de geschillen te beslechten en door de Schotters aangebragte over-
tredingen te straffen, met boeten van geld of bier. ’t Is niet ge-
makkelijk, in kort bestek een juist en geregeld overzigt te geven
van de ingewikkelde en veel omvattende huishouding in de marken.
’t Zij hier genoeg te herinneren, dat de marken hoogst-
waarschijnlijk geboren zijn uit de behoefte eener kndbouwende
en veeteelende bevolking op een’ lagen trap van ontwikkeling.
Een grooter of kleiner getal huisgezinnen van vrije mannen had
ieder voor zieh een huis, „de saalweer” , met daarbij behoorend goed
in eigendom, en het gemeenschappelijk bezit en gebruik van den
markegrond, bouw- en weiland, bosch en heide, onder zekere
bepalingen, door de markgenooten zelven gemaakt en gehandhaafd.
Wie een volle „wäre” had (een goed van zekere uitgestrektheid),
was ten volle geregtigd; een halve wäre gaf regt op de helft.
Vreemdelingen konden geen grondgebied verkrijgen. Arbeiders,
die woningen der boeren in gebruik hadden, bezaten geen regten.
Overigens hadden van ouds ook anderen, geestelijke of wereld-
lijke Heeren, in de mark hun regten en bezittingen. De lands-
vorst bezat er tal van erven. In de Veluwe had de hertog van
Gelder er omstreeks achthonderd. De abdij van Prüm had hier,
gelijk wij gezien hebben, negentien; het klooster Ter Hun-
nepe, bij Kämpen, bezat er in 1257 een goed, genaamd Beu-
ring. Koning Coenraad I I had in 1052 de goederen, die aan het
rijk waren vervallen door den dood van graaf Balderik, en daar-
onder twee mansen te Voorst, geschonken aan zijn’ getrouwen
Werner, die een dapper krijgsman wordt genoemd, wien de vorst
dikwijls in zijn nabijheid had. Aan het kapittel van Ste Maria te
Utrecht behoorde de hoofdhof van de Gieteler mark. En hoewel
de Heeren uit het magtig geslacht v a n V o o r s t geen heerlijke
regten alhier hebben uitgeoefend, zij hadden er een groot aantal
erven, zoö, dat de Heer van Voorst en Keppel de eenige „uit-
heemsche” was, de eenige edele, niet in de Veluwe woonachtig,
die werd opgeroepen „als de hertog van Gelre met de ridderschap
van Veluwe en Veluwenzoom en de stad Arnhem willen klaren
en rigten in Veluwe” . Dit maakte den toestand zeker tamelijk
4