duo tantum latera porticus habebat, ecclefiæ januis ab
Oriente, & ipfius atrii foribus ab Ocddente porticûs' locum
rcnentibus. In atrii porticibus, poftea faltem, vife-
bantur imagines piæ depidæ. Maria Ægyptiaca', ucnarra-
tur in ejus vita cap. 16. ab ingceflix Ecclefiæ repulfa fe-
ceflit m quemdam angulum atrii templi , ibique furfum
proffexit imaginem fanSla Dei genitricis ftantem. Inde
egrelfixs erat ad totius operis propylæa & vellibula, quæ
magnifiée quidem St ambiciofe decorata narrac Eufebius ;
quantum aurem occuparent fpatii, quibus flexibus finua-
rentur,quam figuram refcrrent,gratum nobis fecifïèt fi edi-
xifler. Horum extrema ad medium urbis forum pertin-
gebant ; fere ex illorum temporum more , quo plateæ
ante majores bafilicas ponebantur, five ut pulchrior ædi-
ficii confpeiStus ejfïèc, five ut ad martyrum fella conve-
niendbus parabiles in foro res venales occurrerent. Cum
lanctum fepulcrum urbis anremuralibus contiguum eilet
ex Cyrillo cat. 14. n. 9. & totius operis veftibula ad me-
diam urbcin perducerentur, inde æftimari poteft ædificii
longitude. Hinc Eufebius in libro De laudibus Conftan-
tini cap. 9. pag. 360. a. In ipfo urbis meditullio ccclefiam
noftram ædificatam ait. En ejus verba : toc eCpalav ßx-
oikmnt s •uas ài> fjjtea, jgtT axnv JSi to ownejov > oiKoy cajkvi-
esov , vta>Y n aytov tçJ cwveip In provincia
Palaftina a pud civitatem qua Hebraorum regia quondam
fedes fuit, in ipfo urbis meditullio, ad locum Do-
rninici fepulcri, bafilicam immenft amplitudinis (3 adem fa-
cram in honorem fanSla Crucis omni magnificentia genere
txornavit. In atrio & propylæis majorum eccleliarum
erant cellular, domus, hortuli, balnea See. ut patet ex hac
Theodofii lege. 4. tit. De his qui ad ecclefias confugiunt :
Ut inter templum quod parie turn defcr'tpfimus cinSlu, (3 patinas
primas ecclefia quidquid fuerit interjacent five in ceU
lulls, five in domibus, hortulis, balneis , areis atque porticibus
, confugas interior is templi vice tueatur. Hæ ædes at-
tributæ epilcopo , clericis, xdituis , Sec. vel euftodiendæ
facræ fuppelle&ili. Ex Eutychio à nobis num. 7. laudato
vidimus Sophronium in ædes Refurreétionis ecclefiæ con-
junctas Omarum excepiftè.
De baptil- --io. Duæ nobis ædiculæ de quibus filet Eufebius, locis
010. fuis affignandæ : bâptillerium , 8c facellum in quo facra
crux recondcbatur. De priori interpretari pofllimus hæc
itinerarii Hierofolymitani verba : Bafilica faSla efl mira
pulchritudinis , habeas ad latus exceptoria unde aqua leva-
tur, (3 balneum à tergo ubi infantes lavantur. Baprifteria
vulgo pro foribus ecclefiarum erant. cum duplices elTènt
in ecclefia Refurre&ionis Januæ, alia: ad urbem, alise ad
fixn&um fepulcrum , quibufnam proximum eilet baptifte-
rium addubitatur. Tcrgum ecclefia: urbis refpe&u fan&urn
fepulcrum erat ; ad fores illud residentes baptifterium
locare polliimus , inferne & extra gradus ecclefiæ ad
aquarum convehendarum commoditatem : exceptoria
aquæ non longe forte circa atrium Occidentale. Bapti-
fterium Jcrolblymitanum duplici parte conftabat : veftibu-
lo, in quo ex more illius ecclefiæ abrenuntiationes Sc fi-
dei profeffio ante baptifmum recitabantur, ex Cyrillo cat.
