8. Phil. c.
372 E T Y M O L O G I A R V M
portauit. Lucanus: In fratrem cediderunt praemia fratris . Item ;
Cut ceruix caesa parentis - Cederet .
5. Bella itaque dicuntur interna,■ externa, seruilia, socialia, pi-
ratica. Nam piratica bella sunt sparsa latronum manus per maria
myoparonibus leuibus,et fugacibus , non solum nauium commea-
tus intercipjentibus , sed etiam insulas , prouinciasque vastantibus,
quos primum Cneus Pompeius post multam vastationem , quarn
terra, marique egerant 5 mira celeritate compressit, ac superauit.
6. Sicut autem helium vocatur, quod contra hostes agitur, ita
tumultus , qui ciuili seditione concitatur. Nam seditio est dissensio
ciuium : dicta , quod seorsum alii ad alios eant. Alii aestimant, dis-
sensionem animorum seditionem vocari, quam graeci vocant
.
7. Quo autem differat vtrumque, Cicero docet: Potest enim ,
inquit, esse bellum, vt tumultus non sit . 'Tumultus autem esse sine
hello non potest. Quid est enim tumultus , nisi perturbatio tan-
ta 3 vt maior timor oriatur? Vnde etiam dictus tumultus , quasi timor
multus . Grauior autem est tumultus, quam bellum . Nam in
bello vacationes valent, in tuinultu non valent.
8. Differt autem bellum, pugna, et proelium . Nam bellum vni-
uersum dicitur, vt punicum . Huius partes sunt pugnae, vtCannen-
sis, Trebiensis . Rursum in vna pugna sunt multa proelia. Aliud
enim in cornibus , aliud in media, aliud in extrema acie geritur .
Bellum igitur est totum , pugna vnius diei, proelium pars pugnae est.
9. Bellum antea duellum vocatum , eo quod duae sint partes
dimicantium ■, vel quod alterum faciat victorem , alterum victum .
Postea mutata, et detracta litera, dictum est bellum. Alii per an-
5. Non solum nauium commeatus -
vastantibus. Verba sunt Orosii lib.6. c.4.
G R IA L .
6. Nam seditio . Eadem sup. lib. x.
n. 8. GRIAL.
7. Cicero docet . Philippica 8. GR.
lb. Tumultus 9 quasi timor multus .
E Stru. Aen a. ad v , gemitu, miseroque
tumuitu . GRIAL .
lb. In Ciceronis verbis nnnnulli le-
gunt maior tumor oriatur . Addit Cicero
\ vnde etiam nomen due turn est tumultus
. . . Grauius autem esse tumultum 9
quam bellum9 bine intelligi lic e t , quo-d
bello vacationes v a len t9 tumuitu non Vale
n t . A REV.
8. Vt Cannensis , Trebiensis . Ter-
mensis CC. 0. mendose . GRIAL .
9. Alii per antiphrasin . E Seru. ib.
GRIAL .
lb. In veteri editione sic legimus :
Postea detracta litera D , et mutata V in
B 9 dictum est bellum : quod pro primo
etymo dictum . AREV.
L I B E R XVI I I . 373
tiphrasin putant dictum , quod sit horridum : vnde illud , Bella,
horrida bella , quum bellum contra sit pessimum .
10. Proelia dicuntur a premendo , hostis hostem . Vnde et prela
ligna, quibus vua premitur. Pugna vocata, eo quod initio vsus
fuisset in bello pugnis contendere, vel quia primo bellum pugnis
incipiebant. Vnde etiam pugna duorum est aliquando sine^ ferro >
i t . Quatuor autem in bello geruntur. Pugna , fuga , victoria,
pax . Pads vocabulum videtur a pacto sumptum . Posterius autem
pax accipitur, foedus primum initur. Foedus est pax, quae fit inter
dimicantes 3 vel a fide , vel a fiaecialibus, id est, sacerdotibus dictum •
Per ipsos enim fiebant foedera, sicut per seculares bella. Alii foe-
dera dicta putant a porca foede, et crudeliter occisa, cuius mors
optabatur e i , qui a pace resilisset. Virgilius : Et caesa iungebant
foedera porca . Foederis partes induciae. Et dictae induciae, quasi
in dies otia.
C A P V T II.
De triumphs .
i'l O m n e regnum seculi huius bellis quaeritur, victoriis propa-
gatur. Victoria dicta, quod v t , id est,virtute adipiscatur . Hoc
est enim ius gentium, vim vi repellere . Nam turpis est dolo quae-
sita victoria . Certa autem victoria est vel occisio hostis , vel expoliatio,
vel vtrumque . Non est
10. Vnde et prela - premitur . E x
eod. Georg. 2. GRIAL.
Ib. Notatio nominis proelii varia ab
aliis traditur : neque de ratione scriben-
di satis constat . Plerique scribunt proelium
, alii ]or a e Hum , nonnulli -prelium ,
quod tamen minus probatur iis 9 qui orthographiai
« tradunt. AREV.
11. Alii foedera - porca. E x eod.
autem iucunda victoria, quae per
Aen. 9. GRIAL .
Ib. Festus : Foedus appellatum ab eo 9
quod in paciscendo foedere hostia neca-
retur . Virgilius7 Et caesa iungebant fo e dera
porca . Vel quia in foedere interpo-
natur f id e s . Seruius ad 1. Aen. v. 66.
Foedus autem dictum v e l a foecialibus >
qui olim foedales dicebantur , id e s t9sa-
cerdotes 5 per quos jiunt foedera 9 ve l a
porca fo e d e , hoc e s t , lapidibus caesa .
De etymo induciarum , aut, vt alii scribunt
5 indutiarum 9 non consentiunt ety»
mologi. Alii deducunt ab in9 vel indu 9 et
otium , alii ab induco 9 vel inductae, quod
inter arma quies inducatur 9 alii aliunde .
Vide Gellium lib. 1. cap.25- Mihi Isidoria-
na etymologia prae ceteris placet. Pro re-
silisset fortasse legendum resiliisset 9 aut
resiluisset. AREV.
Cap. II. n .i. Non est autem iucunda
victoria- reportasse. E-Se ru . A e n .x i .
ad i llu d : Sin et troianis cum multo gloria
venit - SaDguine , nisi quod apud iU