bewerkt en gebmikt worden, heeft Twenthe vier ijzergieterijen,
tevens machinefabrieken, te Enschede, te Hengelo, bij Almelo en
te Borne, maar hoewel dezen het hunne tot de nijverheid en de
welvaart bijdragen, behooren zij niet tot de eigenaardige T wenth-
s che industrie en vereischen derhalve ditmaal geen afzonderlijk
bezoek. Een machinale houtfabriek is bij Hengelo in aanbouw.
Wat zij worden zal, moet de toekomst leeren. Wij kunneii nog
niet meer dan den schoorsteen en het half voltooide muurwerk zien.
Laat ons de bewerking der katoen gadeslaan van het oogen-
blik af, waarop het in ruwen Staat in de balen aankomt, totdat
het zorgvuldig bewerkte fabrikaat tot verzending gereed is. Met
de spinner i j hebben wij dan te beginnen. Met welke? Dat kan
ons, als leeken in het vak, onverschillig zijn. Er is eenig verschil,
naarmate de fabriek is ingerigt voor het spinnen van inslag- of
van kettinggarens, maar ’t is ons niet zoozeer om enkele details,
als wel om een overzigt van het geheel te doen, en de Twenth-
sche spinnerij en, hoewel ongelijk van grootte, zijn in de hoofd-
zaak ingerigt naar hetzelfde systeem.
Reeds van buiten is de spinnerij van de weverij te ondersohei-
den. Als hooge, stevige gebouwen rijzen de spinnerijen op, ter-
wijl de weverijen veel lager zijn, maar ook in den regel vrij wat
meer ruimte beslaan. De talrijke schuine daken, aan de.eene zijde
van glas voorzien, zijn daar eigenaardig, want vooral de bont-
weverij eischt veel licht.
Hebben wij de machinale garenspinnerij te Gouda bezigtigd,
dan vinden wij in de katoenspinnerijen wel het een en ander,
wat ons daaraan herinnert, maar toch ook veel nieuws, want de
katoen vereischt veel meer bewerking dan het vlas, omdat de
vezels veel korter zijn en de noodige zamenhang en sterkte dus
vrij wat moeijelijker te verkrijgen is.
Wij komen eerst in een vertrek, dat in den regel vuurvast ge-
bouwd of wel geheel afgescheiden van het hoofdgebouw is opge-
trokken, omdat hier gevaar bestaat van brand. In dit vertrek
heeft de eerste bewerking plaats van de katoenvezel; hier wordt
namelijk de ruwe boomwol, zooals die uit de balen te voorschijn
BE VOOESPINMACaiNES. 4 3
, — 0 o" > o »uiui vau watiidj upgeroia,
om gereed te zijn voor de verdere bewerkingen in het hoofdgebouw.
Het brandgevaar, waarop gewezen werd, bestaat hierin, dat
steentjes of andere harde voorwerpen, die in de grondstof mog-
ten aanwezig zijn, met de tot zuivering dienende ijzeren vleugels
in aanraking komen en alligt vonken verwekken. De noodige
voorzorgsmaatregelen zijn genomen, om dit gevaar terstond af
te wenden.
De bedoelde rollen katoen komen nu op zoogenaamde k a a r d-
ma c h in e s , die de grondstof nogmaals zuiveren en tevens in den
bandvorm brengen, ongeveer ter breedte van een’ vinger. Vervol-
gens passeeren deze banden — die door de machines spiraalsge-
wijze in blikken bussen worden gevlijd 4 verschillende cylinders,
waar, door herhaalde verdubbeling en versterking, de vezels
m de lengte-rigting van het band worden gelegd.
Alsnu doorloopt de katoen een drievoudige bewerking op
de voorspmmachine, ten einde steeds dünner te worden en tegeij
door eene flaauwe draaijing meer onderlingen zamenhang te
ver rggen. Het band, dat daardoor den vorm van een’ groven draad
heeft aangenomen, wordt op klossen gewonden en gebragt naar
de eigenlijke spmmachines, waarvan twee soorten voorkomen. De
oudste soort is de zoogenaamde Twistle of wa t e rma c h in e (vooreen
door waterkracht bewogen), waarop het zoogenaamde wa-
t e r twi s t of harde kettinggaren gefabriceerd wordt. Deze machine
behoort tot het systeem-continu, d. w. z. het garen wordt tege-
ij gesponnen en op klosjes gewonden en spint derhalve „zon-
r op ou en . Deze soort is nog zeer in zwang en wordt voor het
leveren van zeer sterk, zij het dan ook ietwat schraal garen bij
en°Zonen S K l h Van d® Heeren 11 R Gelderman
e ldenzaal is geheel op dat systeem ingerigt.
ient iv r r ° rt Van SPinmachine is de zoogenaamde mule -
wordt ■ seif n°r 8 ^ te^fnwoordlg > automatisch ingerigt, genoemd
Dit » » ■ » , W -
schelijke tu..rk , nd' t at'via^ |i-',dt W g in g e n zonder men-
usschenkomst moeten plaats hebben. In hoofdzaak be