W0EB.DBN IN ÏA.NDSCHAP.
De Ev Luthersche gemeente te Woerden dagteekent reeds
van den tijd van Johannes Pistorius; de woorden, die h j er
gesproken had, waren er eveninin vergeten als zijn marteldood.
De Hollandsche slotvoogd schijnt de regten der Keizerlijke Ma-
iesteit tegenover de eischen der geestelïjkheid gaarne te hebben
gehandhaafd. Hij had Pistorius in der tijd vnjgelaten, toen hi]
een voorwendsel vond; hij had een zekere Cornelia, „des kosters
dochter” , dus waarschijnlijk Pistorius’ zuster, die, van ketten]
beschuldigd, op het slot gevangen was, tot- groote ergernis van
bisschop Hendrik van Beijeren ontslagen. Vooral waren de om-
standigheden er günstig, sints de stad aan hertog Erik van
Brunswijk in pandschap was gegeven. Deze had m den slag van
St Quentin een fortuintje gehad. Twee Eransche edelen van hoogen
rang waren zijn krijgsgevangenen geworden De een was de
Maarschalk de St. André, als de tweede wordt door sommigen
Anne de Montmorency, connétable van Erankrijk genoemd,
maar deze werd, volgens Motley’s verhaal, door een’ ander ge-
vano-en en in handen van koning Pilips gesteld, zoodat de op-
gave meer geloof verdient,- volgens welke de tweede krqgsge-
gevangene de Uijngraaf zou zijn geweest. Koning Eihps wensc e
deze beiden tot zijne beschikking te hebben, en hertog Enk g
hen over voor een losprijs van niet minder dan 122000 guldens^
Zooveel geld was niet beschikbaar, maar voor de som van 38,820
gulden, negentien en een halve stuiver - - wel geteld — wer
Woerden met zijn kasteel en aanhoorigheden aan den gelukkigen
overwinnaar verpand. Zoo kwam Woerden aan den hertog van
Brunswijk en na diens dood aan zijne natuurhjke kmderen. De
Staten van Holland betwistten het regt van dezen te meer,
daar Eriks dochter Catharina gehuwd ¡was met Andreas Dona,
die in Spaansche dienst was en dus vijand van den lande. Maar
sints Hendrik Julius, postulaat van Halberstadt, hertog tot
Brunswijk en Lunenburg, de pandheerlijkheid had geschonken
aan den graaf van Hohenlohe, den zwager van pnns Willem,
lieten de Staten de vraag rüsten, om de wille van Maria van
Nassau, en losten zij in 1617 het pandschap af. - Hertog Enk
van Brunswijk nu was der Hervorming toegedaan; onder zijne
besclierming genoten de Lutherschen vrede en velen uit den
vreemde zetten zieh met der woon in Woerden neder. Zij be-
hoefden zieh dan ook niet te verbergen, maar hielden met hun’
predikant, Cornelis van de Laer, vergadering op het kasteel,
in de oude bisschoppelijke kapel. Toen evenwel in 1566 de
koorts der beeldstormerij ook naar Woerden oversloeg en de
bevolking een dreigende houding tegen het kerkgebouw begon
aantenemen, liet de hervormingsgezinde regering onder haar
opzigt de beeiden wegnemen. Zoo werd Woerden Luthersch, en
toen de stad in 1572 de zijde van den prins koos, deed hij
de belofte, dat de Augsburgsche confessie er zou gehandhaafd
worden. Maar naar het schijnt voerden de toenmalige predikanten,
Zaliger en Vredeland, nog al heftige taal en spraken zij vooral
over de afzwering van Pilips op een wijze, die geenszins naar
den zin der HH. Staten was. Hunne afzetting en uitbanning
volgde, en terwijl zij buiten de stad onder grooten toeloop pre-
dikten, was in de stad een ander leeraar aangesteld, die verdacht
werd der gereformeerde godsdienst te zijn toegedaan. Toch
bleef de Augsburgsche confessie gehandhaafdi,-,- en bij den vrede-
handel te Breda, in 1585, verklaarden de afgevaardigden van
Woerden, dat zij bij hare, d .i. de Luthersche, religie wilden
blijven. Maar toen een later leeraar weer onder beschuldiging
van oproerigheid viel, werd hij van zijne dienst ontzet en de
kerk ten behoeve der Gereformeerden ingenomen. De Lutherschen
vergaderden toen in een stal in de St. Annastraat, totdat zij in
1646 daar ter plaatse hun tegenwoordig bedehuis stichtten. Aan-
genaam is het te midden van ’t verhaal van allerlei twisten te
mögen vermelden, dat zij in 1672 hun kerk voor de gods-
dienstoefeningen der Gereformeerden beschikbaar stelden, totdat
de afgebrande groote kerk weer hersteld was. In den boezem
der Gereformeerde gemeente zelve was intusschen ook de twist
uitgebroken. De wensch was niet vervuld, dien de burgers van
Woerden in 1610 op een sints verdwenen glas in het raadhuis
lieten schilderen: