Ew wöJ'ii
Wawo
idxcien.
Gmoelm
"Vau waar
dezehe
komeii.
Haar
Naaw
P D' A M B 0 I N S C H E
de de Maan in de Maagd en de Zon in de ViiTchen , is de gewoone tyd van
hec ÌVawo, doch het gebeurc zomtyds , dat mcn ze ook wat vroeger vind , te weeten
by de volle Maan wanneer de Zon nog niet in de Viirchen getreedcn is. Zoo
komt ook niet jaarlyks in gelyke hoeveelheit het Wawo voor den dag : Want
wanneer 'er vede warrae regens voorgaan , komt het overvloedig , en men kan 't
drie avonden na malkander fcheppen ; maar wanneer 'er vede drooge en heete dagen
voorgaan, komt het weinig en maar eenen avond. Over dag kan men bekennen,
of het den zdven avond zal opkomen., want men ziet alsdan by dag zwarte
plekken in \ Zeewatcr : Ook hecfc mcn ervaren , dat het jaarlyks zeer hoog water
ftiaakt, immcrs hooger dan dagdykfdie vloed is , wanneer het rVa-<iJC> voortkomt.
Het gemccn gevoelen is, dat dir gewormte een uìtwerpzel is van de voornoemde
klippen , zoo wel die bloot fiaan , als die onder 't zand verborgen Icggen.
Immers daar zoodanige klippen niet zyn , vind men dit m w o ook niet •
H e t meeite word gevangen in den Amboinfchen Inham, omtrenc den rooden
B e r g , in de 3 UaJJhfche Eylanden, op Latiibaloìj en in Banda , als mede in de
Molukkos.
B y provifie mag het in 't Latyn heeten Vemiculi Marmi ; de Maleytfche naam is
Vericheid. ' miiTchien in die Landen nietvalt: In'tgemeen Amboinich Waw&
¿ ì L L - » 't w d k men ook voor Ternataans houd. Op Hitoe , Melatten , op Lcijg^^
daar timor, Lmr^ in de UHazzel-s, Melattonno ^ in Banda, Oek: Dewylhetnutweederl
e i i s , naar de twee volle Maanen , zoo word het cerile eneigentlykegenoemt/^fli;;«
KitfjU : het andere of groote in de volgeride volle Maan Waiz'o Bézaar. De Hitoeefcn
Ccrchihi ^^^ itiP^ei" ) en maaken 'er dneippj-ten van. Hcc cerile genaamt
nZr'Lar^^"^^ y dìt zyn klcenc wormrjes ais"e^ hoopen draaden aan malkander hang
e n d e , voortkomende by een volle Maan in Januarius, wanneer de Zon in den W aterman
gaat , dog dewyl dit niet alle Jaaren voor den dag komt , dat het ook weinig
en kleen i s , zoo word het niet vergadert i maar tot fpys voor de viiTchen gelaaren.
D e tweede en dgentlyke foorté Ìieet Melatten Tan , dat is Fifcb-Melatten , als of het
nu al tot levende vlfchjes o fkenndykefchepzelswasgeworden. Dederde heet Melatten
Lalian, dat is, Duizendbeens m'UL'o y dewyl het alsdan de gedaante van Duizendbeen
bekomen heeft ; dit komt uìc in de volgende volle Maan van Aprii, en
w o r d gehoudcn voor onbequaam om te eeten.
Men maakt groot werk in Amboina en Banda van àìiWa'Wo, en die daar aangewent
D^em, ioi7.yn, maaken'er eene groote Ickkcrny van, hoe w d het in het aanfchouwen lelyk
fchynt ; het word op driederld manier toebereidt : De cerile enfmaakdykfte manier
is , als men het verfch kookt in groene Bamboezen , waar toe menneemthet vcriche
m w o van de cerile foorte ; kat het zdve in zout waterdryven,enzuivcrtmcteenige
vuiligheit daar af , die in 't vangen of fcheppen daar onder blyvcn ; fpodt
het dan met verfch water ter degen af , neemt vervolgens groene bladeren van Sajor Songa,
fnyd ze kleen als gekurven Tabacq, doed daar by g c r a f p t e p i t , ZouE,Peper,
en , zoo gy wi l t , Ajuin en Look , mengt alies t'zaamen mct de U^awo, en doet het
in de Bamboezen , zet die by 't vuur en laatze kooken. Men eet het niet alleen, maar
tot Vifch en andere koi l , en dan moet men 't nog eeril doopcn in Bocajjan of andere
fauiTe , dan geeft het eenen lekkeren geilen fmaak, a!s het te vooren maar ter dege
.gezuivert is, van houtjes , kraalfteencjcs en Itukken van fchulpjes, die onder 't m -
fòlZT ^i^yven. By het voornoemde Sa^or Songa mag men mengen, of opdezdve manier
alleen gebruiken , het Sajor Pacu of FiU-x Efcuknta-, ook de bladeren van 't Hoomtje
Ligmm Aquofmn, in 't Amboins Jijwaijl, en wegens dit gebruik , het Dam LauX
genaamc. De tweede manier is om in tepeekelen ; endkgefchied,alsmenhetfchoon
gemaakte Wa-wo^ waar van men al 't water moetlaten afloopen dat het fchìer d roog wor d »
in peekd doet , met het fap van Limoen Papeda^ en zoo w d toegelloptbcwaart,dv]S
kan
R A R I T E Ì T - K A M E R , I Beek.
l-an men 't ruim ccn maand goedhouden, faiisdaar vanmaakende, daarinmen dekoit
doopt om denEetluIltcverwckken, gelyk men anders met de Bocaifanào^à; mdeze
. „on U/nrmrìp? meer bekennen, want het fchìer teene-
Een ändert
wtmìer om
peekd kan men gcen gedaante van Wormtjes meer bekennen _
maaltot llym wegfmdt , inzonderheit wanneer men het water niet ter dege laat ailoopen.
