'If
wíái
206 D ' A M B O I N S C H E
Diedeby.'^QvzoQTi gc^gt woi'd: Ondcr andere bedriegerijenverfchenkt dezebaüaart-heiligaan
y'^yJanci, vrcemdcHngen, en aan alle die hem bezoeken, zekere yfere ringen en armbanden,
tni/isid, ^j^ar van de ring mailief end' armbanden hol zyn , gevult met eenige heilige aarde
Dexe
hieftgees
venno^eji
ttginiie
milandors.
uit die plaacs gegravcn, daar hy w o om ; zoramige ringen zyn dun en van binnen ganfch
h o l j ZOO datze op 't wacer können dryven, 't welk het onwecende volkje voor een
wonderwerk houd: Zy zullen nooit reellen, en zy zyn goed voor beten en ileeken
van fenynige gedicrcens, desgelyks voor 't branden van kalk in den mond, gelyk bovcn
gezegt is.
ende rede- ^Y Hader onderzock bevind men, dat dit alles bygcloovigheden enMoorfche be-
Kca w«»--£;5,-icgerijen z yn, wanr die Paap maakt ze uit verröeiiefpykers; dewelke hy uit zyn
Tempel trek, noemehde dat yzer quans-wys Befikeling, want het w o r d hem gebragc
van de kuit van Coromandd-, en de kragten zullen ze eerilkrygen door zyne beleiing
e ; hesiswaar zoo langmenzeaande banden draagt, blyven ze blank, maarlegtmen
z e heen ,zoo roelten z e als ander y l e r ; dit bedroog van bygeloof is de gemeene man onbekent,
daarom laaten ze onzeChineezen hunne vrouwe draagen, jaazelfsdeflegte
Chriitencn dezelve noch al in waardy houden ,geloovende dat de kragten der Nacuur in
dat yferzyn. Zy willen z e echter niet l igtdevrouwen laaten draagen,maar eigentlyk
mannen, en dat aan een voorüen vinger ofaan den duim ,waarmede z y de krisen andere
wapenen vatten, om gelukki g in den oor log te zyn. I k vertronwe dat z e dezelve tegen
hnn Landlieden gebruiken, want datze tegen de Hollanders niet vermögen, heeft
de voorfchrcven Moor fche Paus tot zyn ongeluk ervaaren, als hy in 't jaar 1680. den % y
'^dvan Apiil meczynmaagfchap 50 weerbaremanneni lerki n perzoon op ons volk aanquam,
'd^iZgi. de w e l k e door laft van den Suffuhmam Amancurat dien heiligen berg zoude beltormen,
' om dat de Tenimbahan het heimelyk hielde met zynen rebel Troenajaja, en hemgeen
Homagie wilde doen: De Paap quam wel f toutelyk met zyn gefellen op ons volk aan,
en doode een Duicfchen Capiteinmet i f Zoldaten,dewelkedoordendrankverhitret
wat onvoorzichtig op hem aanquaamen, doch terilond wierd hy van onze mufquetten
in zyn knie getroiFen, dat menhemwede r nazynenbergdroeg, endevolgendenachc
wierd hy door een Madurees op zyn kooi geponjaardeert. en des volgende daags zyne
jn met iwee oudüe zoonen door Amanmirat zelf op die plaats ,daar ze onze Duitfche hadden
wiseroeit. ncdergevelt; vvordende aldus dat geheeleheilige geilagtuitgeroeic tot verwondering
van geheel Ja'va^ daar menigmaal te voren des Amancurats vader dezen berg van
Ghiry te vergeefs beitormt had.
•Einander ^^ voomoemde Paap plagt ook aan de vreemdelingen mcde te deelen zekere wicte
Wrö^w» aarde uit die heilige plaats gegraven, gelykendenaarvuilKryftalof Alabail, dewelke
H^lig!' ^y 'is voomoemde kragten mede coefchryft, en daarenboven dat z e met water gewreeven
en ingenomen.by de zuigende vrouwen de melk zoude vermeerderen: Van een
ander zeldzaam yfer zie hier onder in 't XXXI I . Hooftdeel vm de Dentrith metallica.
japanßh ^^ Japandcrs bereiden 'c yfer aldus om houwers daar van te maken, tot platte ilaa-
^ ¿ « ' i vengefmeedt begraven zy in' t in een moerai l ige plaats eenige jaaren, tot dat her rer detotflaa'ise
gt vcrroeil is, daarna herfmeden ze die, en doen ze weder in de moeras tot 8of 10
Jaaren toe, tot dat al het i legt e yfer door den roei l ver teert z y ; 't overige is dan zuiver
ilaal, waar uit z y hunne houwers maaken: zoo weeten ook onze Amboinfche fmids
uit d'oude en ganfchverroeüehoepen de belle Parrangs te maken; tot de fnede neemen
ze ilukken van gebrokene Sinefche pannen, die men Talsjos noemt, in plaats
van ilaal: de Singalezen neemen ook de meel l verroefte hoepen van ons volk, waar
uit ze die koftelyken loopen fmeeden, dezelve dikwils Over en weder overwellende
t o t een ronde ftaaf, die z y dan boor en: Het fak-piilool van de H e e r Riickiof^m Goens
was zoodaanig een loop, 17 duimen lang,
VII. HOOF T -
R A R I T E I T - K A M E R . III Boele, 207
V I I . HOOFTDEEL.
