raad, dien de omtrek der stad zelve opleverde. Daar ginds wordt
de klei fijngemalen en met water vermengd; in taaije, Vierkante
blokken afgedeeld, wordt zij naar boven op de werkkamers gebragt.
Nu komen er tal van handen aan te p a s : dertigmaal moet
iedere pijp in handen worden genomen, eer zij wordt afgeleverd.
Zie hier het begin der bewerking. Bejaarde mannen rollen de
taaije specie in reepen van de vereischte lengte en geven den
ruwen vorm van den kop er aan. Anderen fatsoeneren haar in
een koperen, met hout bekleeden vorm en drukken met een
houten stop de opening in den k ö p , die tevens, zoo noodig,
hier zijn versiering krijgt in half verheven beeidwerk. Dan wordt
de steel doorgeboord met een lang ijzerdraad, en dit is het
werk, dat de meeste oplettendheid en oefening vereischt. Wie
’t gewoon zijn, gaan er verbazend handig mee om. Wie ’t pas
le e rt, boort telkens en telkens weer mis. De pijpen, die wat
fantastisch van vorm moeten zijn, worden vervolgens gebogen,
geslingerd, gestrikt, geknoopt. De klei is geduldig en laat zieh
bewerken, zooals men wil. De taak der mannen is hiermee voor-
eerst afgeloopen, en de jeügdige pijp komt in handen der vrou-
wen. De oneffenheden worden met een scherp mesje weggeno-
men, maar vooral moet nu op de gewone Goudsche pijp de kop
in de goede rigting worden gesteld. Hij wordt afgesneden en er
weer op geplaatst zooals ’t behoort, tegelijk krijgt hij het knopje
aan den achterkant, waarop het merk der pijp wordt gestempeld.
Wederom gaat zij naar andere vrouwen, die haar polijsten, anderen
, die haar met een vloeistof bestrijken, waardoor het gla-
zuur er opkomt, anderen, die haar, met vele lotgenooten, met
den kop naar beneden in holle steenen kegels plaatsen en de
ruimte aanvullen met pijpenstof. Zoo gaan de pijpen naar den
oven■ daar worden zij gebakken, later stuk voor stuk nagezien,
gesorteerd, ingepakt, verzonden. Zoo is er vrij wat handenarbeid
toe noodig, eer de pijp gereed is. De betaling gaat per stuk. De
mannen verdienen in de week van f 3,50 tot f 7,—, de vrouwen
van f 2,— tot f 3,—, de kinderen van f lj— tot f 1,50.
Wij moeten nu ook de bakkerij zien, maar vooraf nemen wij
kenms van de verzameling, die de eigenaar heeft aangelegd
waann, behalve exemplaren van alle soorten, die hij vervaardigt’
ook enkele der alleroudste producten derfabriek worden bewaard’
Zoo als bekend is, zijn deze oude pijpjes dik en zeer kort van
steel en klein van kop. Trouwens „toebaek suygen” of „drincken”
was nog een weelde, die niet ieder zieh veroorloven k o n ; en
gelijk men m het „koffijhuis” ging, toen de koffij nog niet in
het hmsgezin werd gedronken, zoo ging men in de 17de eeuw
een pijp rooken m de „tabagie” . Onmisbaar voor de pijpmakers
zijn de „pottenjen” . Er zijn te Gouda elf pottebakkerijen die
een paar honderd werklieden noodig hebben. De Verdiensten zijn
hier hooger; het werk eischt ook rneer mannenkracht. Een man
H H B H h H H t0t ^ 13,~ een j°ngen van / 3,50 tot
/ 4,50 per week. In het rumoerige jaar 1747 lagen de pijpenmakers
met de Bbttebakkers overhoop. De eersten dwongen de regering,
hun W lo f te geven tot het plaatsen van ovens in hunne
eigene fabneken , maar H bleek tot schade van beide partijen.
En met onnatuurlijk. In den oven is veel meer ruimte. en bitte
dan tot het bakken van de pijpen noodig is, en deze overvloed
wordt m m m gebruikt voor het fabrikaat van grof aarde-
werk, dat bij de boeren grooten aftrek vindt. ’t Is wel aardig het
aardewerk te zien vormen. De werkman zit op een bankje en heeft
voor zieh een rond tafeltje. (de schijf), dat hij met den eenen
voet | snel draaijende beweging brengt, en met verwonder-
lijke vlugheid vormt hij' met de hand den leemklomp tot wat hij
Een 6" kel! druk met den en er groeit een kom, een
pan een komfoor een test, die in een oogenblik gefatsoeneerd
ordt van oor of tmt voorzien en dan met een touwtje van de
schijf losgesneden. Nu verlaat het voorwerp de werkplaats , wordt
een weinig gedroogd, m- en uitwendig met glazuur begoten en
dan in den oven tot zijn verdere bestemming gereed gemaakt.
Gelukkig voor den vaardigen werkman, dat pijpen en aarden
potten breekbaar zijn. Ongeloofelijk is de menigte, die hij dage-
lijks afleveren kan!