í • 1
jff V««
sScrvaciii
Marel.
A miar,
iomt 1 an
vi/cé.
255 D- A MB O I N S C H E
deugd en ïcrachten verlooren heeft ; dus verre Caßagneta : Dit verháal laat ik in zyn
waardijé, en wil wel toeflaan, dat onder zoodaanigen vogeî-drek ^/»¿är gevoriden
Word, echter komt my verdagt yoor, dàtvan GatZias Lib. I. cap. i geengewagvan
die Vogels gemaakt w o rd, dewelke nochtans éen nauwkeurigbefchryver van de Ooit-
Ihdifche dingen i i izynen lyd geweefl is ; im mers François Tterardázzx van m ceten
weeten, de welke van't jaar 1602. veelejaaren in de Maldivifche Eilanden géw
o o n t h e e f t , en van den Ambar niets anders fchryft , dandathyînmeenigteopdie
Eilanden door de zee opgeworpen word, en dac de Eilanders van zynen ooripróng
niets anders w e e t e n , dan dat hy uit de ¿ee komr.
Carolus Clußus fchryít in zyne aantekentng op 't voornoemde Hoofdeel, dat hyte
Frankfurt eenzekeren Bourgonjer, ServatiusMarelgQ^^rodk&n he e f t , dewelke veele
Landen doorrei lthadde, om fpezeryen, edelgefteentenenpaerlentehandelen: Dez
e hadde hemverzekert , dat Ambar niet andersis dan eene overtollige vergadering in
de maage van den opregten Walvi fch, daar onder hy geenzins d' Orca, Phyßter noch
eenige groote cn getande Vi f lchen wi l verÜaan hebben : De regte Walvi fch dan, hebbendegeene
tanden en een nauwe keel, flokt niets dan kleine vifchjesin, inzonderheid
Zeekatten en fohpi't deze blyven hem in de maage langen tydzi t ten, enmaak
e n e e n ilymerige vergadering, die hy niet wel verdouwen kan j eneindeîyk, als dé
meenigte hem telaüigvalt, wederuitfpouwen moet: Dat eerfteuitfpouwfelisflechte
en vuile Ambar, maar het geene lange by hem blyften welgekookt i s , wortgoede
Ambar ; ofditnuallejaareneensofmeermaalsgefchied,isonzeker> maar dit is gewis,
datwanneer de Walvifch de maageontledigt heeftendangevangen word, men geen
Ambar in hem vindifc'.en tyd lang daar na heei t hy by zieh weini g en rauwen Ambar;maar
d e b e f i e i s , die lang by hem gebleven is; Hier van komt het , dat men onder den Am^
bar zomtyds denbek van de vonrnoemde Zeekatten v ind. dewelke men verkeerdelyk
vogels-bekken aanziet: Voor denbeften Ambar kooshy die van binnen g rauwis, en
een brokj e op een heet gemaakt yferblik gelegt moet ten eenemaal fmehen tot eene
o!ye, en eenen lieffdiyken renk van z ieh geeve n ; dus verre Servatius Marel.
Julius Scahger Exercit. 104. na dat hy uit de boeken der Mauritanen veele voor-
Scaii- beeiden bygehaalt hadde, dat d' Ambar in W.alvilTchen groeit, en de Walvifch zell
in de taal van Fex en Marocco Ambar hiete, verklaarc zyn gevoelen. dat hem zulks
ganlch onwaarfchynlyk voorkomt, dewyl hy zoo veele Walvilîchen heefc zien openen
in debocht vzo. Biskayefit en'er van gehoortheeft, maarvanniemandverftaaii, dat
Dot Jí. w^^v^^'^henhet minile Ambar ooi tgevondenz y i daar op ver k l aar t hy zyne mee.
ttíveop ninge, namentlyk; Dat d'Ambar op den grond van dezeegroeitopdewyzealsF»»-
I Z I Z U ' ^ ^ Campernoetje, en door de zeebaaren los gefpoelt zynde, dan boven komt
groeit, dryven-, Tot deze meeniogishy bewogen, om dat hy eenige bollen van Ambar gezien
heef t , deweike van buiten met een vliesje over t rokken waaren gelyk een Fungus, 00k
met gelapte fchilííeren, gelyk een oude Fuagas : Üp dezelve plaats fchryft hy 00k,
dat de Voiîènden Ambar v indendegret igopf lokken, en daar na.door den afgang weder
van zieh geeven, doch dat het zelve een vuile en verdorve Ambar is; welkver«
haal ons hier na zal te paffe koomen : De drie bovengemelde foorten uit Caßagneta
vandenvogel-drek hceft h y o o k , maar met andere naamen, noemendede Eilanden
Talanduras (zynde miffchienbedorven uit Maldivas) en de drie foorten Tovambart
'Puambari en Tinambar y doch de bovenftaande naamen koomen met den Portugefchen
text beter overeen.
RadjaSalomonS^túvñ'zx^, ve rdr e v enKoníng v an Ademanàuta.^ een geloofwaardig
man en ooggetuige van dit verhaal, heeftmy in opregtigheid verklaart, dat in zyr
S o r omt rent ' i jarr 1665-, in zyn Land by Batoerm opgedreven is een doode
"walvifch, Jju'AmbarnoQXñáQi 15 vademen lang , waar van het hoofd een
vadem lang was en fpits toeliep, doch het voorhoofd was rond : Op het hoofd
ßond een vinne , wel van eenmans hoogce} en5angs den rugge 5 vademenlang, die hy
kon.
