it. Gfcn.
Anim,
l ib . i l
X.
J O A N N I S S W A M M E R D A M M Ì Ì
ad judicii acutioris libellam veritati rerum proximo
accedere videtur : quemadmodum ita
praèiverat olim Ariftoteles, qui a de Generatione
j Apum agcns fie loquitur : ” Generatio Apum ita fe
” habere videtur, tum ratione» turn etiam iis,
"quae in earum genere evenire vifuntur. Non
"tarnen (àtis adhuc explorata quae eveniant ha-
"bemus. Quod fi quando fatis cognita habèbun-
” , tur, tunc fènfui magis erit quam rationi creden-
” dum. Rationi etiam adhibenda fides, fi, quae
99 demonftrantur, conveniunt cum iis, quaelen-
” ’fu percipiuntur in rebus. Verum quot quan-
tpsque errores ifthaec Philofophandi ratio de-
mum pepererit, quotidiana docet experientia:
ut adeo iàtius profeto fit, fuat» ingenue fateri
ignorantiam,. quam innumeros male credulos,
qui omnem in libris fapientiam quaeritantes proprio
quidpiam Marte experiri refugiunt,perverfis
phantafmatibusdecipere; nifi forte potiusftatuen-
dum fit,hujiisce fàrinae homines vel duplo etiam
dignos efle tali fupplicio ; quum inquirendae
veritatis occafiones captaretemere tergiverfentur.
Poftquam igitur quodammódo perfpeximus,
quam infirmo fundamento Harveus mutationes
naturales fuperftruxerit, & quam profundae te-
nebrarum abyflb eas immérlèrit j fupereit, ut
videamus, quam craflis erroribus & palpabilibus
commends Cl. Goedartius has ipiàs inquinaverit.
Fatemur equidem lubentes, quod Xpfe folus pau-
corum fpatio annorum pìura in Erucis obferva-
vèrit atque detexerit fingularia, quam omnes fi-
mul plurium retro ièculorum Eruditi. Id tarnen
nequaquam obftat, quo minus afleveremus,
Ipfum non modo ab erroribus haud fuifle immunem,
fed vel tantos etiam commififie,. qui
vix ac ne vix quidem excufari poflunt : ut ta-
ceam, Nymphae indolem Ipfi minime perfpe-
étarn fuiflè. Verum, quoniam conilituimus
figillatim aliquando infigniorum Ejus errorum
nonrìlillos diicutere; hinc binos duntaxat notatu
digniiiimos, quibus omnia Ejus experimenta tan-
quam in lubrica & valde fragili glacie ponuntur,
nunc in medium proferemus. Nec tamen alio
id a nobis animo fiet, nifi ut veritas, cum falfi-
tate collata, tanto validior atque nudior compa-
r'eat : quo enim nudior illa proponitur, eo ad
prófligandos errores potentior eft.
Primo itaque perquam notabilis eft Goedartii
error, quando Erucam ante tempus fibi definitura
, priufquam juftum incrementi fui terminimi
attigerit, tranfmutari polle ftatuit; addens
praeterea, quod magis in perverfum feducit,
mutawaarheid
der dingen, bet naafle o&ereenkoml. Vol*
geais dit van * Ariftoteles bandelende van de Teeling
der Dyen. 99Generatio Apum(fegtby) ita fe habere
>"videtur, tum ratione, tum etiam i is , quae in
99 earum genere evenire vifuntur. Non tarnen fatis
55 adbuc explorata quae eveniant hdbemus. Quod
" fi quando fatis cognita habebuntur , tune Jenfui
"magis erit quam rationi credendum. Rationi
'»etiam adhibenda fides, //, quae demonftrantur,
!” conveniunt cum iis, quae fenfu percipiuntur in re»
i” bas. Maar wat voor groove dwaalingen deefe
manier van wysheidfoeken, metter tyt voortgebragt
heeft, leert de dagelykfe ervarentbeidi fyndehet in*
der waarheid beeter, onfe onwetenheid te belyden 4
rals een oneyndig getal ligt geloovige, ende die noit de
banden aan de ploeg flaan; door dien fe meenen al de
wysheid inde boeken opgeflooten te vinden ; met val*
febe inbeeldingen te mifieiden. Ten Jy dat tue willen
toeftemmen, indien f e moetwill'g de geleegenthee-
den, van de waarheid te onderfoeken, verfoymen ,
dat fe de genoemdefirqffe dubbelt waardig fyn.
