• l i
I »
m I
„ 6 D' A M B O I N S C H E
W . » , Ctwdkis een klein flach v a nTi j » « . ) Hierom geloovei. de Boetonders of
in,mersn,aaken hat andere wys, d,t het een uitfpuigfel van den Wal v ch zy: Ande.
diewelvveeten, dat her uithet L andkomt , of veryeren dar o p ^ ^
dea voornocmdcn Ambar üitfpuigen, als ze aan t water kümtomte
drinken, die daarna door de rivier ia Zec gevoert w o r d : Hoor nu hoe h tmetßo.
h d a ^ a verder afloopr, als hy zeer oud cn groot geworden is, dat hy de dikte en lang,
rc van L calappAoorn iLf t , zoo kan hy wegcns de zwaane zynes ly s xne.
meervoortkomVn, biyftdcrhalvenmeeilop een plaats leggen, zieh geneerende mec
het geene hem na'ait loorkomt , door die lange llilliggen vergader. _zoo veel vu.
ligheld en Itof op 2yn lyf, daf er een geheele ruigte en itrniken op groe.jen, wanneer
Bu alhe vocdzefoP^'zoo port hem de namur fchielyk op. en m.akr hem andächtig,
dar zyn tyd uic i. ophet land te woonen, dan met een wakkcr voorne^
erBen zieh opwekkende neemt affeheid van het land, doehnset zonderfchrik van
a c t o e h o o r d e r s % y b r c e k t m e c e e n g r o o t e g e d r u i s d o o r b o o m e n e n i l r u U ^
kende wat hem voorkomt , niec anders als o fmc n een groore boom de bergen atüeept
e , hy neemt zyn wegrech.naar de zee. daar hydanin zwemc, verändert zyndc.
eenlangcn en dünnen Walvifch, dewelkefchubbenentandcn heeft, zynoudcnamm
van zwarten Amber uit te fpaigen behoudende. _ .-w.ic ^.r
Die van 't Eiland bmo,;co in 'c zuid-Weilen van Boeton gelegen z,en dikwyl derl
i T ' gelyke VifTchen en Slangen omrrent hun Eilanden , daar men ook den voorfchrcven
r ^ - z w L c n A m b c r v i n d t : zekerMakkairaar.diezomtydsdew,,,heidrprak verzckerde
my met zyn oogengezien te hebben, dar op het Land M ^ H ^ o m r e n t W i . een
z J k e n b o L s dikte hebbende cn bekruide Slangvanhet gebergteafdaalde ennaarde
, , zee ging met zulken gedruis, dat de omilanders daar voor vlooden doch ot hy in
een vifch verändert z y . konde hy ni.t zeggen: Ik giffe dat ze door dezen Vifch ver-
Haan den langvverpigen en getanen Walviich Prißis , dewelke m den ndiaanfchen
Oceaan zeer groot gevonden word: By mynen tyd iseen zulken vifch dood komen
aandryven op het grooterifvan Lacker, een van de zuid-Ooftere Eilanden, langover
de jogemeenevademenof i fovoeten, niecdikmaargefchubt, en de mondvol landen
van ongelyke groot te, gelyk de Hangen hebben; want de grootile waaren een
ilaande handofeenfpan lang, vier vingeren breed, boven een weinig krommeteen
ilompefpits,maaiefenvuilgeel, doch binnen wie en als yvoor, doch vccl W e r :
DergelvLn een ik bezittc door verecringe van Hr . ¡¿^albergen doe ter tyd Gouverneur
in Banda; andere zyn korter, doch wel zoo breed en boven ilompt.
w ä e r k e e r e n d e t o t d e n z w a r t e n A m b e r z o o v e r m o e d e i k , dat op meer zu -
keplaatfenmoetenzyn,deweIkeS/>«/«i«[lym]moetenuiczweeten,wantaandcWeit.
2 y a e v a n M i i « o p d e n f t r a n d v a n 7 r ^ / . i « , andere zeggenr-zccijc^^ vmdmenop lirant
NiJfr
•tierhaal
i . ^ . - i u w z w a r t e f e e n e n , die menvoor gemeene iteenen aanziet. maar als men ze nader
•""'^""LderToekt zoo bevindmen dat heteenklomp van Bitumen [lym] is vermengt met
en'tgevoe- j
ienvaadev'
ovsräeii
xe/ve».
arnfzand kleine, zwarte endonkergroene Iteentjes, dewelke toetlen, altes mefcer
L tot een ileen vcrhardt: De zwarte hier van aan het vuur gehouden, Wörden äafl
dien hoekeenweinigweek.bryzelig.brandenbezwaarlykeil riekenllerkalstleenkoof
n degrauwe zyn al te ouden hard, fmeltenaaa't vuurnietwel döchb.yzelenen
c c e l e n d e n v o o r f c h r e v e n r e a k : Die van noemen ze , dat is Ambar-
S e e n , cn wordenbyhunnietgeachtnoch bebruikt. H e ^ ^ ^ y n t ^wc e k eAmb
a ' d o o r den Weilen wind o p W . . n W t , zynde de ^^i^hoek van fe. ^^^^
wel 4.0 mylen van de dwaal-Bay of den bocht van Coekasmoe, daar zyn ¿ikwy
I l u k l L opaedreeven vanzuiver zwarten Ambar zondervermengirigevanzand, doch
t o m ^ d a a r onder zoo hard engrauw, dat men ze voor zuivereüeenen aaüziet.
