Il
'il
i ' T ' : ! (f
l\adere
lefchty.
Tinge daar
VMH.
M o e t î f .
ßxan
•Ridenèn
:<m haar
D' A M B O I N S C H £
D e l a a t ß e onderrigtingehier va n is t e v i n d e n i n de r e i s v a n d m T>üit f c h e n A m a a j f a d e n r
die v a n B a t a v i a aan den Kei fer v a n Q h m t i g e x ^ n d e u - w i c r d , en i n 't F r a n f c h 'gedrukt
i n ' t j a a r l ö i y , die daar duidelyk van verhaalt^ dat de aar d e , daar deForfelkint
Schoteis van gemaakt rjDorden aitbet gehergtevan\\o'kn%gebragt'-S)ord, en i n hoe ka
c h t i g e f l u k k c n g e f o r m e e r t , t e "^at er g e b r a g t , en met des Kouings Zegelgemerkt wordr
d a t d' aar de in haar 7,eiv heehnagcr en f y n i s , g l i n f l e r e n d e g e l y k z a v d ; . en dat z e ivor'd
toebereidt engefatzoeneert 0/ de-x^lve vjyje, ^e hk.de Italiaanen de f y n e aar de v a t e n v a n
Faventia of Faenfa bsreiden-, en dat aangaande da t Konßßnk :{oo i p r g v u l ä i g z y n ^
d a t h e t a l l e e n v a n den V a d e r maar aan den zoon geo 'penbaart word, dat r e met Indigo
g e v e r i t , en v y f t i e n dagenachter een in een viiurigen oovengehakken "worden, en b e ß o o h
met hont ^ d a t h e e l d r o o g en niet rookendeis; het w e l k den Auteur geilen hebbende
konde hem qua.lyk van lacchen onthouden over V gemeene gevoelen, V w e l k bovcn
door -ons v e r w o r f e n is.
V r a a g t nn ietnand, hoe ge zoo f c h a a r s of n a u w l y k s t e bekamen zyn, daar t^e xoo v e e l en in
k o r t e r t y d gemaakt wordenHier op antwoorden dcxe laaße S c h r y v e r s ; dat 'er een
groote boete get^t i s op die de eer f i e [horte uit het land voeren. En g ewi f f e l y k op
d e : i , e f i o r t e p a j f e n d' e i g e n f c h a p f e n , die Scaliger en andere de P o r f e l l e i n e Schoteis toef
c h r y v e n ; d a t ze geen vergi ß w i l l e n houden, dat vuurßaan, dat xe niet hooger heet
w o r d e n , dan daar vogtigheidingedaa» wo r d : f V a n t d i e onder ons in V g e b n t i k z ) n , en
dennaam van fynße d r a a g e n , f ü l l e n alleenlyk vuur f l a a n , maar geen vergiß ontdek^
ken ; doch mögen boven andere dienßig i j n tegen de rcode loo;^.
XXIV. HOOF TDEEL.
Pingan Batu, Gory. Gifi^fchotels,
Di Giftfibitelj
E n heef t voor d e z e n die van Earoj^awys g ema akt , dat het fynft e Porfel lei n
ht-
J^brc.cn. M 't welkmen Kraakwerk noemt, die eigenfchap zoude liebben, dat het
f p r i n g e n o f k n e r f e n m o e f t , alsmeneenigvergiftdaarindede; DeSineez
e n hier van ondervraagt weeten geen Porfellein aan te wyfen van het
gemeene flach, hoe fyn het 00k zyn mag, 't welk die eigenfchap zoude hebben}
maar wel een ander flach van 't g eme ene veel verfchillende, 't w e l k by de Maleyers
genaamc word. Onder dezen naam vind menverfcheideSchoteis, die
onder malkander in fubftantie en prys veelverfchillen , weshalvenikzeverdeelenzal
'^hZ<Un' gc^sene of flegte, en inzeldzaame ofkoüelyke.
