m
s
I
1 4 - 2
D ' A M B O Ï N S C H E
D« 4'f
¡0'>rt, h y
L-tier D.
De
is ganfch wi t , o o k met ydc le f chubben: D e v i e r d e i s k o r a a l e n mini e - root l ; r ommi g e
o o k c i t roeng e e l , dieper g e pl o o i t . en ruig g e k a r t c l t o p d e p l o o i j e n ; d o c hwo r d z e l d e n
g e v o n d e n , en da a rom voor een g root Ra r i tei c g ehouden. , , , .
lf',iar di
pvoud^n
worden.
I V Raäula, een R a f p e , de z e is g e f o rmc e r t a l s o f men een J a c o bs Schulp i n twe e n
g ^ d e e l t h a d , te « x e t e n , ?.an d' e ene zyde r e c h t , aan de andere r o n d , diep gevoorent
o f g e t a n d t , en da a renboven gefchubt a l s e e n R a f p e , ganfch wi t , en zonde r l f chi lde .
ry E e n k l e inde r f o o r the e f c f yne r k ämme n , cnhe e l k l e ine f chu bbe t j e s , g e l y k e enf o e t -
vei! me d e wi t ; be ide vallen z e ligt van ma lkande r , als het zwa r t e bandje br e ekt .
V . TeBmculus vulgaris. Ma l e i t f ch, we g ens ha a r e g eka r t e ldekant en
het -getande yfer g e l y k , waar me d e men de Ca l appnsnoot en r a fpt : in 't Chine e f ch, Harn-,
d e z e is g e t andt gelyk de v o o r i g e . do ch de plooi jen zyn r o n d e r , e f f ene r , en niet gek
a r t e l t , of een we inig r u i g , en de voor ens daar tuiTchen zyn fmal : De fchaal i s ronda
c h t i g e n hol o f bul t i g , z o n d e r o o r e n , maar met g eka r t e lde k ant en, die dicht op mal«
k a n d e r i l u i i e n , e n de f c h a a l e n h a n g e n a c h t e r m e t d i e r g e l y k e n z w a r t b a n d j e a a n m a l k a n -
d e r , 't we lk g ebroken z y n d e , z o o wi l len de fchaalen nieC me e r aan ma lkander hegt
e n ; v a n v e rwe z y n z y v a a l e n v u i lwi t . met we inige zwa r t e i l i p j e s , dewe lke dr ie dwar s
vinger s g root wo r d e n , zy zyn in de midden van den fchaal ci t roengeel , c n op de plooijen
me rke l yk gekarcelt . Zy hebben veel vl e c f ch, en houden zieh op onder 't z a n d ,
doch by laag wat er komen ze b o v e n , openen haar fchaal , en ga apenna een fachten wind.
!n dit g ewe l l is het vleefch wat ha r d, en tot den k o i l niet zeer a ang ena am, maar in
Po r t u g a a l , en iangs de Spaanfche kuf t en, daar me n r e ÄW^ i ^ cwn o emt , en niet breeder
dan z dwa r s vingers z y n , wo r d e a z e voor een l ekke re kof t g eho u den, in haar eigen
fop g e k o o k t met een Brafilifche p e p e r h o uwe , daar ryke en edele o o k fma ak in hebb
e n , ut ajiinty ad excitandam Venerem.
V I . Fargum, een Aardbef ie. Ma l e i t f ch, Cucuranmera, is me d e g e k ant . en bultig
g o f ho l , aan de eene zyde wat pl a t , do ch z o o d a a n i g , dat in de midden de kanten wat
urtpuilende , als o f een halve ma an in tween ge fneden wa s ; de plooijen zyn dicht bezet
met bruinroode reimt jes o f f c h u b b e t j e s , die deng ehe e l en f chu l p r u i gma a k e n , enda a r
do o r een Aa rdbe f i e g e lyken , in 't g eme en ruim twe e vinger s lang , en ook z o o dik I
De z e en alle 'Pe auncul i , dewe lke rond en ho] zyn , .hebben achter een we r v e l , waar
me d e z y in ma lkander fluiten» en daar achter een v e l l ek en, 't we lk den fchaal ' t zaame
n h o u d . Z y zyn g eme en in den Amboinf chen I nham, en l e g g enni e tdi epbe g r a aven
in 't zand. Me n vind onder d e z e , d ewe l k e z ommi g e plonijen he bben, g anf chk a a l , zonder
c enige r i emt j e s ; en op N u j f a p n j o heefc de heele platte zyde g e en r i emt j e s o f k a r -
tels.