19. num. z . & baptifterio ipfo in quo myfterium perage-
batur , ibid. n. 11. hoc Cyrillus citato loco vocat fanSla
fanSlorum Sc procat. num. 1. regium palau um. Vulgo bapti-
ftcria in rotunda: ssdis forrnam camera luperimpofita d it
De fkccllo ponebantur. De làcéllo in quo lâcra cruxaflèrvabatur, hæc
ubi crux Paulinus à Melania Jerofolymis revertente acceperat, quæ
alleiv.iba. a(j amjaim Severum leribit epift. 31. num. 6. Inventa (3 ‘
probata crux Chrifti, digno mox ambit u confecratur, condita
in paffionis loco bafilica, -qua auratis corufca laquearibus, (3
aureis dives altanbus arcano pofitam facrario crucem fervat.
Quanam in parte làcrarium illud exftruÊlum foret, nullo
ex loco addilcere potuimus. Poll adoratam crucem ire lole-
bant peregrini ad Anaftafim ex Prat. Spirit, cap. 1 o 5. fub fin.
in ichnographia ad arbirrium è regione baptifterii ad extremum
ecclefiæ latus occidentale collocavimus. Loco Prati
Spiritualis citato vocatur templum, ad idque per atrium
adibatur, in cujus limine vidit Chriftophorus hærenrem ho-
minem , neque intrantem neque exeuntem. Ardebat ante
crucem lampas, cujus o!ei adfperfione multa à SS. Saba &
, Cyriaco mirabilia perpetrata narrantur. Cruci euftodiendæ
præpofitus eratprelbyter ; ab hoc officio dictus 27auy<pvha.%.
Argentea theca includebacur telle Ruhno lib. 1. hill. cap. 8.
& Paulino epift. 31. n. 6. Marcus tamen in vit. S.Porphyrii
Gazenfis auream thccam fuilfe ait : id pofterioribus forte
temporlbus Marci fub nomine feriptum à Metaphrafte, aut
alio h’ujus vita: editore. Pallio obvolvebatur facra crux, de
qua nemini cuiquam tribuebatur. partem tamen obtinuit
quidam,’ 8c in Ga|liam attulit multis fignis confpicuam. pal-
lulam holofcricam appellat qui hæc refert Greg. Turon. lib. 1.
Miracul. cap. 6. : ' . , t
.11. Non conftitit in xdificiis conftruendis imperatoris De donarils
pietas , fed multa ei adtribuit dona ; de quibus lie Eufe-
bins cap. 40. Hocigitur templum tamquam confincuum fatu-
'tifera refurrcBionis teflimonium imperator exftruxit ; ( Eadcm
poftea dixit Cyrjillus cat. 14. num. zz. inter refurredtionis
telles hanc à Conftanrino ædificatam ecclefiam appellans )
(3 magnfico planeque regio apparatu decoravit. Nec diet po-
tefi quot quantifque ornamentis ac donariis, partim ex auro(3
argento, partim exgemmis, illud diverfimode venuSlavit. Quorum
apparatum fummo artipcio elaboratum, 13 magnitudine
S3 numéro S3 varietate infignem, hie figillatim exponere baud
vacat. Præter ornamenta ædificii Sc appenla anàthemata,
quibus ait Eufebius lib. 4. vit. Confiant, cap. 44. totum
templum diverfis modis exornatum fuiffe j numerari polliint
1® lampades, lychni, candelabra, &c. quorum in vigiliis
ecclefiafticis, ac præfertim in vigilia pafchali infinitus nu-
merus necelïàrius erat. hæc jam tertio feculo apud chriftianos
ex> auro elfe ferebantur. z tt Vela, forte pidla, pallæ,
teoetes, velles facræ : in primis dicebatur Conftantinus ad
celebrationem lacri baptifixxatis aureis filis contextum epilcopo
