''¿»tí:
ti II.
2 3 4 . D' A M B O I N S C H E
X X I L H O O F T D E E L :
S i l i c c s Cryftallizantcs. Batu DammaCEhalven
de voorfchrevene Kryftalletjes vind men in d 'Amboinfche Eilanden
noch een ander flach; die men niet hooger kan achtendanklaareKeifleentjes,
doch dewylzommige daar onder zulken klaaren wc^rfchyn hebben, dat
ze \ edel gefteente zeer naby komeh en als tergen, zoo heb ik ze met een
byzonder Hooftdeel verwaardigen willen. Ik noem zeSiüces cnßalli^s^ntes; de Maleyers
Batu 'Damraar, cm dat z egroot e gelykenifle hebben met den Amboinfchen klaaren
/ S X Zommi g e hier van zyn half doorfchynende, aan d' eene zyde rond-
ImeL ""achtig, 't overigeonordemlykhoekig, zomtydshelderendoorfchynendalsys; zommige
met een blauwen weSrfchyn, gelykhetwitvaneengekooktey; zommige hebben
van binnen een geelen we^rfchyn, gelyk een lichtje van de eene plaatstotd'andere
verlchierende, als men z e neigt ; zommige verbeeiden zoo dui delyk de klaareilukken
v^nGummi traganty dat men ze daar voor zoudeaanz i en, indien niet de zwaarte
hardigheid anders getuigde: Deze alle vind men in den Amboinfchen Inham, aan
deszelfsNoord zydeopfteenigeßranden, xznHative: O^Nufatello
Zuidzyde van Boero vind men andere kleine weitte Keifteentjes, in de grootte van hazelnooten,
zommige rond , zommige plat, van buitenefFenen doof , van binnen door^
fchynend envaneeneenpaarigefubÜantic, zommige geelachtig, zommige blau wacht
i g , zoo dat men zevoor ruwe Diamantenzoudeaanzien, engeüepenzoudenzemiffchien
d' Amersfoortfche Diamanten niet veel w yken, inzonderheit die van Nußatelt
^ i f j " ^ ^ » ^ ^ ^ "Och toe niet bewezen. Dergelyke Steentjes. doch wat grootrlßhf'^^^'
^^^ WgegeevenvooropregtBerg-kryl lal , 'twelkvandekuftCöri)Bid«iii/komr,
¿¡Lmaa- Waat voor ik ze egter niet kan aannemen, dewyl ik 't voor een fubßantieele eigenfchap
des kryftals houde, dat hy van natuur feskantig moet zyn,
•worden
En heb'
X X Í I L H O O F T D E E L .
V a ß Torcelianka,
E meening is nietom 'tPorfellein uitvoerlyktebefchryven, dewyl hetzelv
e by andere Auteuren genoegzaam te vinden is, inzonderheit in de nau wkeurige
gefchiedeniffen van 't Sineefche gefandfchap door Johan Nienhof
befchreven; alleenlyk zal ik hier aantekenen eenigedingen, datkoilelyk
e Vaatwerk betreffende, dewelke myns weetens by andere Autguren ofniet of donker
aangehaalt worden: Voor eerft zalik myn oordeel zetten, waar van de naam Porzelleinkomt,
namentlykvanzeker flach vanzeehoorntjes, dewelke men in 'tLatyn
Haar Coftcka Venerss en Murex Mutiani noemt, boven in 't II. Boek Hooftdeel XXIII. be-
"^wif" fchreven: Wel k flacht van Hoorntjes men hedendaags byde Franfoifen en It^Iiaanen
: ii^r van ( zegge ik ) heeft het Sineefche Vaatwerk haar naam beko-
Zcshoorns men, geenzins, oorfpronkelyk in J i«3,maar zoo' t fchynt in Spanjen, en eigentlyker
in Majorca, alwaar men fyn en wit aardwerk maakt, 't welk wegens haar gladdigheid,
met die Hoorntjes gemeen, haarnaam gekregen heeft: Of men moeite zeggen,
dat het Sineefche Vaatwerk zoogenaamtzy, dewylmen de waereld voor dezen wys
gemaaktheeft, dat het gemaakt Wierde van gladde zeehoorntjes, geftamt, met het
Witte
R A K l Î E T - K A M E R II I Boele. 235
u'iltc van eijcrs gemengt, enik weetniet hoe veel jaaren ook onder de aarde bcgraaven:
Hier in Indien by de Maleijers heefc het nieteenderley naam »want in 'tgemcenlZLî^'
wordthetgenoemtilfaa^i?, docheigentlyk verflaat men daar door diepeKommctjes:^^"^^''J'__'"
'Fingan zyo allerhande Schotels : 'Piring, Tafelbor den : Tsjauwan, Kopjes : Mamolo, ¿Mnun,
grootePÖtten met een hals, dergelykemen opdeKaflentepronkzet. Zooisookmyn
gevoelen, dat en d ' ü u d e n d i r Vaatwerk iVj^^-r^W^ä/ägenaamt hebben, in n^orj by
