íi
'Ander
'Zill
Heinde
•wilde
svuyw»
Sroeit.
2 5 8 D' A M B O I N S C H E
loezende; doch myns oordeels, van kleine waardy: Maar om dat van den E. Commandeur
Jacob Borghorß in zynen brief verzogt w o r d , alles wat reuk enfmaak hecfc op
te zoeken, en zyn Ed. toe te zenden, hebbe niet willen daar in nalatig zyn; dus Verr
e Hugo.
-ßedm- Indien het voorgaande waar is, ben ik v e rwonde r t , dat deze boom alleen op 't Eiland
Mauritius zoude üaan, daar d'Ämbar niet alleen aldaar, maar längs de gehede
-verdaat Ooitkuit van Afrikay Madagaskar en Maldinjas, hier in de zuid-Ooltere Eilanden,ja
7 c Z £ op ZOO veele plaatfen der geheele waereld, als in Weft-IndienofdeltrandenvanA^^.
gevonden word, en dat deze raare Ambarboora dus lange onbekentisgcbleeven:
E n zoo hy in de geraelde Landen ook groeit ,inzondei:heit op d'Üoilkulf van Afri^
kaytv\ Madagaskar fcherpfmnige Arabiers, zoo veele eeuwen dezelveKull
doorfnufFelt hebbende,niet eer gekent hebben: Zoo men ook allerhande welriekende
Gommen, dien Ambar eenigzins gelykende enuit boomendruipende, üraksvoor
Ambar wilde houden.zookani k in't Landfchap^?«ioi«ödergelykeboomentoonenin
mynen Amboinfchen Uerbariusyin de hoofditukken v^xiNanarium inmimumtn^tEoe.
roneefche Rowayi: Van Manipa is my een zekere aarde gezonden zeer nacuurlyknaar
Ambar riekende,maar by nader onderzoek wierd bevonden dat dezelve aarde uitgegraven
was onder den voornoemden boom,en buiten twyffel van zyn fap doortrokken was.
En hoe zal de voornoemde boom können beilaan met het geene my een ander perfoon,
die een tyd lang op 't Eiland Mauritius gelegen hadde , verhaalt heeft, dat de
Ambar groeit in de maage van wilde varkens en waarom zoude ik hem niet gelooven?
daar hy' tzoowel met zyn oogen gezien heeft uit den buik van de voornoemde varkens
uithaalen, aIsH»^o aan den wortel van zynen boom hangen j maar voorwaar, Indien
men het gelooven wil, dat d'Ambar groeije in den buik van zoo veele Land- en
Water-dieren, daar inmenhemzomtydsenbygevalvindt ,zoo mögen die van VVeft-
•Ahmd. Indien ook gelooven , dat hy in haare voffen groeit, waar van men leeft in de
invojfen, j^-^^j^f^he gefcheidenilTen Antillaruin cap. io.door Monfr. Rochefort gefchreven; aldaar
ftaat eerfteJyk, dat veel goede Ambar-grys gevonden word op de Kuli van Florida
Tabago en ander Caribefche Eilanden: Kort daar na leeit men, dat in die Landen,
daar de meefte Ambar valt, veele voiTen gevonden worden, die 's nagts de wacht houden
op de ilranden, daar hy meeit opgeworpen word, en den zelvenvindendeßraks
opÜokkenjdoch hun onverdouwlykvoorkomende,door den afgang weder van zieh
geeven, dewelke veel van zyn deugd verloren heeft, en by Ambar des renards,
of Voffen-Ambar, hier, noch tot geneesmiddel, noch tot reukwerk dienende, en
derhalven niet in Vrankryk gebragc word.
Onder- Dewyl dan üit de bovenitaande voorbeeldenblykt, datd' Ambarmzoo veelderlei
M ^ ^ ^ a i e r e n g e v o n d e n word, die hemals voorhunne natuur onverdouwlyk zynde,onver-
2^sTÄ.Tteert weder van zieh geeven, zoo is 'c ganfch niet waarfchyniyk, dat hy in dezelve
c Ä - dieren groeije: Ikhoude mydan aan de meeninge van veele geleerden, die beweeren,
r X t - d a t Ambrazoo welals alle Bernileen, een weeke Lym zy, uit den grond van de Zee
b% op den ^weetende, 't welk bovenkoomende, door de koude en ziltigheid des waters allenkskens
hard word; deze weeke fubilantie heeft in't eeril een ilerken reuk, juiit niet itinkende
gelyk de Franfchn gefchiedenis z e g t , maar gelyk alle lymachtige zappen, aardolye
en dergelyke, dewelke de dieren aanlokt als een aas, daarom üokken het de
Walvifch en andere dieren in, als mede allerhande Zeevogels zoo lang het in zee dryft:
word het aan ürand opgeworpen, zoo word het tenbuitaan wilde Varkens , Voflen,
' f t ' en milTchien ook aan den Kayman, gelyk de Franfche gefchiedcnis van den Wcit-
Indifchen Krokodil getuigt. Onze Amboinfche vilTchers, hebben hier ondervindinc^
e van, die hier omtrent in )Zee ziende iecs dryven , daar de vogelen
naar pfkten en veele viilchen rondom fwommen, dezelve verjagende, vonden een
z w a r t k l o m p j e a l s w e e k p i k . vol kuilen en gaten, zoo het hun fcheen door de vogelen
en viffchen daar in gemaakt; dit by my gebragt zynde,bevond lU dat hctoun
Hos)
tLOveel
R A R I T E Y T - K A J V i E R . Iii. Boek.
