'im
f H i . • '
m .
? ••
ii
• i ;
f i
F.!,
tu
1 9 8 D ' A M B O I N S C H E
G c e n e Aichmlßtfche vonden hqcft raen by d e z c d omme Inländers t e v reezeW, 200 is hun
00k de koni l van verzi lvcren en vergulden onbekent j maar z y hebbeii eenen anderen
I n o d e n handel , waar raede zy^ook de goede kenners van metalen bedriegen- Ditge
l e plaatjes •/x)odaanig bckledc%idat hecgeheelewerkiluk voor zuiver goudaangezicn
oaAekcr/
w o r a , door de coets kan mcn-Jdit niet bekennen, o f m e n -^o e a e het zoo diep weg
l l y i ^ c n , dat men op 't z i lver^ömt , daar o p men dikwils niet verdachc is • E c n l\nk
j e van de kanten af t e fnyaen o m te zien wac daar aan vail is, gaat 00k niet vail
w a n t het gout in 't doorkappen of doorfriydeu ^ h zoodanigin de fneede legt, dat
¿ ^ ^ . ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ' ^ g e e l v e r t o o n t t Z o o l g y h e t i n 't.vuur fmy t , e n tot een klompfmel t , zoo
g y ^^Iver daar af: Oe naallc w e g dan i s , dat men het fatzoen leert kenn
e n . ^ h e t welke de g ewrog t e i t akke n hebben, waar vani k cwee foorten heb leeren
Reonen. / '
eerße. Het cerile a n g eme eni i e is» dat me n Amboinf che goude Slangen n o emt , zynde van
- ge m a a k c , fchier als d e beenderen uit d e n rugge-graat van een Slang, uit dunr
r c - b w c t e n m raalkander gefchakelt^enaande eindenmet twee Slange-hoöfden voor-'
2 i e n ; deze kan men noch eenigzins aan 't gewicht bekennen; want ze vallcn veel
ü g t e r dan het maiiiev g o u t , 00k zyn ze in 't voelen nooit zoo koud als het waare
H e t tweedc fatzoen zyn diergeiyke Slaligen, niet uit wervels g ema a k t , maar een
d o o r g a a n d e ketting, wiens draad in ' t kruis gevlogte« is o p de manier als e e n rugge,
graat uit den vifch Serdijn of H a r ing j hier van zyn zommigcookui t zuiver zilverge"
m a a k t ; en van buiten met eenigeverw gedgeverwt,'twslkmenegterdoordetoets
l i g t bekennen kan: Deze twee fatzoenen wierden eertyds in Awhoina veel gemaakr
d o o r d e g o u d fme e d e n , die t e Ihamahoe woonden, en z y n onde r den g eme ene n man noch
g e n o c g z a am te v ind en; maar zoodaanige Slangen, dievan draadwerk gemaakt zyn
w o r d e n niet ö fzeldenverval fcht , diemendanvoordatgeenemagaanneemen 'twk'
^^ t o e t s u i t w y a De goude krishegten moet me n zoodaani g aannemen ^ dat z e ¿ a a r een
?F «Pg^^^'^ ^^nig hers,
g e l y k ook de hoofden van de voornoerade Slangen zyn. Als men in d eZuid-Wi e r
l^ilanden gout handelt, daar vind men groote fchotels en tafelborden, dewelke gout
f c h y n e n , doch zoo dun zyn als k lat ter-gout , en van flecht alloy; echter noch al bet
e r dan de maflieve I tukken, die z y U aldaar t o onen, vermitsdezelvemetgeelkoper
v e r m e n g t zyn , 't wel k een fnoode vermenginge g e e f t , en tot alle werken onbe.
quaara is.
I I . H O O F T D E E L.
Water'Proef ^an gout en z^iher.
v a ' J r i T ^^ gefchiedeniflen is bekent, dat ArcUmtäts Bouwmeeiler des Konings
i { l^ieronis te iyracufa de eerfte uitvinder is van deze koni t , doch z y is nooit
ä J S ' ^^^^ ^^^^ ' ^^^ ^^^^^ ^^^ ^ ^ ^ g^'oofe k lompen gouts e n zil.
