fni.
2 3 S D' A M BOI N S C H E
hei mede, enprocfdc wel denaiiiur)ykekalkrm;iak-, doch wyl d'omftanders zeiden
,^niets te gcvoelcn , zoo zeide ik mede zoo: Ik wilcchterhiermededitkoüelyke vaar.
werk geenzins verkldnthebben, inaar licver gL'iovon, dac ik liet befre flach nietgehadheb,
en de ondervmdinge andere aanbevolen latcn> diedegelegentheiddaartoe
htbben, wanc in dcze Oofterfche gewelcen 7.yn ze ¿00 weioig te vinden, dat rnen
qualyk van deeen of van d' andere hoort , endiezebezitten willen zequalyktooncn.
Van haaren-ooripronk weet ik 00k niet zekers te zeggen, dochhetgemeengevoelen
is, datze eertyds uit Sina gehngt, en door de Inländers dez-jr tüanden hier en dr.ar
vergraaven z>n: De Sineezen hier van ondervraagc hebben my hec volgende opgegeeven;
De vermaarde Sineefche Admiraal Samp zal de eerfteuitvinder en werkmeefter van
Verini
dfCbì.
tirezen
iiicr VéM,
dit Vaatwerk zyn, doch waar hy 't zelve gemaakt, cn waar hy deftofdaar toe gevondenheeft,
z\ 'n ze in 'c verhaalen niet eenpaarig: ^ommige zeggen, dit hy ze noch
in Sifia zynde geroaakt heeft, en als de luuwe Schorels op debankftonden; eerze
in L.en oven qaaamen, dat 'er een groote vogel, na. hunbefchryvingCJfrörf'.zofGhrfioen,
Over de werkftede zy geviogen, dat hetgeheelehuisdaarvandaverde; waar
van de bchoiels die fcheurtjes zoudenbekomen hebben, dewelke zydanvoor een teken
van oprechte houden.
Andere willen , dat de voornoemde Sam/>o deze Schoteis zal gemaakt hebben op 'c-
/inder
hsrizt vti
'Uze Uit
Isbotels.
Filand Condor^ voor 't Land Camhodja leggende , en maaruiteenen hoogen bergbeftaande,
aK hy van Humvnns den eer'ien Sineefchen Keifer, nahet verjagen van de
'iarcars, naar vreemde Landen gezonden Wierde, omhetkoftelyke vanieder Land
voor zyn Keifer op te loeken en mede te brengen ; het zy 200 't wil, hetis zeker»
dat men de Schoteis meeft vind in de Landen van dezen SuTnpo befocht, en alwaar
hyeentydlanggewoonchetfc: Onderdewelkevoornamentlykgenoemt worden, Sör*
•>ieo, Makkaffar, Baly, Java, en Malacca, alwaar de Sineefche put aan 't bergje Bu-
•Znwaar kit Sina noch te kennen is: Van hem worden deze Schoteis noch by de Sineezen
baar¿i»«.¿ 'ÄWi/'ö/<?agenaamr, enbovendevoor fchrevenochde volgende eigenfchaptoegefchreven,
datze'cfoiit \s-ater daar i-n gegoten verfchendrinkbaar moeten maaken ;maar
de gemeeneP/V/^ö« 5a?«noemen z^Tsoe Tijnn. De Ternaraanen noeinen allerhand
koftelyk ?orit\\Q\v.-v!Qrk'Pkca Radja, datis> i^oninglyk Huisvaad.
LaTio Gifc-fchotels ofGörizyn of dezelve of dergelyk flach van Schotcis , doch meeft
dZm^^' groenen trekkendemeidergelyken weerfchyn , zommige indegcdaantevan
Schotcis, zommigevan Tafelborden, en andere van kommetjes: Dezekooptmenin
Tegu^ alwaar ze komen van^f^, en worden naar oud Indien vervoert, alwaarzeirt
groote vvaardegehouden wierden jZOodatdeGuzaratteneertydsvooreenzulkeSchaiiwaarZ
^f^cn loo Ryksdaaldersgavcn , om dat zenaar hun zeggen geenvergiftkonde lyden
^¿eäaar 'maar alsdegierigheid de meenigteheeft ingevoerr. en miiichien 00k de winfucht der
Mi^lrt I'^eguers dezclve nagebootft en vervalfcht heeft, 200 zyn zy in verachting gekomen,
en 200 ik verftaa, bly ven ze te Golconda in \ Pakhuis van de Compagnie leggen,
want de Sineezen zullen ze niet kopen, vermitshunne laatdunkenheid niets acht, 'c
welk niet uit Sina komt: zoo is het 00k onzeker , of de maker Samj^o geweten
, of de menfchen wys gemaakt heeft , dat deze Schoteis 'c vergift niec
können verdraagen, dan of de zelve Schotcls niet eenige eigenfchap ontfangen
hebben van d^'aarde, daar ze zoo lange Jaaren hebben vergraaven gelegen : ImäcaSchr^
mers ik beeide my "n, dat men hier en daar verfcheiden Vaatwerk vind, door de Ouden
vergraaven, 'tweHciknietgelove, dat iizz^/ugemaakt heeft ; by voorbeeld inhet geb
grmr.tn bergte zcX\\<ixCheribon op Java worden by geval nu en dan bruine of donkerroode
¡e.ver.