pallium dedilïè -, quod in egeftate publica diftraxilfc
ferebatur Cyrillus, ex Theodoret. lib. z. hill. cap. 17.3 ° Calices,
patenæ, dilci •, quæ multo quam hodie numerofiora Sc
ponderofioraufus pollulabat Ecclefiafticiis'. 40 libri Sc codices
turn lacri, jam turn in membrana purpurea aureis argen-
teilque litteris delcripti, & auro argentoque ac gemmis
cooperti; turn rituales, Sc ecclefiaftici. 4® Adtributa forte
ad ædificiorum reparationem latifundia ac reditus. Ædi- Dc audio«)
ficii authorem Eufebius turn in lib. 3. de vit. Conllan. turn ædificii,
in lib. de ejus laudibus folumConllantinum facie. Item Cyrillus
cat. 14.num. z z . qui tamen n. 14. eiadjungit filios,
dedicationis Ecclefiæ tempore jam omnes Cælàres Sc imperii
confortes, ex Euleb. lib. 4. vit. Confiant, cap. 40. Contra
Paulinus epift. 31. num. 4. Socrates lib. hill. cap. 17. Theo-
doretus lib. 1 : hill. cap. 18. Hclènæ matri opus adferibunt.
quæ facile conciliantur, ut Helena dux & inventrix operis
fuerit, fo fe ad loca rransferens ; Conftantinus vero lixppe-
ditato filco, imperaris ac præftitis rebus neceflàriis, nec
minorem matre voluntatem atque alacritatem conferens,
folufquepoft ejus obitum opera continuans, eorum author
merito cenleatur.
1 z. Quo anno incæpta opera, vix definiri poteft. Cum Dc open*
Helena ante annum 330. mortua fuerit, ante id tempus in- Dedication
choata elle necefle eft. Anno 33 3. quo author itineris à ne*
Bur degala ferufalem ufque in ea loca venit, fervebat opus,
ædificiaque jam multa conftru&a erant. nec tamen ante an.
335. quo dedicata eft Ecclefia, perfedlam & abfolutam
ædificationem exiftimamus. Solemnis ilia dedicatio fuit con-
vocatis eo ab imperatore cùm epifeopis qui Tyrienlë adver-
fus Athanafium concilium celebrabant, turn aliis etiam qui
Tyri non adfuerant, Euleb.lib. 4. vit.Conft. cap. 4 Z. Dedi-
cationem hanc fuie deforibit Eulebius lib. 4.de vit. Confiant,
cap. 40. 41.8c feqq. Epifoopi videlicet partim precationi-
bus, partim incruentis facrificiis & myfticis immolationi-
bus," partim conciônibus ad populum habitis de dementia
imperatoris & ædis magnificentia, de facris Theologiæ dog-
matibus ad prælêntem fellivitatem accommodatis, aut fa-
crorum voluminum interpretatione arcana & myftica , de-
dicationem hanc celebrarunr. Eufeb. cap. 4 5.. Sed æterna
huic concilio, ex Ario & fociis contra fas & leges ecclefia-
fticas in communionem receptis , adhæfit infamia.’ Valefius
in notis ad citatum Eulebii caput, Jerofolymitanæ ecclefias
, .Jedicationem alfignat diei 13. feptembris, ex authoritate Ni-
cephori lib. 8. c. 3 o. Typici S. Sabæ, & Menologii .Græco-
rum ; Sophronii quoque in oratione de cxaltatione S. Crucis,
& chronici Alexandrini quod p. 666. dedicatam ecclefiam
refert die 17. feptembris. Non negamüs ea die celebrata fuilfe
Ecclefiæ encænia; ne tamen eâdem dedicatam putemus,
obftant indubitata apud Athanafium monumenta, quibus
concilium Tyrienfe adhuc eo tempore ftetilfe convincitur.