/ ' " i r ^^ Fingan Batoe is een zwaare groote fchotel , als of zc van ñeen get
l / p í í maaktwas, vlak, op den grond een vinger dikenmeer, aan de zyden halfzoodik
bleekgroen, doehdeeenemeernaar'cbkuwe.dean-
• der meer na't grauwe trekkende; de meeflezyn eenpaarig van koleur, dogzommige
hebben onder 'c glalTuurfel eenige figuuren van bloemwcrk uitkyken: Menvind'er
00k, die aan de bui ten-zydeveel e ronde en verheveneruggen hebben , eertydsbyde
Ternataanen tn G o r a n g e M a n g a t i g & m ^ m t , datis, Haais-leverofnaar't
fatzoen der ruggen of naar d e koleur van de vauwe Haaije-Iever. AI het andere flach van
Pingan Batuno&mtn'LQ S u g g i : Deze foort moet glad, geheel en maffief z y n , maar
. als daar v e e l e l cheur t j e s i n k ome n , zoo rekenen z e die voor d o od, en niet meer deugend
e : Di t aard w e r k plag eer tydsin gemaakt te w o rden, doch was aldaar in geen waard
e , maar alleen voor gemeeneLieden, gelykhetookinderdaateenflegtaaidewerk
i s , en hier in' t Sineefch Tschopoa^ dat is, fteene fchotels: HedendaagsbydeTartarifche
regeer ing w o r d het niet u i tgevoer t , en miíTchíen 00k niet meer gemaakt , daarom
men nu in waarde houdt ai wat men van 't oude flach noch vind ; Inzonderheit
AmWtnu- dat mec witte bloemen gefchildert is. De Ämboineezen, en b y naalle inwoonder s van
'ilhlj t i enMo I u k k i f chenk r e i t s , plagten eertyds, ja doenhet noch, deze fleenefchotels,
g e l y k ock allerhande f y n Por iel lein onder deaarde tevergraaven, om 'tzelvenietligt
te
xeclfuw
Ly
kc«,
huit
R A B . Í T E Í T - K A M E R ; illßoek. 237
t e v e r l i e f e ß byöverval van vyanden, of wanneer hunne flrooliuisjes af b randen, die
d o e n z e n i e t o m t r e n t h u n n e huifen, maar in de bofchcuineni daarzedan een Üruikje
van Qodiho en T e r m i n a l i s planten, om de plaats te kennen: Andere vergraaven het vt».
infpelonken en onder overhangende klippena inzonderheit de Alphoreezen of wilde
bergwoonders, het zelve eerit dik bewindende met Goemoet cn R o t t a n g s \ defe vergraavene
fchat haalenze danniet eer voor den dag, tot dat z e een groot feeil maaken
ofaanhunneDuiveleneenofFer willendoen; zy zyn zoo bedekt met datvergraavene tnnitt
g o e f j e d a t z e d a t z e l f aan hunne ktnderen nietwülen openbaaren; Hier door gebeurt
h e t , dat, zyondertufTchenilervende, dezebegraavenefchatonbekentblyft, totdar^/H^"-
z e by geval, of door aardbevinge, of door een fterke regen of afval des Landts ontdekt
wondt ; Op weike manieronze Jagers fchoone Schoteis in 't gebergte opgedaan he
hebben. Zedert zyn uit J a p a n dergelyke Schotels aangebragt , zommige glad en flech: > ^^
zommige gefchi ldert , meer grauw dan groen hebbende , aan fchoonhei d de Sineefche
niet wykende , behalven datze mede dat gebek hebben, ligt te fpringenof t e fcheu-'"'"^''
r e n , als men heete kof l daar indoet o fop koolenzet , doch worden op de zelve manier
verbeter t , gelykin'tvoorfchrevene Hoofideel geleert is: Dezezyn nugemeenj
enmenkoopt hetIluk voor I Ryxdaalder, ofi'voor een gefchilderde, die menzomtydsmet
goede w inf lbyde Alphofeezenverhandelenkan.
