I i ' , >
. I 'S
f ,
204 D ' A M B O I N S C H E
wy noch her Maleitfche woord Bateca hebben, 'c welk nu een Water-meloen beduid.
Hier van fchynen ook geweell te zyn de tWeekoñeIykevaien,K2rf f iCap,8. dewelke
de Köningen van Períien in den Tempel van Jerulalem vereerE hadden: De text van
F.nmet Kzi"» aan het Vi 11. Hooft-deel, vf. 17. luid aldus : Ende 2 vaten Dan blinkend goed
^oper i begeerlyk ah goux. In 'c Hebreeufch ílaat anjíO nBTlJ) 't vvelk beter word
overgeiet, blinkend koper, gelyk de Grieken het ook overzetten, (tt/a^««,^
die woord «-nv^m«, afkomllig van «-t/a/j«, geeft le kennen eene eigenfchap hec op.
regte Eleärum toekomende, en niet geel, gelyk zommige Overzetters hehben. '
. 'nDWn Chafmal by Ezech. in 't eerlte Hoofcdcel, vf.17. is ook anders niet geweell
dan een zulk Áuaffa, 't wclk de Grieken overzetten Ek ^ rwn , gelyk zulks met
bondige reden bewyít de geleerde Sam. Bochardus in zyn byvoegzel op' t
alwaar hy het woord SoKT! Chafmal afbrengt van twee Chaldeeufche woorden e^tij
Nechafch en 'j'jd Melal, rouw gout, 200 ais het uit demynenkomt , waarmedet'eenemaal
AhmeJe
't Chai".
maUy
Bzeth.
Cap 1:17.
overeenkomen de woorden Aurichalcum en Chakochrufon: zoo is hy ook van
gedachten en wel mee goede redenen aangaande het woord , Cbakolibanom
r)okind- (waar van men leeíl in d'Openbaaringe Joh. I: ly. en II: 18.) dat het eigenífe zy met
Chafmal of Eie^trum metallicum^ dat is, fchoon gepolyü Suaffa , 't welk wy boven de
ÍliÍ!" koleur van een gloijende kool of van gefmolten koper , zoo ais 't in de gloed ítaat,
^iW aSrx?gegeven hebben: Wy beíluiten derhalven, dat het opregte Ele^rum fnetallicum een
fcfi^ehagt. menging is van zuiver gout en koper > 'c welk na het getuigenis van Plinius en der Ouden
d'eigenfchap heeft met zyn regenbogige verwen het ingegoien vergift te verraaden,
'r welk de menging van gout en zilvcr alleen geenzins doet.
ya-oam- De JavancH maken hun Jafl^/ö aldus: Zy neemen fyn gout een reaal zwaar, een
3 fesjes Brongo fari of fyn geel koper, rood koper van ieder een quart.
y?*? SualTa,,, , .,
hoege. Ryxd, zilver
jaaait
wrdtt^
loot ruimeendubbelrje, fmelten dit al t'zamen, doch het loot doen zy niet eer daar
by, voor dat alies in de vloed ílaat, dan gieten zy het tot ílaafjes en ílaanze fagtjes
met een hamerj doch zo draa zy zien, dat het fcheurt, zoo leggen zy 't weder in'c
vuur, en laaten het dan van zelfs kout worden, 't welkzy dikwilsdoenmoeten,tot
dat het zoo dun en breed worde, ais zy 't begeeren/ zy können 't zoo dunkrygen
alsblik, waar mede men de kris-fcheedenbeflaat, en het laat zieh ook foldeeren:
Dit Suaffa is by de Javanen in grooter waarde dan enkel gout, en hunne Keizer de
Sußuhunam draagt het meer dan 't gout: '¿y maaken ook kalkdoofen daar van, de»
welke den kalk zyne fcherpheit benemen, ^t welk ook doen de ¿«a/ö-rlngen, ais men
2e in den mond houd.
V. H o o F T D E E L.
Hce tenige metaalen door den Spiritus falis hefroeft 'borden.
nisby
hmvaa
groate
•waíTdy.
Piritus faliy communis doet de volgende werking op de metaalen : Op fya
SpirltOi
s Tt\[%hoe die
gout doet hy niets anders, als dat hy 't fchoon maakt;
ep gout
Op flegt gout doet hy infgelyks.
•werkt. Gpsaiver zi lvc r , wort het fwart, een weinignaardenblauwen trekkendeals inkr.
O/Suaffa. Opregt Srnfja blyft helder, en verändert ganfch niet, 'twelkdan eenevaiteproev
e van 't zilver is.
Op flegt Quaat of fwartachtig Suafja eeril fcho on gepolyft word door den Spiritus falis ilraks
zwart.