De nomine 1.3. Dedicata eft in honorem Refurredionis & Crucis
deli« ° C_ * undc illi duplex ha:c appellatio. liquidem Cyrillus
cat. 14. num. x 4. earn appellat fauSiam Salvatoris Dei
RefurreEkionis ecclefiam : aliique paffirn authores omnibus
feculis. RefurreUionis tamen grace Anajlafis nomen laxxdlo
Sepulchro pra:cipue rribuebatur. Cyrillus ipfe cat. 18.0.33.
illud appellat fanElum RefurreElionis locum, <r d.ytv Aya.-
5u«<sc -rimy. Ad evitandam ambiguitarem fadlum puto, ut
Baiilica vel utroque vel folo S. Crucis yocabulo appellaretuf.
Nam earn fandlte Crucis nomen geflxlfe conllat, five quod ih
honorem Crucis confecrata elTet, five quod in ea Crux con-
fervaretur. Eufeb. lib. de laudibus Conllantini c. 9. Ecclefiam
noftram a Conftantino jedificatam dicit id mviefp
vniMit? , in honorem figni falvatoris. Eodem referri poteft
quod Cyrillus*ait cat. 1 3. n. 40. Quis te nunc ad hunccas-
tum adduxit? Salut are fefu tropaum crux omnes hue coegit.
Similis lententia Cyrilli Alexandrini homiliä Ephefi in
Ecclefia S. Maria: pronuntiata : 2 ijch/mi afiav awn.
MKvSo'mv yjiYJKtifAfjay \s13v f ufias’i) Storoxou Mafias.
Convent us fanSlorum qui alacritcr convenere, vocat 1 a
fanSld (3 Deipara Fiynne. In eum fenfiim explicari poteft
multorum interpretationibus jadlatus ille S. Hieronymi
locus ep. 3.8. Cum de Anafiafipergeretis ad crucem: hoc eft,
cum de S. fepulchro ad ecclefiam landls Crucis pergeretis.
Certe ecclefia ha:c turn apud Theodoretum in Ezechielem
cap. 48. p. 538. tum in chroriico Alexandrino p. 666. Sc
apud Antiochumnum. 6. fiipra citatum fanSla Crucis folum
nomen habet, at Bafilius Seleucienfis orat. 38. pag. 199,
diferte teftatur earn urrumque. nomen , Sc RefurreSlionis
Sc Crucis fuo tempore geffifte. inavv/Mis rm ozo-ntaa
o» Ki/fj« tpe&vea vtw , ri swj>S «A» Atyo Kj #
ivaednaf. Appellabatur preterea Martyrium. Epifcopi
qui ad dedicationem ejus convenere, in epiftola ciijus
initium ab Athanafio in Apologia contra Arianosnum.
S4. refert ur, dicunt fe convenille cm th d.<pn&el n
tm-mfi* Metpjvptx, ad confecrationem Martyrii Salvatoris,
Eufebius eamdem appellationem rribuit lib. 3. de vir. Conft.
cap. 40. my -J Toy itoy, ou.viphe aya&tcias cvafy.t a.ylsy f/jpnv-
tioy ßaoiAiuf. Hoc templum tamquam S a l v a t o r i s r e s
u r r e c t i o n i s evident t e s t im o n iu m Imperator
exftruxit. Ludit perlpicue in vocem ffpTv'eiov, quse 8c Ec-
. defix nonien erat, &fignificat Teflimonium. Difertius lib.
4. cap. 40.4 5. Sc 47. Poftremo loco, Afj.fi to jxv»(m to an-
Detoy, to fj.ayvjej.oy ßetaihtve apn^aiffi. circum falvatoris
monumentum Imperator Ma r t y r i u m confecravit : ut
- omittaminferiptionesgrXcäscapitum z 8. 30.& 3 3.lib.3
cap.40. Sc 46. Sozomenus lib.z. cap.z 6. eamdem bafilicam
puyt MofTvctov didtam elle teftatur. Vidimus fiip. n. 6. Eu-
cherii teflimonium, b quo hsc fua verba conflavit Beda de
locis fandlis cap. 1. Primum de locis fanSlis pro conditione
platearum divertendum efl ad ecclefiam Conftantiniatoam qua
Ma r t y r i u m appellatur. Hanc Gonftantinus imperator, eo
quod ibi crux Domini ab Helena matre ejus reperta fit, ma-
gnificoS3 regio cultu confhuxit. Sed tellem hujus appellation
s dabo oitxni exceptione majorem, Cyrillum qui cat. 14.