. , , . V I I . Fargum album, wi t t e Aa rdbe f i en, d e z e zyn fchaars een duim g r o o t , van de
i ' J t H. z e l fde f a t z o ena l s de v o o r i g e , behalven dat de vl akke zyde wat fcherper kanten he e f t ;
t l f r ! ! de plooijen zyn dicht bezet met fyne r i emt j e s , bl e ek of wi t ge e l , en zelden tevinden.
N^cb « « v^an de z e is noch een groot e r f o o r t , die d' e ene zyde ganich glad en plat heef t ; de
T £ r \ i plooijen fyn bezet met geele r i emt j e s , die beter naar fchubbet jes gelyken ; menv ind
z e in den binnenilen fak van den Amboinfchen Inham.
/ j , V 1 1 ! . VeEien virgineus. Ma l e i t f ch, Bia anadara, is e e n dikfchaal ige g e t ande Schulp,
/ ' t « • aan d' e ene zyde met cen ui t loopenden h o e k , waar door z e f che c f wo rd , als of men
van een halve maan met een fchuinze ilreep het eene hoorn a f g e fneden hadde ; het
t f f a c h t e r h o o f d ma akt twe e ronde buken , aiwaar de fchaalen zonder wervel op malkander
l e g g en , hang ende bui ten aan ma lkander met een velletje , en aan den fchaal ziet
men eenige fyne ke rven ; de plooijen zyn p l a t , me t fmalle voorens onde r f che iden,
weshalven de kanten o ok niet zeer g eke r f t z y n . bi c e kwi t , zonder f chi lde ry, maarui t
z e e k e r n e n d e d o o r g a a n s b e k l e e d t m e t e e n d o n k e r g r a u w o f a a r d v e r w i g e w o l a c h t i g h e i t ,
aan de kanten ha a i r i g , dewe l k e me t zand ligt af le wryven z y n ; het vlcefch is harden
heef t een minie- rood toegefpi t s handeken, wa a rme d e het groot gewei t kan
van zieh g e evende een l icht rood fap , 't welk d' I t i lapder s v e r g d y k e n b y de
De 6
foi.r
iai.
mar -ai
andere
fiori.
a cht i g ,
doen , eerfte
Fe» Andere
loort
R A R I T E I T - K A M E R / I I B o c k , m
eerften bloem van e e nMa a g t , waar v anz e d e n n a amhe e f t . Z y zyn g eme en op alle Amboinfche
firanden, daar wat modde r o n d e r ' c z and i o o p t , en zy wo r den veel g e z o cht
tot den k o i l , hoewel z e hard te ver teeren zyn.
Ci f ß i t o i s e e n wit rond i l e ent j e , in de g root t evan een e rwe t e , e enkl e inde r ; z omt y ds c^^ni'És
wat paerlachtig bl inkende , ot met een wi t fonnerje boven o p , ' twe l k menindezeen^,^^^
in de voorga ande Peiiines v i n d , do ch z e lden, en wo rd voor een Rar i tei t g ehouden.
De Inländers dra agen het om g e lukki g te z yn, in' t o p f o e k env ânmo f f e l eneni c bu l p en- ^^^^
Daar is noch een ander Cieniees, z ynde e en ha rde donk e r g r a uwe fteen in de geda ant e
van een Pe^unculus, waar van zie in 't volgende ß o e k onde r de Steenen- ß^rf. ^^
I X . PeSfen granofus, heeft den geda ant e van den v o o r g a anden, doch ronde r
nervan fchaal ; de plooijen fteeken zeer u i r , en zyn bezet met g r o o v e k o r r e l s , die den
fchaal eenigzins fteekelig ma aken ; d e z e i s in Ambon o n b e k e n t , maar valc op Kerams
N o o r d k u i t , e n o p Celebes b y Makkajfar.