Ken ander manier om Bocaffan te maaken , is dat men 't verfch gevangene
w L o niet ved handde zoo lang het noch leeft, maar zoctjes in de korven giet, en^^«/-
zonder 't ved, te fchudden, aan land brengt ; men kookt eerll cen fop van half water
en half van 't voorfchreeven Limoen-zap op AzynmetGcraber,!.^«^««/. Ritsjes,
en, dien het lul l , ook met L o o k , engiet het als dan daar over ; daar na neemt Amboms
z o u t , rookt het over 't vuur ganfch droog, wryft het kleen en ilrooit het daar over,
bcwaart het in digte potjesdat geen lucht daar b ykomt , zoo bebt gy ccn goede Eücö/-
(an ter indoopinge dienllig, dewdke men w d eenjaar goed kan houden , hoewd
wormen ganfch wegfmdten. De derde manier van't toebereiden gefchiedmdenrook,yi,«A,,
wanneer mcn de fchoon gemaakte, en met de boven ilaande gefneedene kruiden gemengde
Wa-wo^ op een FißangM^à, dunnetjes uitbreidt , met een 2.nàcx Pißangblad
bedekt, en dan tuiTchen dun gefpleete Bamboezen, oi Gabba Gfliie« binde, over
't vuur rooil, en daar na in den rook hangt ; wanneer men 'c eeten wi l , neemt men
het tulTchen de bladeren uit, dat dan zoo dun is als Pannekoeken , breekt het in
ilukken en doopt het in eenige faus. Al het Wawo , infonderhdt het ingepeekdde
, behoud zynen klipagtigen reuk cn fmaak , daar zig. de Lidhebbers niet aan
i l o o r e n , dog word die ook meeit benomen door de voornoemde Specerijen. Men
bevind ook dat het 't water afdryft, doch het word hen verbooden, die eenige
zcerigheid aan 't lyf hebben i en wiens Beencn voi zweeren zyn moeten in zee hec
daar aan niet laatenkomen, dewyl hec meer verrotting veroorzaakt en de gcneezing
belet.
D e tweede foorte die in de volgende volle Maan opkomt ; en alreeds de gedaante^Wrf
van Duizendbeenen heeft, word wegens haar afzienlykheit niet of zelden ge-a^»,
geeten, want meii daar van wel geen zonderling letzel bevind , doch by vede eene
groote duizding en benautheit verwekt, daarom het beter is dat meo 'c geheei
en al myd. De laatlle foort vuurd by nagt in zee , gevende een hdder ligt
van zig, waarom ze te meer gefchuwt word, dewyl ze deze eigenfchap met de
Duizendbeenen gemeen heeft. Tot naarder kenniiTe van dit Schepzd, zal ik hier by
de aanteckeningen van zommige Jaaren zetten, wanneer het regie Wawo gevangenis.
Anno 1084 heeft men 't gehad den 3 , 4' > ^ynde de volle Maan
den eerilen Maart geweeft, het quam toenmaais in redelyke menigte voor t , on-^^«^
der de klippen , van den rooden Berg tot Hative Khfjil toe , men fchept het
z o o wel in de prauw zittende, als tot de midden toe in' t Water gaande , wanneer
V j u 3 gegangen
iemant van alien eene brandende Toortze in de hand houd, waar toe de hilanders«'»"^^'"^
eenebevruchte Vrouw verkiezen, alzoude zy met de Toortze in de Prauw blyven^
zitten.
Anno i68f was de volle Maan op den 20 Maart, wanneer de Zon in den Ram in-'-P'^''-
trad, voor en na de volle Maan was het zeer heet en ilil w e é r , waarom men dit Jaarióaj!'^
weinig JVawo gezien heeft, want op den 12 Maart 's,avonds,vertoonde zig dat kleene
goedje IVawo Ican genaamt, dewyl men 't zdve voor de ViiTchen laat. Den voi-.
genden wi e rd het regte gevangen, dog in kleen getal.
Anno ió8<} was het volle Maan op den 8 Maart, het Wawo wierd den 11 vzn^P'^"'-
die Maand gevangen, doch mede weinig wegens de voorgaande droogte,, hoewd
(leze twee avonden een ilerken regen voorviel.
Anno 1687 den 27 February was het volle Maan, en den vojgenden eerilen Maart4 o»airhad
het behooren de tyd van 't Wawo te zyn, doch is niets gezien , behalven eenige
Dymerige roode draaden,dewelkc geen gedaante hadden,zynde al wederom de voor-'^^^'
gaande droogte en ililte daar van d'oorzaak.
G 3 • Anno
imt'