C A P V T IX .
De dispositione .
A
I * edificiorum parres sunt tres: dispositie» 3 constructio , venu-
stas . Dispositio est areae , vel soli, et fundamentorum descriptio.
C A P V T X.
De comtructione.
C *■ ' “—Constructio est laterum , et altitudinis aedificatio . Constructio
autem , vel structio vocata eo , quod instringat, et cohaerere faciat,
yt lapides luto, et ligna, et lapides inuicem sibi. Nam et intinctio
feiri in aqua strictura est. Nisi enim candens tingatur, stringi, et
cohaerere non potest ferrum . Item constructio a multitudine lapi-
duin , et lignorum dicta: vnde et strues . Aliud est enim aedificatio
, aliud instauratio . Nam aedificatio noua constructio e s t . ln-
stauratto vero, quod reparatur ad instar prioris . Nam instar veteres
pro similitudine ponebant . Inde et instaurare dicebant.
2. Constat autem constructio fundamento, lapidibus, calce , are>
na,etlign is. Fundamentum dictum, quod fundus sit aedificii. Idem
et caementum a caedendo dictum, quod caeso crasso lapide surgat.
3 • Lapides in structuris apti, albus, tiburtinus, columbinus ,
fluuiatilis, spongia, rubrus, et reliqui.
4. Albus lapis, alius durus, alius mollis. Mollis dentata serra
Cap.X. n .i. Nam intinctio ferri in aqua lad. lib. 1. cap. 10. Quo de gensre lapistrictura
e s t. Mcndosc V. CC. instructu-
r a . Mos enim frequens librarior. gothi-
corum in i i s , quae ab s incipiunt, vel ad-
dere , v e l detrahere etiam i , v t in storia
pro historia, Spania pro Hispania . Haec
vero eo pertinent omnia, v t constructio
s i t , quasi constrictio , el instruction quasi
instrictio , seupotius structura , quasi strictura,
de qua sup. lib. 16. c. 21. GRIAL.
Ib. Instauratio vero quod rep. E Seru.
Aen. 2. ad v . Instar mont. eq. GRIAL .
Ib. Instaurare ab instar deriuant etiam
Varro , et Festus . AREV.
3. Lapides in structuris apti. E P a ldum
Plin. lib. 36. c . 1 2 . Sed videndum,
an Isidoro cum illo satis conueniat. GR.
lb . Grialius ita distinguit, albus utilise
tin us columbinus , fluuiatilis : ita alii
editi, nisi quod fluuialis habent pro fluuiatilis.
Melius videretur albus, tiburtinus
, columbinus fluuiatilis, aut fluuialis
ex Palladio lib. 1. tit. 10. Calcem quoque
ex albo saxo duro , vel tiburtino , aut co-
lumbino fluuiali coquemus, aut rubro , aut
spongia etc. Verum Isidorus, vt ex se-
quentibus p atet, non .solum tiburtinum
a columbine , sed vtrumque a fluuiatili
distinguit. AREV.
secatur, tractabilis in opéré e st, ita vt in eo , quasi in ligno ,
literae scribantur.
5. ’tiburtinus a loco Italiae dictus, qui dum sit ad fabricam
fortis, vapore tarnen dissilit.
6. tophus aedificiis inutilis est, ( fundamentis aptus) mortalitate, et
mollitie. Ex aestu enim, et halitu maris feritur, et verberatur imbribus.
7. Arenatius lapis concretus maris arenis, hic et bibulus dici-
tu r . Seruat enim humorem acceptum. Idem et in Baetica gadita-
nus , ab insula oceani, vbi plurimus exciditur.
8. Piperinus , subalbidus cum punctis nigris , durus , atque
fortissimus. Conchleatius, cochleis, lapillisque, et arena concretus,
asperrimus , et interdum fistulosus .
9. Columbinus a colore auis nuncupatus, natura vicinus gypso,
et mollitie simillimus.
10. Molaris in parietibus vtilis : quia est quaedam natura eius
pinguior, duraque, etaspera,ex quo etiam et molae fiunt, vnde
et nomen traxit. Huius quatuor genera, albus, niger, permixtus,
ac fistulosus.
1 1 . Spongia lapis, creatus ex aqua, leuis, ac fistulosus, et came-
ris aptus.
5. Vapore tamen dissilit . E x Plin.
Plinius ex Vitruuio , qui lib, 2. c. 7. Ti-
burtina ( inquit ) omnia sufferunt , sed ab
igne non possunt esse tuta , simulque
sunt ab eo tacta5 dissiliunt. GRIAL .
Ib. Vapore , id e s t, igni : ita enim
Prudentius » aliique multi vaporem pro
igne vsurpant. AREVALVS .
6. Tophus aedificiis inutilis . Haec
quoque des crip sit Plinius e x eod. Vitruuii
loco . Sed is locus in vulgatis Plinii libris
valde deprauatus est : in Ecclesiae Tolet.
codice sic legitur : In reliqua multitudine
lapidum tophus aedificiis inutilis est.
Quod vero sequitur in eo > mortalitate ,
mollite , malo e x Isidor. mortalitate , et
mollitie . Postremo pro exercetur halitu
maris , exestur mauult A . Couarr. Sed ex
aestu ferri potest ex Isidoro •- GRIAL .
Ib. Feritur . Plin. fricatur vento , et
verberatur imbri. Salrn. On, Complut, ve-
tustiss. feritur . Valentinus friatur, consentitque
cum Vitruuio . GRIAL.
Ib. Plinius lib. 36. cap. 22. in recen-
tioribus correctis editionibus exhibet,
mortalitate materiae . Sed Isidorus aliud
videtur legisse . AREV.
7. Fortasse arenaceus : hoc enim ad-
iectiuo Plinius vtitur . AREV..
8. Piperinus - durus, atque fortissi-
rnus . Haud ita durus Romae . Sed duris-
simus, atque fortissimus To leti, vbi mul-
tae ex eo columnae % atque arcus in au
c e , et aliis aedificiis visuntur . GR.
Ib, Piperinus , et conchleatius ab aliis,
quod sciarn , non recensentur . Pro con-
chleatius fortasse legendum cochleatus:
sed alibi etiam in mss. Isidori pro cochlea
reperitur conchlea . AREVALVS .
10. Molaris parietibus vtilis. Plin.
lib. 36. f.23. de calce\ Vtilior e mola-
r i , quia est quaedam pinguior natura
eius . GRIAL .
1 1. Sphungia . B e hac voce vid. sup.