»iWl!
f
^02 D' A M B O I N S C H E
IV. H O O F T D E E L.
S u a i i a ^ a t het voor een Metaal z^y,
Vafais een mengel ingvanverfchside metalen, gelykhet Ele^rumantiqnormt,
b y alle Oof ter f che Volkeren in g roor e achtinge ,2elft by de Por tug e e z en; en de
Inländers draagen het liever tot r ing en, dan gout . Het Is t w e e d e r l e i : Naiivum
en Artißciale , doch verfchillen beide wat van ' tgeene de fc.uropifche Autheu-
Ten befchryven. Ik zal derhalven hier zetten, gelyk het in Indien gevonden en gemerkt
Word, immers in dit ons water-lndien.
WsiTbtt Eleärut»nativumofhet na t u u r l y k Suajfa, 't w e l k me n o o k Tambagga Suajfa noemt,
t^orlf" Word alleeniyk gevonden o p het fc.i!and Timer in defzelfs Oof teiyke Landtchap yide,
HMrhot- ^^^ ^^ aa^^ien niet anders dan een rood koper, behalvendathetdigterenzwjarder
is dan het gemeene koper , met een weini g gout g emengt , 'twelk menin'tdoorkappen
gemeeulyk daar in',blinken z iet , doch zoodanig dat het koper het meeiledeel
i i i t m a a k t , «n derhalven voor een goutryk koper te houden is. Men vind het aldaar
i n a i l i e f in groote en kleine klonteren, zomtyds zoo groot, dat er acht manaan een
flukop te beur^n hebben, «nik.hebuit den mond Radja Salomen t eertyds Ko-
/,tVrv«»ning van zclf gehoort, dat voor zyne wooninge een ftuk gelegenheeft, 'twelk
el^iw^i» liy voor eenltoel.gebruikte, waar toe loo man geweeil zyn om het op den Berg te.'
YiT^Tti' '' ^^^^^ is hem door de Portugeezen in'c jaar af g e n ome n ,
geb.Mikt. en waarover de meeße oneenigheid gevolgt, is, zoodathyeindelykuitzynLand
heefc moeten vlugten. De Berg, daar in het valt, legtruim i rayl van flrand naar
't Zuiden van Adc^ zeer kennelyk aan zyne gedaante, en word by d'onze de Kopern
ermt berggeßaamt. d'Inländers verhaalen, dat op dezen berg twee^raot e witte buiiels
huis gehouden hebben, zeer wi l d vanaard, dewelkefteenenaaten, en't voornoemde
goutryke koper door den afgang weder uitworpen, waar van d ' e ene noch zoude
in 't leven zyji. Zy hielden het ganfch ongeoorloft dien bergaantetaften, maarlie-^
ten zieh vergenoegen met de klonterrjes, die de rivier uit dienbcrgontfpringende.
a f d r e e f i ja zy zouden liever oorlogen als dien berg aantetailenommyneDdaarinte
graaven. Zy hielden ditmeraal welin waarde , docbmenheeft niet vernemenkonnen >,
Mm
¿fS d-ltn
Hatt.
v A j i . dat ze eertyds ietsandersdaar van maakten, dan v i ich h o e k e n , tot datee door de Makkailaren
en Portugeezen wyzer gemaakt wierden.
In der daad is dit metaal voor geen Ele&rum , maar goutryk koper te houden,
d e w y l des zelfs vyfde deel geen gout i s , en alle w e r k e n daar van gemaakt f laanzwart
uit gelyk ander koper.
renfaee- EUBrum artificiale is veel fchoonder en koilelyke.r dan'tvoornoemde Natqurly-
'dotVnß ke, en daarom ook in v e d grooter gebruik: Hetgelykt wel rood k o p e r , maar veel
tielderder van glans en b lanke r , met een geel e we^richyn fchier als een gloei jende koo!,
w a n n e e r ' t gepolyft is. Het wordopverfcheide manieren gemaakti waarvandezede
gemeentle is, men neemt fyn gout van of ruim i s karaat, enfyn rood koper gel
y k het Japanfche is, van ieder even veel en dat fmelt men t'zaamen ? als men meer
gout neemt j zoo word hetiö^i/ÄdonkergeelenzoojTiooiniet: Andereneemen gout
en koper even veel , een qnarrje fyn zilver, en de fwaarte van 1 dubbeltjes fyn Üaal,
fmelten eerit het gout en koper t' zaamen, daar na het z i lver, en ten laatften doen
z y het ftaal daar in? doch zy moeren noch eenigehandgreepen weeten, die z y voor
ons verborgenhouden, wantonzegoutfmeden, dezemengeling wil lende namaaken»
bederven gemeenlyk den geheelen k l omp, daarom men beft by d'eeri l e manier blyft,
Depreff Deze Suaffa gepolyft zynde moet altyd fchoon en blinkend blyven , al komc
^ ' 2.out wat«r en azyn op , ja ß e rkwa t e r en Spiritus falis armoniaci, want al wat
' • zwarC
brttik
k f t
ie^eOt
viardt.