tenlle zwarte Ambar was, noch al week, maar na weinige maanden zoo hard als ander
pik; doch als men het handelde en in de banden Warm maakce , zoo wierd het
weder wat week. In des zelfs midden lag verborgen een üukje goeden Ambar-grys omtrent
~ 0096 zwaar: Zoo hebben my d'inwoonders van de zuid-Ooiler Eilanden berigt,
dat de meefte bevonden word aldusmet eene zwarte en weeke fubftantie omgeeven
le zyij, dewelkc nochverfchzynde, vry vuih iekt , milTchien om dat hycerft van den
walvifch komt ; maar op koolen riekthynatuurlyk als Bitumen In ' t j a a r ^ i »
i ó 8 i . is eenzulk zwart ftuk, ruim een vadem breed, met den Ooften wind op den
llrandvanZ.of¿06 gefmeecen,daar het door de bitte der zonne gefmokenlagmetzand
en ander vuiligheid vermengthier uit hebben de Chineezen en zommige Inländers
eenige ftukjes en brokjes gepeucert en gocdcn buit daar van gemaakt: De zwarte
en weeke fubitancie als teer, dewyl ze ganfch vuilen m'etzandvermenge was, heeft
men alhier op eene üegccwyvie gediftilleeri; en daar uitgebaalt een bruineolye, ilerk
van reuk c'ecnemaal als Petroleum, echtcr altyd iets van den zeereuk behoudende
gelyk men in den Ungnis odoratus bemerke waar uit ik wederom beüuite, dac d'Am-^^^^^'
bar eene lymachtige fubitancie z y , en zoo is't ook een vaft bewys, dat d'Ambar '
niet in den Walvifch kan groeijen, om dat men zulke groote ftukken daar van vind,
dat menze by kleine Eilanden vergelykt, dewelke nimmermeer uit de nauwekeelvan
een walvifch können koomen; zie onder anderen LinfchotenCz^.. > van een ^^^k ^^
by deKaapCow/ojj»gevonden, het welke joCentencrs woeg: Maar voor Ambar uit
den walvifch houd men , als 'er in den Ambar,, zoo zwarte als grauwe, de bekken^'""''^'
van de zeekatten, kleine fchalpjesen beeiitjes gevonden worden, die nergens anders
dan in z y n m a a g e daar onder konnenkoomen; hoewelik nuvaiiüelle, dat Ambar een
Bitimen, of lym zy, zoo wil iknochtans niet voor onmogelykhouden, dachetzelve
Bitumoi door eenigen wortel van groote boomen aangetrokken, en in een hars, den Ambar
eenigzins gelykende, verändert worden, zoo nochtans dar 'eraltyd een merke-
]yk onderfcheid-zy tuíTchen den waaren Ambar en zulken hars, gelyk het zeker is^»
dat een en de zelve lymachtige vettigheid der aarde in Pruiilen, wanneerzeindezee^^^^^jjjkomt,
Bernfteen w o r d , maar door de dennen en pyn boomen opgetrokken zynde, een denScbrj.
weinig veränderten tot hars word: Op dezemanier kan men het voornoemde verhaal^^/""
van den Ambarboom op Mauritius waarfchyniyk maaken; te meer dewyl dezelve Bugo
fchryft, dat op Mauritius meer andere lymachtige foorten, als zwarte Ambar en^S^ccinum
of ßernfteen, vaüen, als hy maar niet eenig hars , van de boomen afgevallen
en in zee-water verhardt, voor ßernlteen aangezien heeft, gelyk men in deze Ooiterfche
E i l a n d e n veelderlei hars , ' t welk men Davimar noemt, op den llrand vind ,dat men
voor Bernfteen zoude houden.
Om nudemanier t e befchryven, hoe men den rechten Ambar-grys
proeven zal, zoo komt het voor eeriiop het gefigt ende koleur aan: Welis waar't kemeiint. \
geene Kochefort in zyne Franfche befcheidenisfchryft, dat deoorfpronkelyke Ambar
ilukken bolachtig moecen zyn, niet volkomen rond, maar uit den ronden bukig of
gedrukt, van buiten vuil, befmeertj.zomtyds zwartachtig, zomtyds ui't den roffeu
en grauwen gemengt, evenals ofzemet een vliesomgeeven waaren, niet ongelykde
Tuberay by de Italiaanen Tartufoli^hy de Franfchen Truffies genaamti het welk vee- ^^^
len heeft doen gelooven, dat Ambar een Tuber of hungus marinus was ; van binnen hoedaw¿-
zegt de zelve -Auteur, moec hy grauw zyn, droog en ligt, of eigentlyk, als of'er
afch met wafch gemengt was, zoo nochtans men d'afch en het wafchieder in 't byzonder
onderfcheide kan; Doch mynes oordeels gaan deze kentekenen niet al te
vaft,want d'inlanders pleegen den Ambar tevervalfchen met wafch, drooge aarde,en^va^^.
een weinig flechte Ambar, geevende de bollen de zelve figuur en koleur van buiten,
als de rechte Ambar heeft: Omdandennagebootilenbeterte kennen moetmen
uit de ervaarentheid weeten, hoe veel een bol rechten Ambar weegen moet, van die renoiuU^.
grootte als ons eene voorkomt , wat de gemaakte altyd merkelyk zwaar der is dan de
K k z rech.
Í I K
•i
i I.