Etnigfins dangefien b ebbende, hoe los de gront der
natuurelyke veranderingen van Harveus gefielt is,
j ende in wat voor diepe kolken van duyfterheeden dat
Je van hem is ingewikkelt: Joo laat ons eens fien
met voat groove dwaalingen, ende tafielyke onwaar*
heeden, defelve van den Heer Goedaert befoeteltis.
Ende boewel wy geern toefiaan9 dat deefe Per/oon al-
leen9 in een körte reeks van jaaren9 meer befander*
beeden vande Rupfen gefien ende ondervonden heeft f
als alle de geletterde in groot getal van eeuwen te
faamen: Soo is egter, dat by daar ontrent niet allem
niet vry is van misflaagen9 maar by heeft'er
ook foodanige begaan, dewelke fwaarelyk ontfchul-
digtkunnen werden, behalven dat hy in het alder*
minfien den aart van een Popken verfiaan heeft* Dari
alfoo wy voorgenoomen hebben, op d'een o f (Pandere
tyd9 eenige van fyn merkelyke misflaagen in het befindet
op te haalen; foo is V datwe voor tegenwoor*
dig twee vande alder aanmerkelykfie, waar door alle
ßneondervindingen op een feer gladys9ende ligtom
te vallen9 gefet fy n , füllen by brengen. Ons voor-
neemen hier in anders niet fynde, als om de waar-
hcid9 tegens de valfcheidvergeleeken fijnde, kragf i-
ger ende naakter voor tefiellen: want hoe f t naakter
voorgefielt wert, hoefe kragtiger de dwaaling over-
tuygt.
Voor eerfi dan i s 91 een feer aanmerkelyke mijgreep
van Goedaert 9 dat by gefielt heeft9 een Rupft voor
haar gewoonelyken tyt, ende eer Jy haar vollen was*
dom bekoomen heeft, te kunnen veränderen} voegen-
gen de daar tot meer der misleiding by9 datier dan eert
ftttr
S I B L Ì A N A T U f t A È;
feer manke 'ende gebrekkelyke veranderihg , geheei
vanden natuurelyken loop verfchillende, quam te ge*
ftbieden, Dan wy füllen hem ftelver hooren fpreken:
fynde fyne woorden, gefielt in Jyne befindere Aan-
merkingen vande wonderlyke veranderingen der
Rupfen, op bet twalefde. blad, in ’/ Eeerfte Deel
aldus. ” Nog heb ik gefien, (fig t hy) dat als
” een Rupfe haar tot veranderinge fielt voor
” haar natuurelyken tyd, dat is eer f t lang ge*
” noeg gegeeten heeft, ende haaren vollen was-
” dom bekoomen heeft ; dan en krygen Jy naä
” haare veranderinge haare behoorelyke gefialte
” niet, maar fyn leelyk ende ellendig, de vleu-
n gehn fyn ti kort ende verkrompen , gelyk
” parkement, dat te naa by het vttur geweefi is i
” die, anderfins in de tyt van een half mr net ge*
59 verwt ende uytgefpannen werden. Soo dat hy
99 nu die vleugelen niet en kan gebruyken, en*
99 de fyn koft niet en kan foeken, ende derhal*
99 ven veel ellendiger is dan te vooren, ende
■” längs de aarde kruypen ende vergaqn moet. En*
de vorder in fyn agtentwintigfie Bevindinge, daar*
we deefe valfchefielling fien oorfaak geweefi te Jyni
dat hy een Rupfe alle daagen met verfch voetfel te
beforgen gedwongen was; niet tegenßaande Jy haar
tot veranderinge begon te fiellen .* daar vaert hy uit
in deefe woorden. 59 Als ik een dag naaliet (fegt hy ).
ituitatioiie'm tuhc admodum mancam fieri, ßc a
via naturali prorfus recedentem. Sed audiamus
ipfiflima ejus verba, quae Tomo primo fingula-
rium Ejus obfervationum circa mirificas Erüca-
rum mutationes, pag. i a. édit. Belg, ita habent La¿
nereddita : ” Obfervavi praeterea, Erucas, fi-
quando ante ftabilitum tempus, i.e.antequäm
fat diu paftae, & perfe&um incrementi termi-
” nüm adeptae funt, ad mutationis negotium ie-
feaccingünt, debitam formam a praematura e-
* juifmodi miitatione non obtinere , ièd defor-
” mes & miferas eile 9 alis gaudere nimis curti8
” 6c contra&is, ad inftar membranae pergame-
” riae igni propius admotae, quae caeteroquin
” dimidio horae fpatio fuis nitide pigmentis in-
v,r ficiatque expandifolent. Inde eft, quod alis
” hujufmodi Eruca utij vi£tumque libi quae-
” rere nequeat, multo, quam ante,miferior,&
” humi repere & prae penuria interire coaita.