Zeldzaame of kottelyke Pingan Batu zynmede gebloemde en v lakke fchotels, wat véndate
kleinder dan Ü e voorfchrevene, te w e e t en, als een gemeene fchaf-fchotel met breede^^ioerr'
engeenzinsomgewelderanke n , niet van eenderleikoleur noch fubftantie : Demeeft
e z y n dik, geenzinsdoorfchynendemetzulkenwonderlykenweérfchyn, datmende
rechte koleur niet befchry v e n kan. De grond van 't glaíTüurfel fchynt geel te zyn, en
daar opeen lichtpaarfche koleur: DebodemisÜchtblauwofafchblauw met een kring
omgeeven, van de zelve k o l eur , die geen weérfclíyn g e e f t , hieren daar met bruine j^'^arge.
plekken of öippeltjes, en als men de fchotel aan een fchaduwachtige plaats aanziet,^^!^»«'»
gelykt ze groen: De buiten-zyde is a fchblauw, en als men 'er van binnen nauw opl
e t , ZOO is z e vol fyne fcheurtjes, die men egter niet voel t , behalven de fyne ribbetjes
aan de zyden, zommige zyn meer b ruin, zommige blauw, zommige groen 5
men vind 'er ook die omtrent de randen half doorfchynende z y n , de w e l k e men voor
de duurite houd , daar men 7 0 , ja o o k wel 100 Ryxdaalders voor ieder geefc: Der ge- -
l y k e t w e e h e b b e n de Koningen van MakX'^ffar gQhíiá y maar de gemeene kan men voor
a o R y x d a a l d e r s krygen; d'oorfaak, waarom deze fchotels zoo duurzyn, is g^hottA:n:
gemeene inbeelding, die nogtans alle man van d'Inländers zoo ingenomen heef t , dat .
z e daar af niet t e brengen z yn, hoewel men 'er zoodaanige weinigvind, die de p r o e f waarc«.
könnenuitftaan; de proefbeflaat hier in, dat zehetvergi f t zullen verraden, te weet
e n , als men eenige vegifte koft in vochtigheid beßaande daar in doet, zoo moet
het zop kooken ofbobbeUjes opwerpen, de fchotel knerfen en fcheurtjes k r y g e n , of
immers haar koleur veranderen: Alsmen gekookterysdaarindoet , die zaldr i e dagen Di
lang goet bly v e n , en niet goor worden, maar wel opdroogen; waarvaneenSineefche
o n t f a n g t v a n G r ; / e í ' m y verzekerde zulks geprobeert te hebben; als men
k a l k op den buitenflen bodemf l rykt , daar de ichotel niet verglaaftis, die zai haare
fcherpigheid verliefen, zoo dal men ze zonder fchade in den mond kan houden:
Wat van deze dingen z y , kan ik niets voor zeker zeggen, dewyl my het geluk tot
noch tot niet gedient heeft een zulke fchotel te bemächt igen, die de voorgemelde
preuve kan uitftaan, behalven een van het gemeeneflach, waarvanik het volgende
ondervonden hebbe: W y hebben fublimaat in water los gemaakt , en het zelve in de
fchotel g e g o o t e n , de plaats, daar hetwater flont, kreeg een andere, datis, lichter í í S » .
k o l e u r , maar w ywi e rde n geen knerfen noch icheuren gewaar, en alsmen't water
weder uitnam? zoo k r e e g de fchotel haar voorige koleur: Opde onderftebodemheb^^'"^"*"^
i k meflel-kalk laten ñryken» na een weinig tydsproefden deomftanders daar vanjwtLik.
en de zelve in den mond houdende zeiden geen fcherpighied te gevoelen; ik dede
G g 3 he t
1::
r ?
i.
i«
: r rV