welke tydhet zeer duur was, en alleenlyk in der konlngenfchaiten tevinden: i-^och^'^j^^^^^^
liet fchynt, nademaal de waereÜ hedc;ndaags daar mede als opgepropt was, dat dcKinius
natuur ons ditkoilelyk Vaatwerk wat heeft willen ontrrekken door.deverwoeilendeii«f""
Tarters, haters van alle mooijigheld, dewelke de oude Chinefche meeliers verjaagt, De. chien
de wcrrtellingen verwoelt hebben : Om dit gebrek te vervullen, hebben zieh voor ZÎlkL
weinige iaaren eenige meeflers opgedaan in \ Landfchap ^lantung by de ihd
doch dewyl zy de regceaardeniethadden, hebben ze witce mannerof veelnieerw^wt>iyi,
alabatt genomen, 't welk zieh ligtüoten laat, eniiebben uic'tgeflotene, mtx. wutx
tot den deeg gem.\akt, kleine Schotelrjes en Kommerjes geformcert. Ocze zyn wel
fchoon-wit en gl immende, dochhebben den blauwen weôrfchynniet als de regte, maar vuortgegelykenbertnaar
wicte gepoiyÜe marmer: Zy zyn veel fwaarderdanliet regte Porfel-^""""''
lein, en worden voor minder prysverkogt: Uit jÄ/rf^komtnu ookovervloedig Por- /«Japan
fellein het Sineefch t e r g end ehe t welk de geboorne Sineezen aan de charaâïers en ^Xe
figuuren ligt kennen können, maar onze Naüe maakt eenonderfcheid, dat het Japan- '¡^ff^^
fchenooit het helder bkuw heeft, 'c welk men aan't Sineefche zier, ook heeft het Ja- EH'ionpanfche
onder aan den bodem drie ruige knopjes î het grootile verfchil belHat daar t Ü f
in, dat het opregte Sineefche niet fpringt , ais menheet zop daar in doet, maar;
hetjapanfche zeer ligt, als men het van te voren niet eerit wärmt: Ditgebrekkan
men egter ook gebeEercn , als men t' japanfcheineengroocenketeldoec, wacerdaar
Over giet, en t' zaamen ter dege opkookt, daar na van zeif weder laat koud worden.
»Ch
Voor het beße Sineefch Porfellein houd men, dat van binnen gefcbildert is met
debloem Sernno^ welk is ^tMatrkariaShtenßs., waar vanzie myn H^'r^ÄW^w ¿¿-¿.»/¿i^^/-^,
8. en waar van men dergeiyke Schotels Tingan Seruneriozm^.. Nader befchry vingCj
hoehetPorfelleingemaaktwordt, zxthy Nhuhofpag. 9.
Men heeft bevonden, dat het hedendaagfche Porlelleinin Sina onder de Tartariche
regeering gemaakt, en Kraakwerk genaamt, in Holland g^bragt zynde, de groore
koude des winters niet kan verdraagen, maar in ilukkenlpringt, hcc welk men van
het oude werk nooic gehooi t heefc> Eenan-
Ik zal hier by voegen de befchryving van 't Porfellein uit Thomas Bro-Mn, in zyn d^'re o,.
II Boek {-vandegemeenedwaling) aan't V.Hooftdeel: dewelke, devalfcheopinieot^^,t'^£
dwaüng overflaande , aldus begint: Doch Gonxdt's de Alendou , van Tbilipj^us dej^^®^,^^^
II Koning van Spanien naar Ghina gezonden, heeic op onderfoek en eigen ondervindinge
een manierbefchreven, die tegen alle de vorige aangaac; wantnaardekonil
daar van vernemende, bevond hy, dat ze gemaakt waaren van eenkalkachtigeaarde
, .welke geftoten, en in water geweckt een room ofvet t igheidbovenopgecf t , en
onder eengrovefubÜai.tie: Vanhet bovenftezegthy, vvordendefynüe Schotelsgemaakt,
van het onderfle de grove, dewelke, alszegefaifoeneerczyn, zylchilderen,
cn doen ze niet 100. jaaren onder d' aarde begraaven.
Efi hier opßaat in alle dtielen hetverhaalvan Linfchoten, een vljtig onäerfoe^er, in zyn h Zehe
Ooßerjche Zeevaart. Noch jonger beveßiging van de :{aak^moge?i wy hebben tut ^Ivares,
de welke lang in die geweße7i geleeft heeft, in7ynverhaalvau\:A\mz, dat de
l-'erfcllei-ie Schotels ßegts in eenfiadiji 't Landfchap Chi^m(\gcTn(iakt'-jijierden; dat
d' aarde uit andere Landen gebragt ivierd, dochom't gerief van-wat er, 'twelk^haar
gladder en door Ingtiger maakt, wierden in dit L andaileengemaakt; datxe bearbeidt
en gejat'X^eneert wierden, gelyk die van andere Landen, waar van zpm/iige blauwgeverft
wierden,Z!^mmige rood, anderegeel,van welke verwe aileen Z) dm Koning vereeren.
G g z T>e