RARITEYT-KAMER. III. Boek. 203
Ewart of groen uitflaat,is geen opregt Smffa. Des zelfs gebruikt als gezegt is ganfch _ ^
gemeen by alle Ooit-Indifche Volkeren 3 inzonderheit by de Maleijers, de welke
de hoepringen daar van maken om aan de vingers te draagen j kalkdoofen in de Pi--^""-
»««¿-bekkens, blikken om hunne krilfen aan de fcheede en aan'tonderfte van' c hegt
daar mede te bekleeden, en de groote Koningen ook drinkkoppen en bekers: Men Byiekof
fchryft het zelve zoodanige kragten toe, die men voor waangeloovig zoudcagten,
niet te min is't by die Volkeren zoo ingewortelt,dat ze daar niet af te brengen zyn>
voemende op de veelvoudige ervaring. Zeker indien de helft daar van waar is, zoo
mögt men het billyk 't gout voortrekken,en' t is zoo veel wonder lyker , dat die kragten
noch in 't gout,noch in 't koper afibnderling Iteken,maareerß doorvermenging
verkrygen: Ik heb gezien,dat perfonen,die den mond verbrandt hadden met fcher- .
pe kalk, den zelven geneefden met een ring van Smffa in den mond te iteken;hierom
maken ze geerne kalkdoosjes daar van, waar in allerlei kalk onfchadelyk word:
Kenig vergift omtrent dit metaal körnende doet het zelve verbleken,vreemde koleu- En
ren aannemen en kneri lenjhet waangeloof doet 'er by,dat de drager van dit metaala/^^»,/
van veelderlei ongelukken zal bevryd zyn, en, zoo hem iets geraakt of eenige fiekte^"''
overkomt,de ring zal aan de band berüen. Daarom draagen de Maleijers en Makkaffaren
't zelve zoo geern aan hunne kriflen, en aan hunne wapenen, houdende zieh
daar door in den oorlog gelukkig,zoo lang de Hollanders hun niet overkomen, tegens
welke zy geloven, dat zelfs hunne Duivels niet befiaan können.
Des zelfs waardy, als men 't k o opt , is ten minilen het halve gewigt Van gout j ^^^^^
doch als men 't van hun hebben wi l , zoo moet men 't gemeenlyk noch düurder b e -w^^ «
taalen: Veele van onze groote plegen de Rottangs» die ze in de hand draagen , m e t £ f '
Smffa te beflaan, d ewy l het onkol telyker is dan van louter gout ,en niet te min fchoondcr
van glans is, nooit uitflaat, en de banden niet befmet, gelyk zilver doet.
Quaad Suaffa word gemaakt als men jong goud neemt van 17 o f 18 karaat , te weeten
daar onder ruim ^ deel zilver is ; want deze menging met rood koper geeft weisuaiik met
een Suaßa, het welk zeer blank w o r d , doch na 't polylten niet langer blinkt, maar^""'"'
l l r a x als men het raakt fwartachtig of donkerbruyn word,en de vingers zwar t verft,
doch f elkens als men 't wryft weder blank word: Dit is by geval gevonden door d'
ontrouw der goutfmeeden, die in plaats van oud jong gout naamen; egter hebben
deze zwarte ringen noch hun gebruik, als men rouw draagt.
EleStrum Antiquorum zoo als 't van d'oude Autheuren befchreven word , nament- mcheen
lyk een menging van 4 deelen gout met i deel zilver, is hedendaags onder dienaam^^^
niet meer bekent, want de Maleijers noemen zulk een menging dat is,
jong gout, van zyn jonge (dat is bleeke) koleur.
Z w a r t Suaffa komt uit Toi/jwwen^ii/Jo« zynde een flach van rood kope r , ' twe l k van
buiten altyd zwart is, maar als men' t wryvt , word hetkoperverwig,wiensmengin-sSfl^
ge my noch onbekent is; men gebruikt het veel tot degengeveften,beflag omRot-^^^J^",
tings en Wambais-knoopen, dewelke met goude bloempjesingeleidtofverguldt wor-'^''^rio'!
den, want het gout door *tdraagenligtäfgewrevcnword: zommige zeggen dat h e t ^ f
een mengzel van rood koper en yzer zy, andere dat het \ hart van 't roode koper
z y : De Chinezen noemendiergelykkopert^jÄHw^/iJw^, dat is, Donder-koper, en
zeggen, dat het d'oudile cn belle kern van 't koper zy , van buiten zwart uitflaände,
maar geenzints dat het van den donder afgeflagen Wierde.
Aurkhalcum fme Oricbakum Antiquorum fchynt geenzins ons geel koper of raeiiing.^
geweeil te zyn, 't welk door menfchen gemaakt word van gemeen koper met
of Chalmey g e v e rwt ; maar een goudryk koper , 't z y natuurlyk uit de Bergen gehaalt
gelyk w ybov e n van 't Timorfche gezegt hebben, 't z y door de konft gemaakt, gelyk
onze Ooil-Tndifche Suaffa is, want van dit rood Suaffa fchynen de Periiaanfche
Köningen hunne kollelyke drinkbekers gemaakt te hebben , die zy Batiahas noe'mden,
hebbende de gedaante eener in de middel doorgefnedene pompoen, waar van
C c r w y
I ' l l