X . -peBen faxatUis. Ma l e i t f ch, B i a b a t u , is l a n g w e r p i g e r e n fma l l e r d a n î ï ô ' î - ^ c ^ î
^ a r a \ zyhe e f t achter e enenp l a t t enr u g g e , en daar over i bultige h o o f d e n , hang ende de
fchaalen los aan ma lkander me t e env e l l eken ; zyi s donker en onordent e lyk g e k amt , en
aan den voor f ten z y de heef t zy een opening , als of ' e r e enf l u k u i t g e b r o k en was ; by den
uiclopenden hoek is z e wat haairig : Me n vind 'er zoo fmalle en l angwe r p i g e , dat z e
een kleine bakt rog ( ma B r a ) g e l y k en, en de fchaalen zyn g eme enlyk van ma lkander op
den ilrand v e r i l r o o i t , anders hangen z e me t een üe enig gewa s door het v o o rno emde
gat aan de kl ippcn v a f t , als o f z e daar in beeten ; dies zy geenzins van plaats veranderen.
X I . Bi l l e t j e s , zyn niet boven een nagel van een duim g r o o t , me t een uicloopend ^^
hoekje , b u l t i g , en achter me t ronde bi l len, bruingrauw met plooijen en ftreepen in/^^^;
ruiijes v e rdc e l t , en derhalven r u i g : An d e r e zyn pl a t t e r , en hebben aan d' eene kant
4 of ö f cherpe f chubben, me d e in ruitjes v e r d e e l t : De z e be ide zyn g eme e n i n d e Amboinichen
Inham.
X I I . PeBen bullatiis. Ma l e i t f ch, Bia filoos ^ is zeer dun van f c h a a l , z o o dat men ^
z e ligt in fluklten duuwen kan ; van bui ten is z e lichtros en geelacht ig , met weinige>^^^;
fpikke l t j e s , weinig en donke r g e k amt , en de f cha a l enhang enl o f f e l y kme t e en vel leken
aan malkander ; van binneni s z e l i cht r o o d, zeer h o l , en opgebl a a z ena l s c e n z e k e r b o l a c h -
tig pannebakf e l , hier te l ande f i l o o s gena amt ; He t vliegen of liever Ipt ingen uic het wa t e t Diej^^
verrichten de PeBinesplani door het hande k en, 't welk een hardachcig {callofa) vleef ch is,
waar me d e zy l egen den g r ond flaan, endaar do o r uit het water vl i e g en, met d' a cht e r i l e
of fcherpÜe kant voor u i t : Z o o dat Jonßonius, en ande r e S chryve r s geen reden heb-
.ben dit vliegen in twyffel te t r e k k e n , quanzui s om dat de z e Schulp haar fchaalenniet
Oiitbreiden kan als vl eug e l s , 't we lk by die uitfchieten niet van noden is.
, X I I I . Bia Sabandar, o f kleine ßo n t ema n t e l , is als een g eme ene J a c o bs S chulpe
met weinige en ronde ruggen , w a a r op m e n zwa r t a cht i g e wateren z i e r , gepi ekt als-J
de vifch Jean Sabandar,
P e a i n e s & Pe f tuncul i , ^^orden voor 't meerendeelby ms Bontemantel s^i ? «Äö^f ; waar
van -ce.7 eeniiezuUen aan'xyien. De eerfie foort ^ is verbeeldt opdenplaat . by
letter A . T i e f o o r t , byletterX^, mzonderhettais
Zf fchert v m nageltjes, en hoogroodmetfeherfe wi t t e v lammenge ko leur t z y n , d ^ b de
zwarte plekken op een T^uivercn ^xitten qrond "worden voor de beße gehouden. 'Dei'^'
f o o r t , by letter C , -j)orden ba lka r t lioniemmteh.genaamt, ook K>el VV eihndi lche Bon-
' t e m a n t e l s , om dat dezelve daar veelvan daan kpomen: vande-z^zynveelcfoortenen
verfcheiden van koleur en tekens ; zommige zyn heelfchoon hoogrood-, andere oranje,
purpere , metwit (rewolktofgeßreepty ookwelgef ippelt. 'De foor t , aangewe^nby
letter D , is hoe'witter hoe beter , en'worden Y sdouhletten genaamt om haar "^ater-
, achtige doorfchynigheit. De s'^'foort y by letter E . T>e foort y by letter V , diey:;j
roode Aardbeidoublet nosmen. Da ^^^ f o o r t , isverbeeldtby le t t e r ^ , en word de wi t ie
of geele Aardbeidoublet^^Bö^wf . 'DiebyW^ i jA^ idubbe lde Venusha r t j e , omdat dez
e h e 'Ji'ederz vds een verfcheiden hartie vertoontüetc zv i voormaals hooggeisjaardeert.
1
^id,
De Iii'
h
Uf.er O .
•uerbeiiät.
n
fc
Uiii