' ve r s d a a r t o e hebben moet , andersdeels om dat het water zieh zoo buikt
f w e l t , e n a l s e e n b o g t m a a k t buiten en b o v e n het v a t , als m e n het gout daar in doe t nam
e n t l y k als men met kleine ftukken handelt, zoo heb ik dan myn heureka hier by
Eutiaft flellen, ho e men zulke proeven met kleine parthyengoutenzilverzalin'twerfc
ftellen,' wei;te weeten, dat de itukjes van gout en z i lver, die men toetfen w i l , ten
f ü n f t e n z o n f e n moeten fwaar z yn, en tot iUafjes en andere mallieve klompenmoeten
R A R I T E I T - K A M E R . I I I B o e k . 1 9 p
ten gcgoten zyn: Hier toe worden vereifcht zekere toeflellen, waar uit dan eenige
g r o n d r e g e l e n gemaakt w o r d e n , en daar o p het w e r k zelfs v o l g t , namenrlyk.
E e r f t e toeftel,
N e e m van' t fyni legout , datgyhebben kunt , en nietbeneeden d e23 karaaten zy,
f y n zilver en fyn koperaües tot Itaafjes g e g o t e n , enaanheteene eind plat, neemc dan .
ook week'wax , bekleed daar medede voorfchreve itaafjes eerf tmet olye gefmeertji-wxw».
dat z e glad uit en ingaan, fnyd de formtjes boven.af , dat ze met het platte cind gelyk
w o rden, laat het wax koud en llyf w o r d e n , en neem de llaafjes dan wederom
uit: De ßaafjes moeten te vor e n net gewogen zyn, waar toc ikgebruiktheb medicinaal
gewigt van i o n f e , houdendeS'drachmenofquintenen^Sogrein: lederdrachme
houdt ^ fcrupelsoföogrein: leder fcrupel houd 20 grein; eniedergreinheeftde
f w a a r i t e vaneenwi t t e peper korl of x korls gepelde rys; een pondgemeen of zilver
gewigt is ödr a chmenfwa a rde r dan löonyen medicinaal gewigt,
T w e e d e Toeilel.
V u l de voornoemde formtjes met water zoo vol gy kunt , ftort het zelve in een D^i^ndt
k o p j e o f fchaaltje, weeg 't zelve net jes, en teken ieders gewigt byzonder aan : ßy
vQorbeeld o m van't gout te beginnen. Ik heb een itaafje van fyn g o u t , van ruim
23 karaaten, wegende 3 ongen min i j - grei n o f 71 fcrupelsfchaars, of gr e i n ,
doch d ewy l v y f greintjes gout zoo weini g watcrui twerpen, zoo neem' ik het op 71
fcrupels n e t : Het water in 't v o o r n o emd e waxdoosje gaande w o r d bevonden p o grein
te w e e g e n , zeg nu naar denregel vandr ien, 71 fcrupelsgeeven aan water po greinj
wat g e e v e n 2+fcrupel s of een on^e? maakt j o i grein.-
E e r f t e Regel .
D e w y l uit 't v o l g ende wer k b l ykt , dat het water f chi l van karaat tot karaat o p een oti-'^^^^^
f e gout bedraagc ruim een grei n water s , zo maake ik hier uit den eeriten grondreg
e l , dat een once fyn g o u t van 2 4 k a r a a t e n , 't w e lkmenCape l l e - goutnoemt , a an water
u i twc rpt i p g rein, en ik maake daar uic het volgende tafeltje;
Karaat. Wa t e r . Ka r a a t * "Wa t e r .
24, . - - - . Z9 grei n . . _ - 36
2-3 30 V - - - - 37
22 31 lö - - - - 38
i t if - - - - 3P
1 0 - - - - - 34. 14 - - - - - 40
1 9 - - - - - 13 _ - _ _ 41
AI het g o u t , datmeer zilver houdt dan de ka r a a t raede brengt, word geen
gout m e e r , maar g o u d r y k zilver genaamt.
D e r d e toeftel,
E e n itaafje S iams z i lver w e e g t 3 o n f e n 2 q u i n t c n 2 f c r u p e l s , of 80 f c rup e l s ; zyn wax-
¡brmtje h o u d t aan w a t e r eerÜ 3 d r a chme n 5 g rein, o f 18 y grein: Zeg nu naar d e n regel,
So fcrupel s g e e v e n i 8 j g r e i n w a t e r s ; watgeeven 24fcrupels? maakt 5-5^ grein.
T w e e ^
' M 4