kant van dit raam wordt een lange staaf, met een aantal -holle
tinnen kokers als franje behängen. aangebragt. Een vernuftig werk-
tuig brengt de gesponnen katoenen pit in de lengte door de kokers
heen, en nu haast zieh de vlugge werkster, haar kaarsen te gieten.
In de zaal staan eenige kuipen met eene dünne, geelachtige vloei-
stof; dat is de gesmolten Stearine, die vooral niet te koud moet
worden, of er zouden gaatjes in de kaarsen vallen. Een soort van
gieters worden met dit vocht gevuld en voorzigtig in de kokers
leeggegoten. Een kleine beweging met de h and, waardoor de ma-
chine de pit boven en beneden afsnijdt, en zie, daar wordt de
inhoud der kokers aan een’ ijzeren staaf er uit geligt. ’t Is een
verrassend gezigt. De herschepping is geschied. Als door een’ too-
verslag is de onaanzienlijke geele vloeistof veranderd in zuivere,
witte kaarsen, die in lange rijen nederhangen. Zij zijn nu nage-
noeg gereed. Alleenlijk worden zij in een ander locaal op een
soort van rad glad gemaakt, en verder in de bekende blaauwe
etui’s naar lengte en dikte ingepakt.
Gij ziet elders in de fabriek de magazijnen voor ’t. papier, en
de werkplaatsen, waar de etui’s met groote handigheid worden
gevouwen en geplakt. Zij vorderen jaarlijks voor rneer dan een
ton gouds aan papier, Ginds worden de pakkisten getimmerd;
daar worden de tinnen kaarsenvormen gegoten, beproefd, her-
steld. Ook in smederij en kuiperij vindt menig hand haar werk.
Eiders weer wordt de olie, die 'nog in den afval overbleef, door
kooking en persing verzameld. Niets mag verloren gaan. Zelfs
wat na deze bewerking nog rest, wordt verkocht. Het gaat naar
Brussel, waar eene fabriek uit dit schijnbaar onbruikbaar vuil nog
12 perc. olie drijft, maar om de groote kosten en het groote ge-
vaar aan, deze industrie verbonden, laat men hier de wijsheid
niet door de zuinigheid bedriegen.
Als het noodig is, kunnen hier 300,000 kaarsen op een’ dag
gegoten worden, 380 mud steenkool worden in een etmaal ver-
bruikt.
Kon i k u wel beloven, dat gij in de stearine-kaarsenfabriek
eene belangwekkende werkzaamheid zoudt aanschouwen, niet, dat
uw reukzenuwen gestreeld zouden worden, of dat uw schoonheids-
gevoel zou worden bevredigd, hetzelfde geldt van d e ma c h i -
n a l e g a r e n s p i n n e r i j , waarheen ik u thans uitnoodig mij
te volgen. Gij hebt ook daar zeer eenvoudige grondstoffen te verwachten,
g - vlas en hennip, — en een zeer eenvoudig product, —
gal e n , —- deels in zeer groven toestand, maar zelfs in zijn hoogste
volkomenheid nog niet veel anders dan touw. Gij moet u voor-
bereiden op een oorverdoovend geraas en op wolken van stof,
die u in neus en mond zullen dringen en zieh hechten aan uw
kleederen. Maar versmaadt gij ’t eenvoudige, vreest gij rumoer
en stofwolk niet , ' kom dan en zie, hoe menig alledaagsche be-
noodigdheid hier uit de ruwe grondstof wordt te voorschijn gebragt.
Gouda is van ouds een hoofdzetel van klein-garen spinnerijen
geweest, maar allengs was hun getal aanmerkelijk afgenomen,
hoewel nog altijd eenige honderden personen er hun bestaan door
vinden. Daar zij veel kinderen gebruiken, werd de wet, om over-
matigen arbeid en verwaarloozing van kinderen tegen te gaan,
door dezen tak van nijverheid geenszins met gejuich begroet. Voor
de fabriekanten was het dan ook een niet gering nadeel. Immers,
vrij wat werk vereischt volstrekt den arbeid van meer volwasse-
nen n ie t, en kan voor de zoodanigen ook geen genoegzaam loon
opleveren. Ook voor vele ouders was de maatregel schadelijk,
die hen van de Verdiensten hunner kinderen beroöfde. Maar van
den anderen kant is het betreurenswaardig, als jonge kinderen
geheel aan onderwijs en opvoeding worden onttrokken, en de on-
dervinding heeft het geleerd, ’ wat er uit een zedelijk en maat-
schappelijk oogpunt wordt van de jeugd, aldus in den damp-
knng der fabrieken opgegroeid. Wat anders is te wachten, dan
een bedorven en ontzenuwd geslacht, voor niets anders dan tot
den meest werktuigelijken handenarbeid geschikt! Op den duur
zal de wet günstig moeten werken : de fabrieken zullen moeten
zien, hoe zij de tijdelijke bezwaren te boven komen: de ouders