Van V Metad Gans-
IN Vem en i i^« is gemeen een Metaal . dat men no e m t , en fchynt een
m e n g e l i n g t e z y n v a n k o p e r e n t i n . Visrood alsbleek koperen ^^^^^^
maar 't is verboden uit t. voeren: Z y fmeltenhet, en maaken potten daar .
v a n ; milTchien van dit metaal is datgroote ituk, 't wel k heden op ß ./^tef ien W ^^^
is, hebbende de gedaante van een malTief wiel met een ftuk van denas daar ^an > van
L e n b l a u w a c h t i g of zwart ulrgeflagen, het Welk d'Inländers zeggen mt delucht^
Id ^ g vallen te'zyn. Andere geeven'taldus o ^Igetoont, daar ditongemeen g r o o t l luk me t apa: UBe gy t doep idlea de , g e n a e E^aats
L t neér gevallen is , hebbende ter weér zyden een groot Martavaan ftaan . Het^,.^^^^^^
w i e l i s d e n d i a m e t e r o m t r e n t 4 V o e t e n breed. ende as ruim zoo ^^^^ ' iT/heV^' '"'
eñeunk;, ei enlh veadne nddeana Mg sabalnasu wwaacghetni gzuyi.t g ee ef lratgyedns.z oDo ihe evldane r f cghe l oyv enn ev anöde l yek d d^a t he t v e r l i c h t e , doch als zeker Fielt op een tyd daar teegen aanpiite, op dit licht getloort ^^^
zynde , om dät het hem in z yn nachtelyke dieveryen belette, zoois
af verroert en donker geworden: Evenwel heeft nooit de Koning van Baly het her
gehad dat ftuk van zyn plaats te b rengen, of iets daar van af te kappen; maar heef t t
L i v e aldus ter gedagtenis laten leggen ; indien het waar is, dar het van menlchen
niet gemaakt is g . lyk men ook geen reden weet te geeven, waar t-zoodaan,^^^^^^^
o n v o W e k l o m p dienen zoude; zoo i s ' twaar f chynlyk, dathe door een donde
voortgebragt cnaldaarnedergeflagenzy, waarvanwy hier naaxul en verhaa e n , dat
donderfteenen van verfcheide metaalen atgevallenzyn, en dat de donder ook groot
e fteenen afflaat, kán men noch zien in de Stad Gr^^. , daar m t Choor van zeker
kerk een zeer groót e fieengetoont word door den donder aldaär heen geworpen.
V i i l - HOOETDEEL.
Ceraunia, Vonderßeen, Gighi gontur.
E Donderfteenen geloof ik, dat in Indien raim zoo veel gevonden ^oi - De^D
den, en in meer foorten verdeelt, dan in Europa-, Ik zal daar van aan- befchrc
teikenen, xoo veel ik io Indien onder fochtenbevondc n heb , verdeelen-'^'«'
d e dezelve in twee hOoftfoorten, te weeten, i. in Cermnmm Updem of
'C8
,/oorlea.
eigentlyken Donderfteen , in metallicam, waar van in' t volgende
D V f i g ^ n t l y k e Donderfteenen zyn van verfcheide gedaanten en koleur, doch
veel ik angemerkt en ook van andere ooggetuigen verflaan heb; plegen ze alle de
gedaante vaneenftaande ofquetfend Inftrument tehebbeü, als vaneen hamer, byl
b e i t e l , pyl, guife, &c. In £«ríJ/áhebbenzezomtydseengat, dochdiergelykeheb
ik in Indien noch niet gezien : zy zyn van koleur in Indien méeft zwart als de gemeene
toetfteenen . doch gladder en blinkender, zommige ftaalgcoen, xommige
ros met groen g emengt , weinige wi t enhalf döorfchynend als donkere kryftallen; zy
zyn alzoohardalseenigkefel f teenzynmag, eh menkanallemetaalendaaroptoetfeq.
H u n N a a m i a ' t L a t y n i s C . ™ . / . ^ » ; ByPlinius, Q e rmma^^B<eplHs ^ , h^u
Maleitfch. Grghl gontur en Batugontnr: in 't Chineefch , Luykhy , dat i s , Don-,«,,
d s n a n d , want de Chinezen en Indianen gelooven. dat de donder een
>-
'•S ^