M ii^s.
i(i V
..r
IV
1
; ;
ij
Fv tot
lertKi«.
/> ti-
'Jtndt
(oirt, Ar
giiia.
'hm
ée^UMm,
Zie de
iy No. I,
Ismaar
een ¡d-^nmetaai.
De achße
foort.
H^aardie
^evuden
xuerd.
'Detegtnde
foart^erftiarae
\\an
Bangay.
Oe tiende
p>ort,Kl\\-
^gigetceu.
D - A M B O I N S C H E
v i t t e , fyne en dichte aarde; ma;\r die van is grauwacht igmet plekken als yzer
r o e i l e n f y n zand ondergement, derhalven ondeugend. l l j Marnalo in'tgebergtevan
Baußhol vindmen roode enwitte Bolus ^ fyn, en in groote klontjes, vvaar van de
roode tot olyverwedienitig is ; gelyk ook de Leytimorfche uit den rooden berg.
Argilla iseenWitte, vetteenzeerkleiachtige aarde , dewelke gevonden wordby
den oorfpronkvands rivier Way yla^ die hyHoekonalo in zec loopt : Deplaatshiet
Vannaty omtrent een uur gaans na 't Ooft-zuid-ooften van 't voorfchreve Teliffa ,
een laage vlakke plaars, daar men deze Argilla vind, zynde fehler noo;t d r o o g , weshalven
men ook n jet daar door^gaan kan wegcns de taaije k!ey. Zy dient tot 't eet en oier,
als ook niet om vacen daar van te maken, dewyl ze te veel vermengt is met kleine
grauwe lleentjes : Men noemt ze 'Pannai naardeplaats, daar ze gevonden word.
Wanneer het langen tydgeregrtit heefr, zoofpoelen in ditkley-plein eenigevuurfleenen
bloot, zynde van dat flach, de welke men Androdantantasnotmii zwaaren
hard vanfübilantie, van koleurals geel koper. Deklontjeszyninde groottevaneen
dobbeliteen, kleinder engrooter; zommige vierkant, zommige irregulier hoekig,
a!sof'ereeni^f»/ö^öo»ofvyf zydig Lichaam in een Cubus verborgenlag, en hier en
daar met dehoeken uiiüak ; aan haar zwaarteen koleur zoude men giiTen, dat 'er eenig
metaal inÜak, maar men kan ze niet fme k e n , gelyk hier onder breeder zai gezegt word
^ n : fc'gier witt my eenMoortezeggen, dat hy op yi 'wr jZuid-zydegezien hadde
het Amoeraffifche gout met kleine klontjes uit dergelykewi t tekley trekkenrzoodaanige
witte Argilla vind men ook aan den voet van den rooden berg, na H. ative kltsjil
t o e , opilrand , doch die is brak en met veel zand geraenge, grauwachtig en droogt
niet wel, buiten twyfFel witter endrooger tevinden, alsmenwatdieper in den berg
g r o e v e j H e t i s een xtc\ix.eTerraCimolia ofvolder aarde, dies de Inlandersdezelve ook
gebruiken by gebrek van zeep , om hunne kiederen daar mede te waiTchen.
Marga van Nvjfanive word, omtrent den uiterilen Weft-hoek van Lytimor, Wey-
¿iJC/C'i genaamt , met groote ilukken gegraaven, gelykende wel een do c h i s
veel droogerenharder,muisverwigmeteen geeleweerfchyn, zoodicht als een lever,
en knappende als men daar iets afbyt : zy word mede voor eengoede.ßii?«/'i?<2«gehouden
, enbehoeftoverdedrie dagen niet gerookt te worden, dat dan noch niet hard
genoegis, houd roen voor geen Batupoan, maar voor een Afar^^, dewelke men op
Leytimory Hatu^>atta» datis, brokkeligeSteennoemt; Dergelykeklonterfjes, rood
e , geeleen grauwe vind men overal in de rivieren van Le-jtimor^ insonderheit in de
WaytommoenUlyphant, die men rookt envoor B a t u p a n t e t , hoewelzevry wat
lard vaüenin *t byt en ; uit deze kleiachtige klontjes worden metter tyd redelykharde
tteenen, van buiten met knobbelenenkui ienbezet , doch van andere daar aan te ondcrfcheiden,
dat ze in 't aantaften glad zyn als z e e p , zichligt laten f lypen, en met een
mes fnyden, van binnen veelderlei plekken, äderen en wolkjes vertoonende; waar
van zie hier na in 'i Hookdeel van 't Amboinfche Marmor,
Op het Ooitelyke deel van BangafoiGapi genaamt Biilu legt de Negry Labo, en
daar by een rivier, in de welke men klonterjes en fl;eentjes vind, zynde een goede
Verf-aarde, daar men rood, geel en wit mede verwen kan.