Dcinceps vero in Experimento duodetricefimo,
quo patet, falfam hanc hypothefin Ipfum indu-
xifle, ut Erucae euidam fingulis diebus reeen-
tem efeam apponeret, tametfiea ad mutationem
leie componebat,ifthaec in verba erumpit : ” Si-
% quando. perunum diem alimentum eidareprae-
termiferam, raox fefe ad mutationem accinge-
” bat t at quoniam praecox haec opera non nifi
” imperfeitum promittebat Fapilionem 9 hinc
” cibum eá appofui, quamdiu appetebat. Id e-
” nim in genere ,circa omnes Erucas notandum
” eft ^ quodilico, ac Viitu carent, mutationem
” adornent: verum, ficubi ante coniuetum 6c a
” natura ftatutum tempus cibo priventur, im-
peifeitae & admodum tenellae amutationepro-
” deunt. Unde, ut omnibus numeris abiòlutàe
evadant, tamdiu nutriendae funt, donecapa-
” bulo fponte abftineant ad mutationem lèfe prae-
” parantes. Tandem,poftquam in Experimento o-r
itavo exemplum exhibuerat, e conjeitura progna-
tum, Papilionis noiturni, qui exlpfius judicio im-
becillior erat, quoniam jufto citius confuetum ei
pabulum füerat fubtraétum ; in Experimento deinde
nono & quinquagefimoTomi primi, & poft-
modum iñ trigefimo Tomi fecundi,ipfum quafi
fontem aperit, e quo errores hofee deprompfitr in
Experimento namque quinquagefimo nono Ani-
malculum valde miferum jquod nec Eruca eft, nec
Bapilio nodturnus ,juxta Phantafiàe fuae dudtum
delineaiis haec fubjungit : ” Ratio eft quia Eruca
jufto maturius ad mutationem lèie compofuit,
’ antequam latis comederat. Quum vero ifthoc
ratiocinium Ipfi quam evidentilfimum, 8c extra
omnem dubitationis aleam pofitum elfe videretur ;
hinc
hem eeten te geeven9foo begon hy Jig datelyk
99 tot veranderinge te voegen, dog door dat Jet*
99 ten foude een onvolmaakte Uyl gekoomen heb*
99 ben 9 ende daar om g a f ik hem eeten foo
99 lang als hy wilde. Want dit is in -Hgemeen
99 in alle Rupfen aan te merken , dat foo haafi
” haar de fpyft ontbreekt 9foo gaan f t haar tot ver-
99 anderinge begeeven: maar indien f t voor haar
99 natuurelyken ende gewoonelyken tyd haar voet*.
99 Jel mijfcn, foo koomen f t na haare verande*
99 ring onvolkoomentlyk ende feer teer voorti
99 Maar rnoeten om haar vollen aart te hebben, foo,
99 lang eeten tot dat f t van ftlft ophouden , en*
99 de Jig tot verandeving fiellen. Eyndelyk hoe-
welhy eengegift voorbeelt geeft, in fyn agbtfie Be*
vindinge, van een \JylkeH,ofte nagt Cappelleken,het
welk, om dat het te vroeg van fyn gewoonelyk voetfel
was ontrokken geweefi, naa Jyn oordeelfter teer was;
foo is V dat hy in fyn negenenvyjtigfie Bevinding
in 't Eerfte Deel, ende naderhand in fyn dertigftt
Bevindinge in 9f Tweede Deel, als tot de oorfoak +
waar uyt hy deefe valfcheeden getrokken he f t , komt.
Seggendein fyn negen en vyftigfte Bevindinge, al*
waar by een feer ellendig Dier, dat nog Rups nog Uyl
ofte Nagt kuppelleken is, naafyn inbeelding komt te
vertoonen: 99 de oorfaak is om dat hy ( te weeteft
H z * S l