'kopjes en SchoteItjes> ook vuilwittekroesjesmetblaiiwebloemenen volicheurcn gevonden,
dewelke de Sineezen voor 't maakfel van Samj^o hielden, en de proef van kalk
vcrfchtemaakenuitftond, daar het waarfchynlyker is,datze, inzonderheit de bruine
en roode, op C/wii'i?«zeivgemaaktfyn, (alwaar men noch roode Gargaletten en dergedir
R A R I T E Y T - K A M E R , ilL Boek.
g e l y k Vaatwerkmaakt) eneentydiang onderdeaarde gelegen hebben, waar door ze
jniiTchien die verfch makende kragt können hebben ^ en ook metter tyd weder flaande
eerliefen. r nr j
Op BoetoH noemen 2e deze Schoteis Manco Ta/o, om datze opden bodem lof 3
zwarte ftreepen hebben alsde groote fpykers; de Konig van Boeton heeft'er een van een koj^o
of kleine eile wyd , lichtgroen , dik , zwaar, vol fcheurijes , nöchtansiglad , '
daar inhy zieh roemt fout water te können verfch maaken.
Op Belhion en Crimala graaft men niet alleen deze Schoteis uit de aarde, maar
ojk groote antique Potten van i; en 3 en 4 voeten hoog , van buiten verglaaft, geel
ofgeelgroen, metSlangen, Draakenendergelykeongedienengeteikent, bovenmet
eenwydenmond, datmen'thoofddaarin ftekenkan, en worden genaamt;
men vermoedt , dat ze in oude tyden de afch van hunverbrande doden daar in vergraaven
hebben : Hun word geen kracht van vergift te wederftaan toegefchreeven,
echter zyn ze in achcinge niet alleen wegens hunne zeldzaamheid, maar ook om dat
men groote koopmaanfchap daar mede dry ven kan by de Alphoreezen op Boraeo, deft
elkevoorieder ilukgraageenflaaf geeven omde koppenvan hunne viandendaar in
te bergen ; want hec is by hun de manier, gelyk by onze Alphoreezen op Ksram,
dat niemand mageen wyf trouwen of een nieuw huis oprigcen, die niet te voren een kop
van den viandgehaalt heeft > dewelke zy dan onder hunne fchatten bewaaren.
DePijiga» Batuvzn d' eerftefoorte moeten helder klinken, en zonder fcheurtjes
zyn, maar de tweedeofkol telyke hebben een doovenklank, en defcheurtjes worden ¿i / ^jtdaaraangeprefen,
niet die door ßooten offlaan daarinkomen, maar die zieh onder
't glafluurfel.vertoonen, zeer iyn endaar ingehakken zyn; Zoo Tchynt'er ook een
onderfcheid tezyn cuflchen de groene Gift-Schotels en Gorys uit Tegu komcnde en de
in't Sineefch .S"««?/-? Toagen&zmi , dewelke naar't zeggen derSineezen
eertyds inSina gemaakt zyn by de ftad Jautfcheu in 't Landfchap Klangfi oiKangfay,
doch nu in veele hondert jaaren niet meer, xynde eertyds in deze Indifche geweiten
gebragt door Sampo X Z y moeten ligter zyn dan gemeen Porfellein, en een dooven
klank hebben, den welken zy verkregen hebben door hun ouderdom en door het
jang vergraaven leggen onder d' aarde:ln Sina worden ze zeer koftelyft gehouden,geen- En luaarzins
wegens eenige zonderlinge kragten, gclyk hem de Maleijers toefchryven, maar^^^f^'j^^
alleenlyk dewyl ze een oud Meefterftuk zyn, 't welk hedendaags niemand meer kan namaaken
> weshalven zy door de Sineezen in Indien worden opgekogt, en in Siua
vervoert.
Het verhaal vandenSineefchen Admiraal Samp, en der diere Schoteis, Tittgan Batu Pater
genaamt, dewelke hyin deze landen gebragt heeft, zooalshetonze Amboinfche Si -S'™^
neezenzelfopgeeven, isalsvolgt: XS « .
De diere Schoteis, in ' t Maleitfch Tingan Batu, in *c Sineefch Sampo Toa genaamt, fchen Ad^,
zyn voor ;jojaarengemeenebchotelsin J/Wi« geweett, vermits de Sineefche Keifers saSJo.
'tPorfellein naar hun beHeven zomtydsveranderen, zoo wel in ftof als in gedaante >
doch hebben de voormoemde Schoteis haare waardigheid gekregen op de volgende manier:
Alsomtrent voor 314 jaaren, ofgelyk Täter MartinusizhryiZt in 'tjaar ChriiU
1368. Hungvtt of Hwnvü de Tarters verjaagt hadde, en daar door de eerfte SinefcheKeifer
geworden was uit het geflachte TV/a, by Täter Martinusy Taiminga genaamt,
en }7 jaaren geregeerthadde, heefc hy na zyn dood het ryk overgelaten aan
zynZoons TiOonKembun, beidetot Nankinhxxvi verblyfhoudende, doch deze Kernbm
is verdreven door zynOom vierde Zoon vmHHmvut in't derdejaar
zyner regeering, den welken miiTchien P. , Tatchangus woQmt: Deze£«-
glok heeft den keiferlyken ßoel van Nankin naar Pakin overgebragt, en onder zyne
getrouwfle vrienden, die hem tot de regeeringgsholpenhebben, gehadeenen Ong-
Sarnpoiot Raadsheer en Hofmeefter van zyngeheel huis, een zeer geleerd, wys en magtigman,
ervaren in natuurlyke konften: Op zeker tyd vraagde de Keifer dezen Samio.
f
1''
I i