^»z/'ö is een roodachcige aarde opj^öz/«, waar van men op de gorgeletten
maakt, bleekrood als een halfgebakken fteen ; de flukken hier van, of byzondere koek"
jesvan die aarde tot dien einde half gebakken, worden op de markten verkogt , en
van de Vrouwtjes uit dchand gegeten, gelyk àeBatupano'g Ambon.
T>e heeftin ditHcoftdeel eenige aardßhefiojfen befchreven, -^vaar in
Ecd. onder andere ook vanßeetien in de^^lve groeijendegewag maakt ; en al:{oo de
afbceldinge onihreekt y enwy veeleßorten van det^lve bezitten, 7^0 können 'uuyniet
nalaaten eenige hier toe behoor ende daar by tevoegen. Opdej>laat LI, hy Ivo, c. ii een
afgetekent^ Joehbende degedaante van een volmaakte Vierkante dohbelßeen, dewelke veel
Valien in Zimtßer land by de Rivier-baaden, en ook, doch kleinder, in de Leibergen gevondm'xorden.
Uiebyi\o.%,verheeldt^is deVyjkantige^ mede van htm be/chreven:
waar
R A R I T E I T - K A M E R : IIlBoek. 223
nvitar hy tvy voegen een heelongemeene, aangeweez^ne by No. 3. wat ongelykzydiger,
tende dez^lve op een rotsje vaft. Zie hier by No. 4 een heel andere Joort: zynde alle
als breedepylpunteni die verna; art doormalkander noch in hiw ArgiWAyOfmoederaarts
TÌtten,
X I V . H O O F T D E EL.
Eenige Steenen tot meriven bequaam.
C Ornalo is een Steen, tot verwen bequaam.
Antsjor is een groene Steen, ook tot veripen dienftig ; zykomenbeide
van Suratte.
3. Suligi is een witte Steen, komt van Atching, met anderei|)ezeryenge^
wreeveneningenomen, isgoedvoor hetileekenindebeenen.
X V . H O O F T D E E L .
Hinghong : Sineefih Mìnerad,
HInghong is een rood grauwachtig Mineraalof S teen, welk men in iT/«.? vind Hing^
op zoodanige plaatfen, daar de P auw drìe jaaren na malkander zyn neilgemaakt
heeft, omtrent een fpan onder *t zand of aarde tìekende, en open- >
b a a r t z i c h d o o r z e k e r e f c h e i r r e i i , die menaldaarindengrondziet : Hetis '
tweederleivanfubiiantie, heteenealsyferroeft, en't ander wat rooder.
De Sineezen noemen het Hinghong, maar in Siam hitrh^tjaklak, datis. Medi- Jaklak,
cyn tegens het Coerap: De Pauwen leggen het by haare Eijers om van de flangen bevrydt
te zyn; met ilappen yiröf gewreeven, enzoo veel gedronken als men kau, , ge-^'-«^'
neeft de beeten van alle fenynige flangen, ook van die in zee woonen, en daar men
van opfwel t ; geiloten en vermengt met S.aijor CancongQ'n opgelegt, geneeftde zugtige
beenen. De licht of roodachtige ßukjes daar van met water gewreeven verwen
Üranje koleuren, end'anderebruinezynalsfnuiftabak.
X V I . H O O F T D E E L .
Zwart Zand,
HEt zwart Zand word gevonden in Amboina voor de is^^oxy Hitulamma, niet ^ zvjen
\ geheele jaar d o o r , maar wanneer de Noorde - o fNoord-Wei l e wind fterk
doorwaait, dan word her uit de zee op ilrand gevrorpen ; dewyl nu dit «--»»«r
Zand in menigte op Java valt, inzonderheit op de ürand omtrent Grißc,
ZOO willen die van HituUmmay onder dewelke hunÄ«i<^«en de
vanjavaanfche afkomi l zyn, dat men gelooven zoude, dat dit zwart Zand aan den Vreemi
kiel van hun Jonkgezeeten hebbe, waar mede hunvoorouder s van
en op deze plaats aangelandt zyn , en hebben zieh namaals aldus vermenigvuldigc ; »?», vm
daaromhet oak anders niet te voorfchyn komc, dan als de Wef t e wind doorwaait , wan« kirnt
ncer
I i