hum. 6. Gölgothanam Refurredlionis bafilicam, non external
m ecclefiarum more ecclefiam appellari ait. ..fed mar-
tyrium; eoque trahit illud propheticum Sophon. 1 11 . 8.
. jExfpeSla me dicit Dominus in die refurreSlionts mea, dtpiap-
•svetov in teflimonium, quod grace martyrium didtur. Re-
vera cum martyrii appellatio ecclefiis tributa inde ducatur,
quod ecclefia: folerent fupra tumulos martyrum, in loco
paffionis eorum, Sc ad celebrandam eorum teftimonii glo-
riam xdificari : i tribus ecclefiis Refiurredtionis, Nativita-
tis, & Adfeenfionis in honorem Chrifti myfteriorum Jero-
folymac velprope ab Helena xdificatis, fola Relurrechiohis
bafilica Chriflo martyrum capiti, in loco martyrii & paffionis
ejus, 8c ad ipfius tumulum conftrudta, Martyrii nomen
•habere pofrerat. Iliad Martyrii nomen ab Eufebio interdum
landlo fepulchro potiffimum attribuitur. Ait lib. 3. de vit:
Conftant. cap. z8. cum fimdlum fepulchrum quxreretur,
effofla Sc exportata materia qua abditum fuerat, Refurre-
dlionis falvatoris martyrium praiter fpem apparuifie : ewio
Jh Kcivoy n oifjvoy madyioy d otoDfiov dyctedmaf ftapiuetoy
* craf van» dytipeuvito. 6c cap. 3 3. de EcclefiaRefiirredtionis
circa fandlum monumentum conftrudta: ^ y&f
<wto to oormetov fjoyvj'ejov u via yÿ/nMivctCyio IifeauMfj. A d
ipfum fervat or is noflri martyrium nova fabric at a efl 9cm-
falem.
14. EcclefiaRefurrectionis Hierofolymitanarum omnium Ecckfixhu-
caput ac præcipua fuir, in hac fedes epifeopalis ; omnes pene jus fonuna,
lynaxes 8c catecfiefes habebantur, pofthabita etiam fupc-
riore Apoftolorum in monte Sion ecclefia, quæ adventu
landliSpiritus in Apoftolos confecrata erat; ex Cyrillo cat.
16. num. 4. In ea jugis à cantoribus plalmodia perageba-
tur ex cat. 13. n. z6. Primiim ann. 615. Hierofolymâ à SubCofrohe
Perfis capta cladem quamdam fubiit, inde afoorrata çruce, violata, ac
S. fepulchrum five Anaftafim diruiffe dicuncur, injedo in U^atg°^
illud igne. fed modeftus non multo poft ruinas illas repa- ^ 3’
t'a vit, ut ex Eutychio commempravimus fiip. n. 6. Omarus
Saracenormn princéps, urbe circa.an. 340. occupafa, chri-
flianorum pepercicecclefiis,earumquenullam in fuæfuper-
ftitionis ilium convertere voluit : tantum in loco ubi fuerac
Judæorum templum, novum ipfe fibi ac fuis erexit, ex Eutychio
annal.tom. z. p. Z84. & Z87. Varia fecundum Ca-
Jipharum Jerofolymæ imperantium mores, chriftianorum
fortuna fu it ,doneeHequenCalipha cxÆgypriorum Mu-
hammédanoruitx feda, anno Domini 1011. ecclefiam Re- • Deftruda
furredionis fub Orefte patriarçha fuo per matrem avunculo a° Hequen
à fundamentis eruit. Quern eventum his verbis deferibit an’ 101 *'
Guillelm. Tyrius Belli lacri lib. i.eap. 4. Hie inter cater a
ecclefiam Dominica RefurreSlionis, qua per venerabilem virum
Maximum ejufdem loci epifeopum, pracipiente Domino Con-
flantino Auguflo adificata fuerat, ( dixilïèr potins abfoluta
(3 dedicata ) pofiea per reverendiffimum Modeftum tempore
domini Heraclti reparatafunduus dejici mandavit. Cujus ,
pracepti referiptum quidam ejus procurator, Hyaroc nomine,
ad fe direSlum fufeipiens, pradiSld ecclefia ufque ad folum
‘ dir ut a juffionem regiam effeSlui mancipavit. Narrat idem RexéiScaék
cap. 6. lublàto è vivis nequiffimo principe, filium ejus an. 1048.
