quoties locus quifpiam in bis
E P I S T O L A AD L F .C T O R E M.
ex veteri citatur inflrumento, hunc iuxta verßonem feptuagintareßerri, vtpott qui
Grace ßcnpßrunt, hi autem colletions Cjraci tantum tränt : qui etiam non raro flen-
ßum magis citant quam verba : aut, quod mihi magis videtur, ex memoria citant,qu*,
Viporelabilis, etiam doclijflmos nonnunquam fallereßolet. Denique, id etiam ani-
maduerte, quantum noflris temporibus hi fermant commentary qui piurimis in loris
indicant breuibus-qu* Pauli verba varqs obfiflant hareßbus iüdßque conßodiant.
Accipe itaque, Leélor candide, ac ßuere foelicibus außidjs prada quam ex Gr*corum
bibliotheris tuis vfibus primi adueximus : quanquam huius pars (v t verumßatear)
nempe in Epiflolam ad Romanos, ante aliquot annos ereptaßuerat, loanne Lonicero
interprété, verum mutila admodùm, vt qu* ne tertiam quidem partem haberet eorum
qu* nunc in earn Epiflolam tibi damus : edque, neßrio cuius vitio, ßatis inßediciter la-
tinitate donata : neqtfe enim interpretem fernere accußare velim : quanquam is etiam in
nuncupatoria Epiflola fatis indicat quam non magnißariat ea qu* vertat, ßßque ma-
luifle in alio verßariargumento. Äiaion, inquit, deleélatione in eo verßatus eflemß
inßcripturaßcopo, infide, in Chriflimentis,ßtnguine & morte, atqueadeo iniu-
jhficatione manßflet firmiterac conflanter. Et pofl pauca : Nonnunquam fané bonus
hic vir dum Pauli mentem non aflequitur, nec reflondet, per omnia ßculi analo-
gi*,operibus plus *quo tribuit, vt appareat theologum efle Gjrçcum: quorum fane
commentaria, quum Chriftum doceant & in Chrifligloriam conßcripta fint, nobis
baud flatim ßunt eontemnenda. C*tcrùm, C hrifliano potius volupe efle debet, vide-
re & agnoßcere quo dono veteres Chriflum pr*dicarint, Quanquam autem nonparum
multi reperiantur,qui citius hunc interpreté diui Paulifint reieâluri quam leflunieorum
tarnen calumnia minime mihi probari potefi. Cur enim non potius diuiApoflolipracepto
obßquimur, Omnia probate, quod bonum efl, tenete. pfaélentts Lonicerus de eo quem
vertendum fußceperat. Verum nonnuüa in primis capitibus loca conßeremus, qu* ipfi
nobißcum ßuere in Grçco exemplari communia, veluti ex ipfius verfione liquet, quo &
de his & de alijs loris innumeris, quibus non ßatis inter nos conuemt, Leélor iudicare
valeat : & primùm gr*ca ponemus, deinde noflram verßonem , ac tertio Loniceri
verba. In primis ßuperillaprimi capitis verbas <_Adobediendum fidei, vbi aitin-
terpres y> où ■ mXiuarfepyfaoify •ß/unrnm ij iriats OeoS, ß t» 'Cja'a.xovty.
Quod nos ita reddidimus : Neque enim oportet Dei generationem velßibßantiam cu-
riose ßcrutari, fled tantiim obedire. Ipfle vero ßc habet : Etenim non oportet varüs oC-
cupari rebus eum qui fihj Dei generationem & eflentiam nouifle velit, ßedßblummo-
do verbo obedire. Eodem capiteßuper illud, Inuißbilia enim ipfius ex creatione mun-
di opéribus inteüeéla conßiciuntur. Gr*ca Vg. ß Çnohi, ai cri ? cij
cLouwm ‘dtneq. ; ià 1 Kiloiai xlojueu eis 'jßeciv . Tfluflr*
verfio: Siquidem inuißbilia, ait,puta Angeli c*ter*que ßubflanti* incorpore* : qu*-
namßunt h*cincorporeal qu* ex creationemundi adefle perduélaßunt. Lonicerus:
Inuißbilia enim, inquit. qualianamh*cl Qu* acondito mundo ad generationem re-
rum peraéla ßunt. Statimq;poflmodùmvbi gr*cahabent,^I rißfryfalvm eis ßleon’:
Njoflra verßo : Ea qu* ad efle produéla ßunt. Lonicerus : Qu* generationis via pro-
duéla ßunt. In fine capitis ßuper eaverba, Non flolùm fladunt, verumetiam aflen-
tiuntur perpetrantibus : vbi Cjr*cus Ißdorus retulit quojdam aliter legere, ac contendere
deprauatos efle Cjr*cos codices , tandémqueßubiungit, eyà oute
tu Qnoac m 'AnguXitß. ßiCxla , oute k /un teiotirj-mv (Qçfisaj; , Isis ei-
teu$o^4 o6J{ 'Omçsfti tiw flÿipoit. Çr/al Islma , oil 'Çffi TV 3 fsd
nrin/s.pfyiwlsii MMa epyeeXeunt^i Gh /utï^ov eis xspßosas A953» , ein$*ms eiptims,
ou JM.10V (Ùjttx. Trcic Joïj. j rsR eusi1.édiuJVï Is.s /zoçfiasouny. Nofira verßo : Ego
e iij