• 'P^O'f ,
V3-'kde
M.
van ju''
OrJ<r\
viKdiHg
R A R I T E Y T 4 C A M E R . IlL Boek.
konde nedcrieggen; opgefneeden, vond men den buik zoo groot als een kamer, en
ichier mct eiikel aaibar gevuk, waar van het voorile en naal t aandckeclwl tenwa-Si T
icrachtig was, hec middcllle geelengrauwachtig; hetachceriiczwarten weeka!stcer,^^j^^
lict welk hy door den afgang uitwerpt, maardetweceerftgcnoemde uiifpouwt: De^'"'
Timoreezen kenden het nict cn gebruikten het voor teer aanhunneprauwen, cot dac
ZQ van de MakkaiTaren wyzer gemaaKt wierden, die het van hunnevaartuigen weder
affchrapten, hen afkogten ennaarhunLand voerden: Eenigejaarentevoren waaren
inecr Walviffchen op Timor gellrand, dewelke körte en dikke tanden hadden, zommigc
een voet lang, zommige korter, gelyk die van Leii in, hißor. animalium worden
gemeidt; doch of de voornoemde ander viiTchen mcde tanden hadden was hem
vcrgeeten.
i-iet gevoelen der Javaanen is, dat Ambra een uitwerpfelof drekis van dengrooten
Vogel Geruda, dewelke op den Boom ?aos Singi zoude woonen, ilaande in de
groote Zuid-zee, wiens afgang daar na de walvifch inüokt, end'Ambarhem onver-""'
douwiyk vallende weder uitlpout.
Nu zal ik war nieuws opfchafFen, miirchien te voren in de waereld niet gehoort
voortgebragt door eenen Bubm Hugo, voor eenige jaaren gefaghebber op het Eiland
Mauntm, dewelke aan den Ed. Heer Generaal JoanMaatfuykennetnWitf gt^
fchreeven den 14 Deceviber 1671. aldus fchryft.
Aangaande de verfchillen onder de geleerdenopenshet Ambar-grys. waar het zel
ve zynen oorfprong van daan zoude neemen, of wat gedierteofwat gewas het zelve
zoude voortbrengen, zyn wel in aanmerking te neemen, maar niet daar uit vaii t e r ^ L
Hellen 5 want ik hier door neerllig onderfoek enondervindingebevonden hebbe hef^^^
zelve geen fchuim of drek van den walvifch nog een gedaante van biiumn of lym te weezen,
maar uit den wortel van een boom (wiens naam my zelven onbekent is) voort
te Ipruicen, welke boom,hoc ver hy ookin'tland ilaat,zyne worteien altyd naar d e B ^ r
zee fehlet, zockende de wärmte der zelver om zyne vetachtige gom die al naar be
neden en niet naar boven fehlet,door de wärmte der zee quyt te worden alzoo an
derzins boven door zyne groote vettigheid zoude verbranden en verltikken • waarom"
de zelve naar onderen zendt om door behulp cn wärmte der zee zieh daar vanteontlaltcn:
De wortel dezes booms zynen vetten gom in zeefchietende, is de zelve zoo^wX
taai, dat men hem niet ligtelyk van den wortel af kan breeken, ten zy het zood
nigen klomp word,di e voor 't kleine adertjevandenworteltezwaar,door de warm"
te der zee en beweging der zelver van zelf afbreekt en alzoo in zee dryft worden'
de door de ilroom, waar die meelt zyn val heeft, aan ftrand door zyne vette lia
tigheit geworpen ; waarom ik een geheel jaar myn werk gemaakt hebbe de itroomT p
kabbclingen waar te neemen, maar door gebrekvan vaar tu i g en, daar toe b e kwa am'Ä^
hebbc niets ten vollen können uitwcrken, waarom genootzaakt ben by 't aoet v
volg van 't nieuwe getimmerde vaartuig) mynentyd tenmeeÜendieniivand'E C
pagnie daar in tc belleedcn: Gevondcn en in 't werkgeitekzynde,zoudeoordJ^^
door 't planten der zelver boomen aan ilrand, of die plaatfen daar die Itroom zvnei
aanvnl hcef t, dat het niet miiTen konde, of zoude moeten , op ftrand geworpen zvn
de, door de ^oekersgevonden, end'E. Compagnierykelyk toegebragt worden • h L '
we! ik oordele, dat de boomen dieper in 't land itaande,vettergom.ais die aan itrand
zyn geeven en dat daarom ook d'ccne ambar beter als d" andere gehouden word
U. E. word door dat fcheepje f pond toegezonden, (zynde gevonden bv eVn fllS
die ook, om dat zynei t^d
leden jaar van 't Fort de Goede Hoop op zyn verzoek vprUft j ^cu en voorv
e r t r o k k e n V a d e r l a n d o v e n e v » r e „ 7 ) n e v e n ' n ch^flufkL^r "
De foorten Ambar-mir en Succ num, worden meerder dan aI
w e e . n wa. v» i . U. E. .00 vee,. ../fhethrkre^^f^ä^Ä
K k
toeï
l : .
í f
•'1
'M