met het buitenland volhoudt. Gij zult tevens kumien opmerken,
wat de magt is van zuinigheid in het kleine en onaanzienlijke.
Immers, als ’t van deze fabriek getuigd mag worden, dat zij,
ondanks sommige ongunstige omstandigheden, jaar op jaar haar
aandeelhouders goede vrnchten oplevert, dan is het voor een goed
deel, omdat hier niets verloren gaat. Maar er is vrij wat studie g
nadenken en ervaring noodig geweest, om het zoover te breiigen!
Ten jare 1853 werd hier een klein fabriekje opgerigt, dat in
de maand October met 19 werklieden in werking kwam. Thans
hondt zij 425 arbeiders bezig, omstreeks anderhalve ton gouds
betaalt zij jaarlijks aan arbeidsloon en werkt met een zestal
stoomketels. In 1874 verbruikte zij 6,200000 kilogr. grondstoffen
en leverde ongeveer 12,000,000 pakken kaarsen af. Bovendien
oefent zij een’ aanmerkelijken invloed uit op den bloei van de
v l e c h t e r i j v an k a a r s e n p i t t e n , die met stoom wordt gedre-
ven en nevens haar ook de fabrieken te Amsterdam en te Schiedam
van de noodige pitten voorziet.
Welwillend werd ons op ons verzoek de toegang vergund.
De Heer van Itterson, de ingenieur der fabriek, verpligtte ons,
door ons zelf rond te leiden en ons in stäat te stellen, de gan-
sche bewerking in bijzonderheden gade te slaan. Verwacht nn even-
wel geene beschrijving, die voor een’ technicus van belang zou
zijn, maar vergenoegt n met de poging, om te doen zien, wat
een oningewijd maar belangstellend opmerker in de stearine-kaar-
senfabriek te Gouda onder de oogen krijgt.
De hoofdbestanddeelen, die verwerkt moeten worden , zij'n palm-
olie en talk. Te zamen vermengd, vormen zij v e t , die uit vloei-
bare en vaste stoifen bestaat. Het hoofddoel der bewerking is, de
vaste stoffen van de vloeibaren af te scheiden. De eersten leveren
de S t e a r i n e , de laatsten g l y c e r i n e en olei ine of o l i e z u u r .
Natuurlijk moeten uit die producten ook alle onreinheden verwij-
derd zijn. Treden wij nu het eerste locaal binnen, dan zien wij,
hoe de palmolie en ta lk , dooreen gemengd, in groote kuipen door
stoom worden gekookt, om ze de eerste zuivering te doen on-
dergaan. Een dikke laag van donkerkleurig, borrelend schuim
bedekt de kuipen; wat daaronder ligt verborgen, is aanvankelijk
gezuiverd en geklaard en wordt nu met stoom naar eene hoo-
gere verdieping opgepompt. Van hier komt het vet, in vloeibaren
toestand, in de toestellen waar het afscheidingsproces begint. Wat
hier gewonnen wordt, is deels glycerine, die nog eene zuivering
moet ondergaan, deels Stearine, die nog met oliezuur vermengd
is. Het glycerine-houdend vet, zwart van kleur, wordt daarginds
met kalk gezuiverd; de glycerine vloeit af als een helder, stroo-
geel vocht, dat nu geschikt is om in den handel te worden gebragt.
Een zwart pek blijft achter, dat vroeger verloren ging,
maar waarvoor nu ook eene bestemming gevonden is.
De Stearine, die reeds aanvankelijk is gewonnen, moet nog
van het oliezuur ontdaan worden. Daartoe wordt zij gegoten in
vrij groote, platte bakken en vormt, koud geworden, reeds een
tamelijk vaste, maar toch nog weeke, geelachtig witte zelfstan-
digheid van langwerpig vierkante gedaante. Deze koeken komen
nu vooreerst in wollen zakken onder de koude pers, die met
een druk van 300000 k. de meeste oleine er uitdrijft. Deze olie
wordt opgevangen en verkocht, meest aan de bleekers, die haar
gebruiken tot het bereiden van kunstzeep; een ander deel be-
wijst als machineolie goede diensten.
De aldus reeds grootendeels gezuiverde koek wordt nu nog
eens in een hären zak aan eene tweede persing onderworpen,
ditmaal onder de warme p e rs, om er alle nog aanwezige olie uit
te verwijderen, en de Stearine, als een harde, witte, doorschij-
nende plaat, is geschikt, om tot gewone kaarsen gegoten te worden.
Is zij voor kaarsen van prima qualiteit bestemd, dan wordt
zij nog eens gekookt en geperst, om den hoogst mogelijken graad
van zuiverheid te verkrijgen. En nu is het oogenblik gekomen,
waarop de Stearine hare merkwaardige herschepping zal ondergaan.
Wij komen in eene lange, frissche, goed verlichte zaal, waar
menigte van vrouwen en meisjes in drukke beweging z ijn , een
menschelijke bijenkorf. Hier is de gieterij. Een groot- aantal toestellen,
naar op hun kant gelegde raamkozijnen gelijkende, dienen
tot het gieten van de kaarsen. In den naar boven gekeerden