Daher, adpoftularidfeem Romani Grxcorumimperatoris,
Hierofolymitanis earn ecclefiam reædificandi poteftàcem
concelfiflè ; Fideles vero inopia conHidatos Conftantini
Monomachi qui Romano fiicceflerat fubfidium implora-
vilfe. quo fumtus fixppeditante, earn, inquit, qua nunc Jerofolymis
eft fanSla RefurreSlionis adificaverunt eccleftam,
anno ab incarn. Dom. 104-8- poftquam autem dira ta fuerat 37»
Fadum id fiib Nicephoro pàtriarcha. Ecclefiam porro non
iniifdem fundamenrisquibus.eratprior collocaverunt,fed
circum Sc fiipra landum monumentum. ita loquitur author
idem lib. 8. c. 3. In eodem quoque ( monte occidental! Sion,)
fed in devexo quod ad Orientem refpicit ,Jita eft fanSla RefurreSlionis
ecclefia , forma quidem rotunda. Qua quoniam m de-
clivo pradiSli mont is fit a eft ^ ut clivus eidtm eminens S3 con-
tiguus ecclefia pene fuperet altitudmem, (3 earn redd.it obfeu-
ram ; teSlum habet, ereSiis in fublime trabibus S3 m<ro arti-
•ficto in modum corona context is, apertum (3 perpetuo patent ;
unde ecclefia lumen infunditur necejfarium : fub quo hiatu
patulo falvatoris pofitum eft monumentum. Idem refert Jacobus
Vitriaçenfis hill. Jerofolym. cap. 61. In loco Dominici
fepulchri chrtftiani artificiofo opere, decenti fihemate , forma
rotunda, mo tantum foramine fuperius apertam Dominica
RefurreSlionis ecclefiam gloriofam conftruxerunt, qua infer.
fanSla (3 venerabilia loca non immerito obtinet princtpaium. Latfiug
Addit Guillelmus loco citato ante noftrorum Latinorum « amplifiez»
in Jerofolymam introitum , locum Dominicæpaffionis qui
dicitur Calvariæ five Golgotha ; 8c ubi eriam vivificæ cru- «
cis lignum repertum fuiffe dicitur; & ubi etiam de cruce ,e
depofitum falvatoris corpus unguentis & aromatibus did- ,e
tixr deliburum & findone involutum, extra prædidæ Ec- «
clefiæ ambitum fuiflè oratoria valde modi«a. fed poft- „
quam^oftri opitulanre divina gratia urbem obtinuerunc M
in manu forci, prædidum ædificium vifum eis angullius ; w
& ampliata ex opere "folidiffimo & lublimi admodum cc
priore ecdefiâ , intra novum ædificium, veteri concinuo „
Ôc inferto, prædida loca comprehendiiïè. Hic hujus hifto- „
riæ finem faciam, quæ jam nihil ad Conllanriniariam ecclefiam
adtinet. Cætera qui volet, ex itinerariis Jerofoly-
miranis, acpræfentis Paleftinæ ftatus deferiptionibus ac-
cipiet.
H h h