52 OTJDE GESCHIEDENIS VAN NIJENBEEK.
lanen van hoog opgeschoten wilgen en populieren, of tusschen
welig akkermaal shout heen, een’ voormaligen rivierdijk over, tot
dat wij aan den tegenwoordigen IJseldijk stuiten en tusschen
digt gebladert de donkere muren van den Ni j e n b e e k even
zien doorschemeren. Zie goed to e , of gij zoudt, al pratend, den
grindweg volgen en het voorbij zijn, eer gij t wist.
Het slot Nijenbeek, op een’ uiterwaard aan den IJsel gebouwd
wel te onderscheiden van een ander Nijenbeek, dat aan de
Zuiderzee lag en daardoor verzwolgen i s , — wordt in oude
stukken het eerst genoemd op het einde der 13de eeuw, maar
het had toen reeds vroeger bestaan. ’t Had behoord aan zekeren
ridder Dirk van Nijenbeek, een’ man van groot aanzien, daar
hij een der borgen was der huwelijksvoorwaarden van graaf
Reinoud en Margaretha van Vlaanderen in 1286, en tegenwoor-
dig, toen in 1290 Gelderland aan den graaf van Vlaanderen
werd verpacht. Ovengens is van hem alleen bekend, dat zijne
vrouw Rekense en eene dochter Gostowe heette. Na zijnen döod
in 1296 ¡B d iu ir zijn broeder, Arnold van Vrensdorp, elders
ook Arnold van Nijenbeek genoemd, commandeur van het huis
van St. Jan van Jeruzalem te Nijmegen, het slot, met den
waard waarop het stond, met molens, visscherij, weiden en
beemden op aan Reinoud , graaf van Gelre, en in Augustus van
het volgende jaar werd deze overdragt bevestigd door Hendrik
van Reden, ridder, en Christina zijne huis vrouw, alsmede door
Pelgrim van P u tten , Hendrik van Keppel, gebroeders, door de
gebroeders Albert', Dirk en Arnold van Sinderen en Rekense,
weduwe van wijlen Everard van Enghuizen, ridder. Dezen waren
de naaste regthebbenden; de namen Arnold, Dirk en Rekense
wijzen op naauwe verwantschap met den eersten bekenden Heer
van Nijenbeek. Het goed was blijkbaar tot nog toe een v rij,
eigen goed geweest en werd nu in een leengoed veranderd.
Graaf Reinoud stichtte in 1299 een gasthüis in de stad Hattem,
toen Mon s De i , of G o d e s b e r g , ook G o d sw a a r d genoemd,
en schonk daaraan den Nijenbeek met zijn toebehooren.
In 1307 kwain hierin in zoover verandering, dat de graaf aan de
orde van het hospitaal van St. Jan van Jeruzalem, nevens andere
giften, ook een jaarrente van vijftig pond uit Nijenbeek gaf, op
voorwaarde, dat de orde op Nijenbeek, —- of St. Janswaard, —
twee priesters en een’ leekebroeder zou houden. Hij zelf zou
een gelijk getal houden te Godswaard, en vergunde der orde,
zieh te bevlijtigen, [om de kerk te Godswaard in haar bezit
te krijgen. Tot 1315 huisden dan ook St. Jansbroeders op den
Nijenbeek. Sints kwam het -i— op welke wijze is onbekend —
aan een lid der uitgebreide familie de Cock. Johan de Cock van
Opijnen, wiens moeder als eene erfdochter van Nijenbeek wordt
opgegeven, verkocht het in 1364 aan hertog Eduard van Gelre,
en deze schijnt het in leen te hebben uitgegeven aan een’ edel-
man, die bij hem in hooge gunst stond, Pieter van Steenbergen,
door bastaardij uit het hertogelijk bloed gesproten, die in
1364 Heer van Nijenbeek genoemd werd en rentmeester van
de Veluwe was. Toen kreeg Nijenbeek de bestemming, waar-
door zijn naam bekend bleef in de Geldersche geschiedenissen,
waarom het nog heden een bezoek overwaardig is.
Reeds voor eenige jaren was de noodlottige twist uitgebroken
tusschen de magtige Bannerheeren van Bronkhorst en de niet minder
magtige Heeren van der Eeze, gezegd van Heekeren. Naijver
van beide wedijverende geslachten was de aanleiding; de oorzaak
zelve van den strijd lag veel dieper. ’t Is overal, in Holland,
in Utrecht, in Gelder, de worsteling tusschen de oude maat-
schappij, die haar’ tijd heeft gehad, en den nieuwen tijd, die
onder heftige beroering komt. ’t Is de worsteling der edelen,
wier rijk uit is , maar wier macht nog geenszins is verbroken,
en der gemeenten, d ie , in ’t gevoel van hare k racht, haar aandeel
in de regering willen veroveren, overal —- behalve in Friesland —
gesteund door den landheer, die met de hulp der gemeenten
den adel onderwerpt, maar de medewerking der steden met kostbare
Privilegien en voorregten koopt. ’t Is het morgenrood der