Op Gerau ^^ Ctramiü pietallica o f t Donderfchopje, wort blauwachtig zwar t , cn droogt
op als zout 5 in de kuiltjes van 'c zelve Schopje word het regt bkuw.
Een
R A R I T E I T - K A M E R . III Boek. 20^
Een ilaafje van een ander Donderfchopje gewinc niets blauws,maar word donker
ver
'OpSuaflä,'
mufcus-graüw, daar wat paers onderloopt.
Ukärumnaxi^jum van Timor word op 't vlakke koper rood, maar aan de zyde in Vnfiboide
de kuilcjes donkerblauw: Het Japanfeh koper word eeritdonkerbruin, maar droogt ^¿^^f"
geelachtig op.
Spiritus falis Armoniad doet de volgende werken: Allerhande gout word daar door
zuiver, doch aan 't jonge gout droogt het metter tyd blauwachcig op. Ji ^ d C '
Zilver word vuilblauw; regt Suaffa verändert ganfch niet, 't welk wederom een op'tgout
vafte proef is. ^/ » z -
Quaad ^uafla wort zwart met blauw gemengt : Donderfchopjes worden vuilgeel,J
om dat 'er gout onder ioopt.
Timrfch koper word roodachtig, en aan de zyden loopt 'er wat groen onder. Ja- qj, Timors
panfch koper word donker paers, met weinig geel daar onder. ^ep^-
Naar der proef van Spiritus falis communis: Op zilver van een Spaanfche mat word N^^r.^
hy zwart, op den derden dag de piek roodachtig, enaan de kanten blauw opgedroogt;^^^^
Op 't Japanlche koper blyft de piek fchoonrood en blinkend, en o p den derden dag "^'^f j f '
aan de kanten fpaans-groen: Op het Tonquinfche zwarte Suaffa, daar menknoopen Un.
van maakt, blyft het zwart en droogt zoo op.
VI. H O O F T D E E L.
Zeldztaam Tfer in Indien,
ONs Water-Indien is van Yfer weinig voorzien, niet zoo zeer als of het de ^^
Natuur aldaar niet voortbrengt, als wel door d' onwetenheid der Inlan-*"'^^^»'»
ders, dewelke 't zelve uit allerhande yfer-iteenen niet weeten uit te trek-SiZf
ken.
0-/wflii( een klein Eiland, ten weiten van'Bi»?-«« gelegen , heeft veele Yrerfmids^^j^crima
die 't zelve uit de lleenen weeten te trekken: Van daar körnende Crimaatfche byltjes, ta. "
die men om dezen geheelen Oolt verhandelt.
Op CekOes Oort-kuii in 't diilriä van Tambocco valt ook veelyfer, waar uit men deo^cde!.«;
Tambokfche fwaarden maakt, door alle deze Lilanden bekent, doch flegte-vanalloy.
Een beter flach valt in het naaüe Landfchap daar aan in 't Wei len geleken, rondom Wa^rhet
het binnemier van Tommadano, welkers fwaerdenen beter zyn en meer geldwidanfes^'-'^^'^'^''
Tambokfche; want zy weeten door veelvoudig wellen het yfer zoodanigte bearbeiden,
dat het zoo goet als Itaal word, 't water uit het voorfchreve binnemeir veel
daar toe helpende: De fwaarden kan men daar aan kennen, dat ze omtrcnt den rüg
in de lengte veele bogtige äderen vertoonen, zynde een teken, dat ze dikwils gewelc
zyn. Ik zal hier niet breed befchryven, wat veranderingen al 't yferinOoil-lndien
onderworpen is, naamelyk dat dit duurfame metaal, 't welk de geheele waereld
dwingt > in Indien fo bederfelyk is door den roeil, die 't geduurig plaagt, en, zoo^^' ""
't in de vrije lugt ilaar, binnen körte jaaren verteert, veroorzaakt wordende door de™'^"''^
warme vogtige en doordringende lugt dezeslands,gelykikachtegenoegzaambekent
te zyn: Ik zal a!lee9lyk hier aanhalen eenige zeldzaame foorten, waar van men zoo
wei fabuleufe als waarfchynelyke dingen verhaalt, gelyk 't zelve van d'Inländers opgegeven
word.
Ghiry is een Berg en opene Stad op d' Ooit-kant van J a v a digt agterdekoopilad vef^g
Crtjck gelegen, waar op woont de ?enimbaan , dewelke daar als Patriarch en
iterlyke Koning woont , die wegens zyne fchynheiligheid en valfchewonderwerken^'^'S^S
van al dat Landvolk, zelfs van den grooten Keifer oiSußhmam, voor een heilig
C c 3 pe r zoon
M
É ; i 1:1
Ii!..i