r z ^ t e U a r ^ ^ ^ 't gcmeen isvankleine waardc en gebruik: D'eerilefoor^ of
Wordtge-
R A R I T E I T - K A M E R . III Boek. 277
Walvifch-Ambar word meell gebruikt om de wélriekende Koraalen ofPaternoÌlers daar hruik m
van te maaken, gelyk in 't Voórgaande Hooftdeelgezegt i s ; De tweedefooHe òFÉoc- t l 'SÌ Ì
ronfche, Avibarbatu, word by die van Coloetsjoetsjoe gefmolt'en en in fchotels
gooten, waar uit grooce koeken worden, fchoon,zwartenharder als p ik, blinkende
als mcn ze breekt, die zy dàri aan de vreemde hand'élaars vcrkoopen voor hergecne
zy hun können wys raäakcn; De Maleijers en Makkaffiiaren koopen het echter voor oaireut.
geringen prys, dewyl ze het van noden hebben om een weinig daar van onder de-'""''^"'-
Dnpa te mengen; waht het geeft andere zoetercukwerkendemannelykekracht,dat
is, maakt ze langduurendeenkracht ig,doch men moet de nette maai: weeten, want
een weinig te veel daar onder komende, bederft her geheeie reukwerk : Met het vcrfche
berookt men de vifchlynen, netten, en ferijon om deviflchenaan telokkcn. In'tjaar
I óóp. hadden die van Boèro een koek van zwarten Ambar , waar mede zy de kindcrpokken,
(die docn geweidig omging) berookcen, om het mocijclyk jeuken en krauwen
re vei-dryvcn ; De Amberllecnen deugcn nergens toe als om de tuinen daar mede te
berooken, doch ik hebbe bevonden, dat ze onder reukwerk bequaamer zyn als het
zuivere lleenpik, dewyl zc door het aflpoelen van zee-watcr meer van den Ambar-reuk
verkreegen hebben : De Koning van Boèìon hceft in zync Iladop denbergcenwaterbak
bercid, daar toe nemende het voorfchreve ileenpik met olye week gemàakt in
plaats vanciment , want in 't water word het weder hard; DievznBoeion vermengen
het ooK met wafch , olye en verfcheide welrickende hers, maaken 'er grauwzwarte
bollen van, en vcrkoopen zc voor Amber, voor welkbedrogmenzich wachten
moct , want het is een ilecht vuil goedje, langen tyd wtek ennaarG2//i/;'/^;-olye
riekcndc, maar metler tyd word het Iteenhard.
is cen andere zwarte fubilantie, dewelke ons die van Boèìou voor Em^^j,.
een Ambar ver koopen, zeggende dat dezelve in 't gebergte groeije en nict diep onder ^mbT/
de aarde ligge omtrent de U'ortelen vaneenige boomen: Ikziehctaan voor een y^/iwiZ G^oÌg.
(hers; van een mynochonbekendenBoom,want hetgelyktzeerwelhetG;/;/w«£/m/,
doch zonder reuk; aanzommige-deelenhoornverwig,aan zommige bleekgcel en ros,
op koolen riekt het als vct , doch riiet onlieilyk: Mcn vind ook iloppclen , drooge
ryskens en bladeren daar onder , eènige hoeken zien 'er uit als dik groen glas, en
aan 't vuur gehouden brand het als ander refina (hers.) De bedriegelykeßoetonders,
die alle dingen op hun Land vallendè een valfchen naamgeeven, maaken de vreemdelingen
wys, dat het een duur ding zy en een foorte van Amber,, welken de bergen
voortbrengen: zy gebruiken het onder welriekende zaive en onder ander reukwerk,
daar de gemeene T>ammar Selan bequaamer zoude zyn: De voornoemde zwarte Amber
iteenen van Boero worden eigentiyk gevonden omtrent Foggileko of oud Foggi
doch by de Inländers nict gekent en geacht. ^
xxxvir. HOOFTDEEL,
Ambra alba, Sperma Ceti, Ambar Poeti.
H Et derde geflacht van Ambar is de wi t te, waar onder ik geeiizihs verità den „
Witten Vogel Ambar in 't begin van 't voorgaande XXXV. Hooftdeel uitAi/bT;
Caßagneda verhaalt, dew.elke; zzoooo hhyy- i• s , o n d1e r di en Ä. mbargrys moet g e r iem-dwe rt
kent worden; maar dat wit fchilffbrige goedje, 't welk men in 't gcmeen^^;;
Sferina Ceti noemt : Ons Ooll-Tndifclie Sperma ^Cetl nochtans verfehlt" in ¿e^iaant^'e
maar niet m fubitantie van het Europifche, het welk met grooteplalleninzeedrvft'
geelachtig of vuilwit.en in kleine fchilfferen verwaart word. DaarentegenhetOoft-In
difche vind men met grootc en kleinellukjesfaamcngepakt,zommigeeen-vuii l zom-
3 xnige